İradecilik: Revizyonlar arasındaki fark

'''Voluntarizmİradecilik''' ya da '''iradecilikistenççilik''' ya da(veya '''[[istenççilik]]voluntarizm''',) "[[İstenç|iradeye]] ([[Latince]]: ''voluntas)'' [[zekâ]]dan daha baskın rol atfeden bir metafizik veya psikolojik sistem"<ref name="Brit">[https://www.britannica.com/topic/voluntarism-philosophy Voluntarism (philosophy)] – [[Britannica.com]]</ref> ya da eşit derecede "gerek evrende gerekse insan davranışlarında [[İstenç|iradenin]] temel faktör olduğu öğreti".<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=[[The Story of Philosophy]]|yer=New York City, New York|yayıncı=Touchstone Books-Simon & Schuster|yıl=1926|isbn=0-671-69500-2}}</ref> Voluntarizmİradecilik, felsefe tarihi boyunca çeşitli noktalarda ortaya çıkmış, [[metafizik]], [[psikoloji]], [[siyaset felsefesi]] ve [[İlahiyat|teoloji]] alanlarında uygulama görmüştür.

Voluntarizmİradecelik terimi [[Ferdinand Tönnies]] tarafından felsefe literatürüne kazandırılmış ve özellikle [[Wilhelm Wundt]] ve [[Friedrich Paulsen]] tarafından kullanılmıştır.

== Teolojik voluntarizmiradecelik ==

=== Ortaçağ teolojik voluntarizmiiradeciliği ===

[[John Duns Scotus|Duns Scotus]] ve [[Ockhamlı William]]<ref>Walker, L. (1912). [http://www.newadvent.org/cathen/15505a.htm Voluntarism]. [[Catholic Encyclopedia]] içinde. New York: Robert Appleton Company. Erişim tarihi: 27 Eylül 2019, [[New Advent]].</ref> (en önde gelen ortaçağ [[Skolastik felsefe|skolastik]] filozoflarından ikisi) ile ilişkili olarak '''ortaçağ teolojik voluntarizmiiradeciliği''' (''[[meta-etik]] [[Teolojik gönüllülük|teolojik voluntarizm]]iradecilik'' ile karıştırılmamalıdır) genellikle ilahi iradeye ve insanın özgürlüğüne (''voluntas superior intellectu'') felsefi vurgu olarak kabul edilir. Örneğin, Scotus, ahlakın Tanrı'nın aklı veya bilgisinden çok, iradesi ve seçiminden kaynaklandığını savundu. Buna göre, Tanrı son kertede eylemlerinin rasyonelleştirilmesi ve mantık yoluyla açıklanması gerekmeyen ve mümkün olmayan, [[Her şeye kadir|her şeye gücü yeten]] bir varlık olarak tanımlanmalıdır. Bu nedenle, voluntarizmiradecilik genellikle [[Skolastik felsefe|skolastik]] [[Thomas Aquinas]] tarafından savunulan [[entelektüalizm]] ile çelişir.<ref>[http://www.iep.utm.edu/voluntar/ "Voluntarism"], ''[[Internet Encyclopedia of Philosophy]]''</ref>

