Akhenaton: Revizyonlar arasındaki fark

'''Akhenaton''' ya da '''IV. Amenhotep''' olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe [[Tiye]] ve [[III. Amenhotep]]'in genç olan çocuğudur. Büyük kardeşi Thutmosis babasından önce ölünce tahta önce ortak oldu, sonra da [[MÖ 1353]]-1336 ya da [[MÖ 1352]]-1334 yılları arasında 17 yıl (Mısır kronolojisinde değişir) firavunluk yaptı. Eşi [[Nefertiti]]'ydi.

 

* Akhenaton, kendisi için kendi belirlediği isimdir. Krallığının beşinci senesinden itibaren, Atenciliği resmi din ilan etmesinden sonra ölene dek bu ismi kullandı. Anlamı "Aten'in hizmetkarı". Bu ismin kaynaklarda alternatif yazılışları çoktur: Akhenaton, Akhnaten, Akhnaton, Ikhnaton...

 

 

 

== Yaşamı ==

Akhenaton yaklaşık 15 yıl tahtta kaldı. Ölümünün ardından kurduğu din çöktü. Akhenaton'un şehri yerle bir edildi ve [[Horemheb]] döneminden itibaren "düşman" olarak kayıtlarda anıldı, daha sonraları ise onunla ilgili her şey yok edilmeye çalışıldı. Tâ ki, 19. yüzyılda keşfedilene dek yaklaşık 3000 sene Akhenaton'un ismi unutulup gitti.

 

Akhenaton'un hiç erkek çocuğu olmadığından öldüğünde yerine kızlarından biriyle evlenmiş olan Akhenaton'un isimsiz üvey kardeşi [[Smenkhkare|Smenkh-Ka-Re ''(Smenkhkare)'']] adındaki dâmadı çok kısa süreliğine firavun oldu. Onun da ani ölümü üzerine Akhenaton'un oğlu [[Tutankhamon]] firavun oldu. [[Tutankhamon]]'un baba-bir kızkardeşi olan [[Ankhesenamen]] ile olan çocukları ya doğum öncesi ya da doğum sonrası öldü. [[Tutankhamon]] da 19 yaşında ölünce tahta [[Ay (firavun)|Ay]] ya da Akhenaton'la hiçbir kan bağı ve akrabalığı bulunmayan fakat ordu komutanı olarak sahip olduğu güce dayanarak firavun olduğu zannedilen [[Horemheb]] geçti.

 

== Amarna Dönemi ==

Burası yeni dinin yaşanacağı ve Teb'deki düşmanlardan uzak bir sığınak olarak tasarlanmıştı. Bu şehir, tarihteki ilk planlı yerleşimlerden biridir. Binalar, tapınaklar ve yollarıyla tamamen tanrı [[Aton]]'a tapmak için tasarlanmıştır. [[Tel-el-Amarna|Amarna]]'nın tamamlanmasına yakın Kral ve eşi [[Nefertiti]] şehre yerleştiler.

Bu arada [[Antik Mısır|Mısır]] büyük bir istikrarsızlığa düşmüştü. Bu dönemde sanatta da yenilikler olmuştur: Firavun resimleri eskisi gibi tanrısal bir durağanlıkla değil, daha çok gerçekçi şekilde çiziliyordu. Bir bakıma sanatın dinden ayrılmasını Akhenaton başlatmıştır. Firavun geleneksel sahneler dışında, yemek yerken, karısını öperken, bir törene başkanlık ederken de çizilebiliyordu. Uzun boyunlu, göbekli resmedilen Firavunun resimleri oldukça ilginçtir. Uzun boyunlu beden yapısı, bu dönemdeki diğer eserlerde de sık sık kullanılmıştır.

