|
=AİLE SOSYOLOJİSİ=
{{ek kaynak gerekli|tarih=Haziran 2020}}
{{diğer anlamı|Aile (dergi)}}[[Dosya:Family Saying Grace Anthonius Claeissins c 1585.jpg|küçükresim|300px|1585 yılından bir aile çizimi.]]
'''Aile''', toplumun en küçük birimi olarak kabul edilen sosyal bir yapı. En küçük olarak kabul edilen bir aile; baba, anne ve çocuktan oluşur.
Ailenin bütün insan toplulukları için geçerli bir tanımını ortaya koymak oldukça güçtür. Toplumlar kendi yapılarına bağlı olarak '''''“Aile”''''' kavramına farklı anlamlar yüklemektedirler. Ailenin sosyal örgütlenmenin temel birimlerinden biri hatta “toplumun temel yapısı olduğu gerçektir. ''Aile'' anne, baba ve bağımlı çocuklardan oluşan bir kurumdur. Zira ailenin toplumsal yapıda üstlendiği biyolojik, ekonomik, psikolojik ve toplumsal görev ve sorumlulukların diğer toplumsal kurumlar tarafından yerine getirilmesinin mümkün olmadığı, bazı toplumlarda farklı zaman boyutları içerisinde yapılan çeşitli incelemeler ve denemelerde görülmüştür. Bu da ailenin her toplum için ne denli ''önemli bir toplumsal kurum'' olduğunu göstermektedir.
Çekirdek ailedeki çocukların evlenmesiyle de yeni bir çekirdek aile ortaya çıkar. Ama aile sözcüğünün bundan daha geniş anlamı da vardır. Daha çok sayıda akrabadan oluşan birimi, hatta bir soyu ya da sülaleyi tanımlamak için de aile sözcüğü kullanılır.
Toplumsal bir kurum olan aile yüzyıllar boyunca bir çok evrim geçirmiş, aile yapısıyla birlikte akraba ilişkileri, evlilik anlayışı ve genel davranış şekillerinde de bir çok değişiklikler görülmüştür. İlkel toplumlardan günümüze kadar olan evriminde “kabile, sop yada klan gibi iç içe girmiş ''‘büyük aile’'' den; Büyük anne, büyük baba, teyze, amca, hala gibi akrabaları içine alan ''“geniş aile”''; Geniş aileden de sadece anne baba ve çocuklardan oluşan günümüzün ''“çekirdek aile”'' si; Anne veya babadan birisinin olduğu ''“tek ebeveynli aile”'' ye doğru bir evrim söz konusudur.
"Aile" sözcüğü günlük dilde çok değişik grupları tanımlamak için de kullanılır. Örneğin "Bu bir aile toplantısıdır" dendiğinde, o toplantıda yalnızca akrabaların bulunacağı anlaşılır. Bunlar amcalar, dayılar, teyzeler, halalar, yeğenler ve [[evlilik]] bağıyla aileye katılmış kişilerdir. Bütün bunlar bize, "aile" kavramının her zaman evliliğe ya da ortak atalara dayalı ilişkileri kapsadığını göstermektedir.
=Aile Tanımı İle İlgili Araştırmalar=
== Köken bilgisi ==
1940 lı yıllarda Amerikalı sosyolog “Kingsley Davis” aileyi aralarında kan bağı sebebiyle birbirine akraba olan bir grup insan olarak tanımlar.
'''Aile''' kelimesi dilimize Arapça '''عائلة''' /‘ā’ile/ kelimesinden geçmiştir.<ref>Kubbealtı Lügati</ref> Türkçede ''aile'' anlamında ''bark, eş, ev, hanedan, familya, karı, kodak, ocak, odbaşı, sülale'' gibi sözcükler de bulunmaktadır.<ref>Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü</ref> Anadolu ağızlarında ''aile'' anlamında ''ayol, ceme, cibi, çanfır, çıba çoluk, genekop, hızan, mahluh, mavul, ocağ, oruk, şenlik, tayfa, tutun, uruk, üdegi'' gibi sözcükler tespit edilmiştir.<ref>Derleme Sözlüğü</ref>
Diğer bir sosyolog “Molinowski” aileyi; evlilik, kan bağı ve evlat edinme yoluyla birbirine bağlanmış ve birbirileriyle ailevi rollerine göre ilişki kurmuş olan grup olarak tanımlar.
Ailenin özüne ilişkin çalışmalarında “Fitzpartrick ve Badzinski” (1985) evrensel aile tipini; kanbağı ile yapılanmış ve temel işlevi yeni doğan çocuklarını beslemek ve toplumsallaştırmak olan sosyal grup olarak tanımlamaktadır.