=== Doğa felsefesine bir yaklaşım olarak teolojik voluntarizmiradecilik ===

'''Teolojik voluntarizmiradecilik''' aynı zamanda [[Pierre Gassendi]], [[Walter Charleton]], [[Robert Boyle]],<ref>[[Peter Harrison (tarihçi)|Peter Harrison]], ''The Fall of Man and the Foundations of Science'', Cambridge University Press, s. 220: "Boyle'un doğa felsefesine yaklaşımında teolojik voluntarizminin etkisi hakkında ikincil literatürde bir hayli tartışma bulunmaktadır."</ref> [[Isaac Barrow]] ve [[Isaac Newton]] gibi bazı ilk modern doğa filozofları tarafından kabul edildiği tartışmalı olan teolojik bağlılıklar—yani, Hristiyanlık öğretilerinin belirli yorumları—anlamına da gelir. Bu, ilk modern bilimle ilişkili ampirik bir yaklaşım sonucunu doğurdu. Dolayısıyla, voluntarizmiradecilik, Tanrı'ya olan inancın veya imanın bireye önceden ilahi bir iman armağanı gerekmesinin aksine, irade ile elde edilebilmesine izin verir. Bu kavram, en azından bazı tarihçiler ve filozoflar (örneğin, tarihçi [[Francis Oakley]] ve filozof [[Michael B. Foster]]) arasında rağbet görerek geçerli kabul edilmiştir. 20. yüzyılda teolojik voluntarizminiradeciliğin bir temsilcisi [[James Luther Adams]] idi.

== Metafizik voluntarizmiradecilik ==

'''Metafizik voluntarizminiradeciliğin''' bir savunucusu 19. yüzyıl Alman filozofu [[Arthur Schopenhauer]]'dir.<ref name="Brit"/> Ona göre, irade akıl yürütme değil, aklın tali bir olgu olduğu, irrasyonel, bilinçsiz bir dürtüdür. İrade aslında tüm gerçekliğin özündeki güçtür. Dürtü-niyet-hayati dinamiklerin bu şekilde ortaya konması daha sonra [[Friedrich Nietzsche]] ([[güç istenci]]), [[Philipp Mainländer]] (ölme istenci), [[Eduard von Hartmann]], [[Julius Bahnsen]] ve [[Sigmund Freud]]'u (zevk alma istenci) etkiledi.

== Epistemolojik voluntarizmiradecilik ==

[[Epistemoloji]]de, '''epistemolojik voluntarizmiradecilik,'''<ref>Sandy Boucher, "Stances and Epistemology: Values, Pragmatics, and Rationality", ''Metaphilosophy'' '''49'''(4), Temmuz 2018, s. 521–547.</ref> inancın, sadece bir kişinin bilişsel tutumunu veya belirtilen bir önermeye göre psikolojik kesinlik derecesini kaydetmekten çok, bir irade meselesi olduğu görüşüdür. Kişi inançlar konusunda voluntaristiradeci ise, belirli bir P önermesi hakkında çok emin olduğunu düşünmesi ve aynı zamanda P'ye çok düşük bir öznel olasılık vermesi tutarlıdır. Bu, [[Bas van Fraassen]]'in yansıtma ilkesinin temelidir.

== Politik voluntarizmiradecilik ==

'''Politik iradecilik''' ya da '''voluntarizm''', politik otoritenin iradeye dayalı olduğunu belirten görüştür. [[Thomas Hobbes]], [[Jean-Jacques Rousseau]] ve [[Alman idealizmi|Alman idealist]] geleneğinin birçok üyesi gibi teorisyenlerin öne sürdüğü bu görüş, politik otoritenin bir iradeden kaynaklandığını belirtir.<ref>Christopher W. Morris, [https://www.philosophy.umd.edu/sites/philosophy.umd.edu/files/Morris/Morris-PopSov-2000.PDF "The Very Idea of Popular Sovereignty: “We the People” Reconsidered"], ''Social Philosophy and Policy'' 17 (1):1 (2000).</ref>

[[Marksizm|Marksist]] söylemde ''voluntarizm'', metafizik voluntarizmeiradeciliğe (özellikle [[Ernst Mach|Machizm]]'e) felsefi bağlılık ile özellikle [[Aleksandr Bogdanov|Alexander Bogdanov]]'la ilişkilendirilen aşırı devrimci taktiklere politik bağlılık arasındaki bağlantıyı belirtmek için kullanılırdı.<ref>Paul LeBlanc. ''Lenin and the Revolutionary Party''.</ref> Günümüzde kendilerini voluntarist olarak tanımlayanlar çoğunlukla [[Liberteryenizm|liberteryenlerdir]].

* [[Gönüllülük (eylem)|Voluntarizm (eylem)]]