 

== Akhenaten'e isim değişikliği ==

 

 

İktidara gelişinin 5. yılının 8. ayının 13. günü günümüzde [[Tel-el-Amarna|Amarna]] olarak bilinen, kendisinin ise ''Akhetaten'' adını verdiği yeni şehre taşındı. Bir ay öncesinden de IV. Amenhotep olan eski eski isminde taşıdığı 5 katlı unvanlarından çoğunu terk ederek sadece ''prenomen'' olarak kullandığı ilk ismini alıkoymak suretiyle kendi adını resmen ''Akhenaten'' olarak değiştirdi.<ref>Dodson, Aidan, [[Tel-el-Amarna|Amarna]] Sunset: [[Nefertiti]], [[Tutankhamun]], [[Ay (firavun)|Ay]], [[Horemheb]], and the Egyptian Counter-Reformation. The American University in Cairo Press. 2009, ISBN 978977416304-3 p 8, 170</ref>

|}

<br />

 

 

 

=== [[Aten]] ve [[Monoteizm|tek tanrılı dinlerle]] olan bağlantısı ===

Akhenaten'in annesinin babası olan [[Yuya]]'nın [[Eski Ahit]] ve [[Kur'an]]'da adı geçen [[Yusuf (peygamber)|Yusuf Peygamber]] ''( Joseph )'' olduğu Mısırlı tarihçi ''Ahmed Osman'' tarafından iddia edilmiştir.<ref>Yuya's titles included "Overseer of the Cattle of Amun and Min (Lord of Akhmin)", "Bearer of the Ring of the King of Lower Egypt", "Mouth of the King of Upper Egypt", and "The Holy Father of the Lord of the Two Lands", among others. For more see: Osman, A. (1987). ''Stranger in the Valley of the Kings: solving the mystery of an ancient Egyptian mummy''. San Francisco: Harper & Row. pp.29-30</ref>

 

Akhenaten'in tek tanrılı dinlerin öncülüğünü yapan bir firavun olduğu iddiası ve bu dinin daha sonra Yahudilik şekline dönüşmüş olabileceği birçok bilim adamı tarafından kabul gören bir görüştür.<ref name="freud">Freud, S. (1939). Moses and Monotheism: Three Essays.</ref><ref>Gunther Siegmund Stent, ''Paradoxes of Free Will''. [[American Philosophical Society]], DIANE, 2002. 284 pages. Pages 34 - 38. ISBN 0-87169-926-5</ref><ref>Jan Assmann, ''Moses the Egyptian: The Memory of Egypt in Western Monotheism''. [[Harvard University Press]], 1997. 288 pages. ISBN 0-674-58739-1</ref><ref>N. Shupak, ''The Monotheism of Moses and the Monotheism of Akhenaten''. Sevivot, 1995.</ref><ref name = "mont">Montserrat, (2000)</ref><ref>William F. Albright, ''From the Patriarchs to Moses II. Moses out of Egypt''. The Biblical Archaeologist, Vol. 36, No. 2 (May, 1973), pp. 48-76. doi 10.2307/3211050</ref> Bu görüşün en önemli savunucularından birisi ''Moses and Monotheism (Musa ve tek tanrıcılık)'' isimli kitabında açıkladığı görüşleriyle [[Psikanaliz]] biliminin kurucusu olan [[Sigmund Freud]]'dur.<ref>S. Freud, ''The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Volume XXIII (1937-1939)'', "Moses and monotheism". London: [[Hogarth Press]], 1964.</ref> Freud [[Musa]]'nın kendisine iman edenlerle birlikte Akhenaten'in ölümünden sonra [[Antik Mısır|Mısır]]'ı terk etmek zorunda kalan Atenist bir din adamı olduğunu iddia etmiştir.<ref>Freud, S. (1939). Moses and Monotheism: Three Essays...</ref>

 

 

Diğer Mısır Bilimciler ise [[Yahudilik]] ve diğer [[Sami dil ailesi|Semitik]] dinî âdetler arasında doğrudan yakın alâkaların mevcudiyetine dikkat çekmetedir.<ref>Curtis, Samuel (2005), "Primitive Semitic Religion Today" (Kessinger Publications)</ref>

 

 

== Bibliyografya ==

* Orhan Hançerlioğlu, ''Düşünce Tarihi'', Remzi Kitabevi, 1999

 

 

<div style="float:right; margin: 2mm; padding: 2mm; width: 600px; border: 1px solid;">