Ailenin biyolojik, ekonomik, duygusal, koruma, toplumsallaşma ve eğitim olmak üzere 6 işlevi vardır. Bunlar kısaca;
== Aile ve evlilik ==
a) Biyolojik: Sosyal ve yasalara uygun olarak uygun yollarla cinsel gereksinimleri karşılama ve üreme.
Birçok toplumda ailenin temelini evlilik oluşturur. Hemen bütün ülkelerde ailenin kurulması ve aile birliğinin bozulması yasalarla düzenlenmiştir. Bugün birçok ülkede evlilikler [[tekeşli]]dir. Bu, evlilik bağının yalnızca bir erkek ile bir kadın arasında kurulabileceği anlamına gelir. [[Evlilik]], bir erkek ve bir kadın ile kurulabileceği gibi, günümüzde [[eşcinsel evlilik]]'lerin yasal olduğu ülkelerde iki kadın ya da iki erkek arasında da kurulabilir.<ref>https://www.bianet.org/bianet/lgbti/149258-evlilik-esitligi-14-ulkede</ref> Bu tür evliliklere [[monogami]] denir. Oysa bazı ülkelerde bir erkek birden çok kadınla, bir kadın birden çok erkekle evlenebilir. [[Çokeşli]] bu tür evliliklere [[poligami]] denir.
b) Ekonomik: Üyelerin gereksinimini giderebilecek kadar üretme.
c) Duygusal: Özellikle küçük çocuklara bakım ve sevgi
d) Koruma : Güvenlik, sağlık
e) Toplumsallaşma: Kültürel değerleri ve sosyal kodları çocuklara aktarma
f) Eğitim : Yeni kuşakları eğitme işlevleri dir.
=Ailenin Sınıflanma Ölçütleri=
Bir erkeğin birden çok kadınla evliliğine [[poligini]] adı verilir. Bu tür evlilikte aynı evin içinde her kadının kendi çocuklarıyla birlikte oturduğu ayrı birimler oluşur. Bu geleneğe bazı Asya ve Afrika ülkelerinde, özellikle zenginler arasında yaygın olarak rastlanır. Buna karşılık bazı toplumlarda, örneğin [[Hindistan]]'daki [[Toda]]'lar ve [[Nayar]]'lar arasında kadınların birden çok erkekle evlenmesi olağandır. Buna da [[poliandri]] denir.
Aile İçi Egemenliğin Ana yada Babada Olma Ölçütü: Bu sınıflama ölçütünde toplumun yapısına bağlı olarak ortaya çıkan anne yada babanın veya her ikisinin de egemenliğine bağlı olan aile tipleri vardır.
a) Babaerkil Aile (Patriyarkol) : Babanın egemenliğine dayanan aile tipidir.
b) Anaerkil Aile (Matriyalkol) : Annenin egemenliğine dayanan aile tipidir.
c) Eşitlikçi Aile (Egaliter) :Hem annenin hem de banın eşit egemenliğine dayalı aile tipidir.
Evlenme Biçimlerine Bağlı Sınıflama Ölçütü: Bu ölçüt iki cins arasında oluşan evliliğe bağlı olarak ortaya çılan bir ölçüttür. Kendi içinde farklılaşmaktadır.
Evlilik türleri ve evlilik tanınma toplumdan topluma değişiklik göstermektedir. Modern toplumda resmi nikahla ve dini nikahla evliliğin yapıldığı görülmektedir. Evliliğin düğün ve törenlerle yapılması toplumda evlenen kişilerin kabullenişini görmektir.
a) Evlenecek kişilerin sayısına bağlı olan sınıflama,
b) Akrabalık ilişkisine bağlı olan sınıflama ve,
c) Evli çiftin ikamet biçimine bağlı olan sınıflamadır.
=Ailedeki Yönetim Şekline Göre Aile Tipleri=
Aile yapısı zamanla değişim içerisindedir. Üyelerin sayıları ve aile rolleri toplumdan topluma değişiklik göstermektedir. Kırsal bölgelerde kuşaklar arası etkileşimin fazla olduğu geniş aileler bulunmaktadır. Geniş aile anne, baba, çocuk, nine, dede vb. aile bireylerinin bulunduğu kişilerden oluşmaktadır. Geleneksel ailede birden fazla kuşak bir arada yaşamlarını sürdürürler. Çekirdek aile ise anne, baba ve çocuktan oluşur. Günümüz de geleneksel aileden çıkıp çekirdek aileye geçen birçok insanın akrabalık ilişkilerinde zayıflama görülmektedir. Çekirdek aile arttıkça genç nüfusun endüstri merkezlerine göç etmesi de artmıştır.
Aile içindeki yetki ve otoritenin kullanım şekli, ailedeki yönetim yapısının başlıca belirleyicisidir. Bu bağlamda aile yapıları üç ana başlıkta incelenmektedir.
Ataerkil Aile;
Ülkemizde, özellikle kırsal kesimde yaygın biçimde görülen bu aile yapısında evin en yaşlı erkeği evin reisidir, geniş hak ve yetkilere sahiptir. Ailenin diğer üyeleri ona ve onun verdiği kararlara itaatle yükümlüdür. Geleneksel büyük ailelerde yaygın olan bu yönetim biçimine geleneksel değerlerin yaşatıldığı bazı çekirdek aile yapılarında da rastlanmaktadır.
Anaerkil Aile;
Çok da yaygın olmayan bir aile yapısıdır. Ataerkil ailede yaşlı erkeğe verilen hak ve yetkiler bu aile yapısında büyük anne ya da anneye verilmiştir. Ona bu gücü veren büyük ölçüde ekonomik bağımsızlığı veya mal varlığıdır. Ülkemizde en az görülen aile yapılanmasıdır.
Eşitlikçi Aile;
Günümüzün çağdaş aile tanımına uyan, yetki ve sorumlulukların eşler arasında eşit olarak paylaşıldığı demokratik bir aile modelidir. Aileyi ilgilendiren kararlara aile üyelerinin tümü katılır. Sosyal ve ekonomik değişimlere bağlı olarak bu yapıdaki ailelerin sayıları her geçen gün artmaktadır.
=Günümüz Aile Yapısı=
=== Türkiye'de aile ===
Günümüzde en yaygın aile biçimi bağımsız çekirdek aile ve genişlemiş çekirdek ailedir.
Eski Türk toplumlarında aile büyük önem taşırdı. Tekeşli evlilik temeline dayanan ailelerde kadın ile erkek arasında eşitlik vardı. Türklerin İslam dinini benimsemesinden sonra, ailenin yapısı bu dinin etkisiyle değişti. Bu ailede erkek, mutlak egemenlik ve dört kadınla evlenebilme hakkı kazandı. Bu gelenek [[Cumhuriyet]] dönemine kadar sürdü. 1926'da kabul edilen [[Türk Medeni Kanunu]], çokeşliliğe son verip tekeşli evliliğe dayanan aile yapısını yasalaştırdı.
Sanayileşme, kentleşme ve modernleşme aile içi ilişkileri etkilediği kadar aile biçiminin de değişmesine yol açmıştır. Aile içi ilişkiler değişirken bir hane içinde yaşayan ailelerin de tanımı değişmiştir.
Türkiye'nin kırsal kesimlerinde geleneksel geniş aile tipi yaygındır. Bununla birlikte, özellikle içgöçler ve kentleşme nedeniyle geniş aileler parçalanarak yerlerini çekirdek ailelere bırakmaktadır.
Postmodern anlayışa göre aile ortak bir geçmişi, şimdiki zamanı ve gelecekten beklentileri paylaşan bir grup insanın karşılıklı ilişkilerinin oluşturduğu bir sistemdir. Yani postmodern anlayışa göre aile kan bağı, hane paylaşımı yada yasal sözleşmeler yerine aileyi oluşturan bireyler arasındaki kişisel ve psikolojik bağları vurgular.
Bağımsız çekirdek aile yeni bir kurumdur. Modern sanayi toplumlarının ortaya çıkardığı bir özelliktir. Genişlemiş çekirdek aile ise çeşitli seçeneklere olanak verdiği, değer ve tutumları gelecek kuşaklara aktarmada aracı olduğu, hızlı toplumsal değişimlerin yol açtığı gerilimlere karşı bireylere duygusal destek sağladığı için yaygın bir aile yapısıdır.
=Türklerde Aile Yapısı=
== Çekirdek aile ==
Ülkemizde günümüzde ne kadar da asimile olmuş aile yapıları görülse bile, aile yapıları açısından dikkate değer bir çeşitlilik vardır. Ancak Türk aile yapısına ilişkin belgeler ve araştırma sonuçları bu çeşitliliğe rağmen Türk ailesinin temel karakteristiklerini koruduğunu ortaya koymaktadır. Bunlar;
[[Dosya:ParentsDaughterAug1931.jpg|küçükresim|230px|1931 yılından bir çekirdek aile fotoğrafı.]]
{{Ana– madde|Çekirdek aile}} yapısı,
– Tek eşle evlilik,
Çağdaş toplumlarda, yeni evlenen çiftler genellikle baba evinden ayrılarak yeni bir evde yaşamaya başlarlar. Oysa bundan yüz, iki yüz yıl önce yeni evliler, damadın ya da gelinin ailesin yanında otururlardı. Anne, baba, kızlar, damatlar, oğullar, gelinler ve torunların aynı çatı altında yaşadığı böyle ailelere geniş aile deniyordu. Bu gelenek, tarıma dayalı geleneksel yapısını koruyan birçok toplumda bugün de sürmektedir.
– Farklı derecelerde de olsa baba otoritesi,
– Güçlü aile bağları ve akrabalık ilişkileri,
– Yardımlaşma ve dayanışma geleneği,
değişmeyen temel değerlerimiz olarak süregelmeye devam etmektedir.
=KAYNAKÇA=
Sanayileşmiş çağdaş toplumlarda, özellikle kentlerde geniş aileler yerini giderek küçük ailelere bırakmıştır. Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan bu küçük ailelere çekirdek aile denir. Çekirdek aile, yalnız birey sayısıyla değil yapısıyla da geniş aileden çok farklıdır. Çekirdek aile, kentlerdeki yaşam ve üretim koşullarına bağlı olarak doğmuştur. Kırsal kesimde aile, çoğu kez bütün bireylerin birlikte çalışıp birlikte ürettikleri ekonomik bir birimdir. Ama aile kentlerde bu özelliğini yitirir. Aile [[birey]]leri, üretimin aile dışında yapılmasından dolayı, ev dışında çalışarak bağımsız hale gelirler. Bu durum, geniş ailedeki katı alt-üst ilişkilerini ortadan kaldırır ve ailede daha eşitlikçi ilişkilerin oluşmasını sağlar. Çocukların bilgi ve beceri edinmelerini, toplumla bütünleşmelerini sağlama işlevini üstlenen aile, bireyin geleceğinin bir parçasıdır.
TİMUR, Serim (1972), Türkiye’de Aile Yapısı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
== Aile çeşitleri ==
TEZCAN, Mahmut (1993), Sosyolojiye Giriş, Ankara
=== Ataerkil aileler ===
ŞENOL, Dolunay, Aile Sosyolojisi Ders Notları, Kırıkkale
* Aile içinde otorite babaya aittir. Kararları baba alır ve uygular.
SOLMAZ, Selahattin (1984), Aile Sosyolojisi Ders Notları, Elazığ.
* Soy babadan gelir.
* Kadın hakları çeşitli sebeplerden dolayı kısıtlanmıştır.
* Kadınların mirastan pay alma hakkı yoktur.
* Baba istediği kadar kadınla evlenebilir.(Bu duruma Polijini denir)
* Ailede dinsel ve geleneksel kurallar hakimdir.
=== Anaerkil aileler ===
* Aile içinde otorite anneye aittir. Kararları anne alır ve uygular.
* Soy anneden gelir.
* Kadın hakları artmıştır buna karşılık ise erkek hakları kısıtlanmıştır.
* Poliandri evlilik yaygındır.
* Ailede dinsel ve geleneksel kurallar hakimdir.
* Aile reisi sembolik olarak dayıdır.
=== Modern aileler ===
* Aile içindeki otorite kadın ile erkek arasında paylaşılmıştır.{{kaynak belirt}}
* Soy hem anadan hem de babadan gelir.
* Aile içi iletişim ve genel hayat düzeni karşılıklı eşitlik ilkesine dayanır.
* Bu aile tipi çağdaş toplumlarda görülür.
== Aile ve boşanma ==
Çağdaş bir toplumun getirdiği sorunlar çoğu kez aile yaşamında gerilimlere yol açar. Bu gerilimler ana babaları [[boşanma]]ya kadar götürebilir. Gelişmiş ülkelerde boşanma oranının giderek artması, çağdaş ailenin başarılı olmadığı görüşünü yaygınlaştırmaktadır. Dünyanın birçok yerinde, ana babalarının ayrılmasından etkilenen çocukların sayısı sürekli artmaktadır. Boşanma sonucunda çocukların bakımı anneye ya da babaya kalmaktadır. Bunun sonucunda son yıllarda anne-çocuk ya da baba-çocuktan oluşan yeni bir aile tipi ortaya çıkmıştır. Bu beraberlik, boşanma anından başlayıp çocuğa bakan annenin ya da babanın yeniden evlenmesine kadar süren bir ilişkidir. Boşanmanın insanları evlenmekten caydırmadığı da bir gerçektir. Boşananların çoğu, genellikle kendileri gibi boşanmış kişilerle yeniden evlenmektedirler. Ne var ki kadının ve erkeğin ilk evliliklerinden olan çocuklarına, ikinci evlilikten "yeni" çocukların katılmasıyla aile içi ilişkiler daha sorunlu hale gelmektedir.
Modern öncesi toplumlarda evliliklerin bozulmaz bir bağ içinde görülmesi nedeniyle evliliğin sonlanması, çok nadir olaylardan biri olarak görülüyordu. Bugün ise endüstrileşmeyle birlikte şiddetli geçimsizlikten dolayı boşanmaların arttığı görülmektedir.
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.archive.org/details.php?identifier=TurkishPremaritalSex Social Determinants of Attitudes Towards Women's Premarital Sexuality Among Female Turkish University Students]
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{Aile}}
{{Aile hakları}}
{{Otorite kontrolü}}
[[Kategori:Aile| ]]
| 