Ağrı ayaklanmaları: Revizyonlar arasındaki fark

 

== Birinci Ağrı İsyanı ==

16 Mayıs 1926'da [[Soğanlı]], [[Kızılbaşoğlu]], [[Sori]], [[Cilkanlı]], [[Bilhanlı]] ve [[Cinganlı]] aşiretleri; [[Ağrı]]'daki [[İbrahim Heski]] ve adamları ile birleşerek ayaklandılar. [[İran]]'daki [[Yusuf Taso]] ile beraber 1.000 kadar atlının İran sınırını geçip Brosonlu'nun yardımına gelmesi üzerine ayaklanma büyüdü. Bunun üzerine başlatılan askeri harekat ilk başlarda başarısız oldu. [[Doğubeyazıt]]'a çekilen ordu birlikleri Haziran ayında, ikinci bir harekata başladı. Bunun üzerine isyancılar İran'a kaçtı. İran hükûmetinden sınırda gerekli önlemleri alması ve geçişleri önlemesi istendi.

 

 

== İkinci Ağrı Harekâtı ==

13 Eylül 1927'de başlatılan harekât ile Türk ordusu İran sınırına kadar ilerledi.

 

== Ağrı Cumhuriyeti ==

[[İhsan Nuri]] ve "Zilan Bey", Hesik aşiret reisi İbrahim Ağa (Îbrahîm Hêsîkê Têlî)'nın aşiretiyle birlikte İran sınırını aşarak yeni bir isyan başlattı. Askeri birimlerin yetersiz kalması sonucu isyancılar, içinde Doğubayazıt'ın da bulunduğu bir bölgeyi denetimi altına aldı.{{Kaynak belirt}} Kontrolleri altına aldıkları bölgede, Hoybun Cemiyeti'nin desteğiyle [[Ağrı Cumhuriyeti]]'nin bağımsızlığını ilan etti.

 

== Tendürek Harekâtı ==

Türk Ordusu, 14-27 Eylül 1929 tarihlerinde Tendürek Harekâtı ile İran kökenli [[Şeyh Abdulkadir]] (Şêx Ebdulqadir)'in isyana katılmasını önledikten sonra Hükümet, hareketi bastırmak için 28 Aralık 1929'da aldığı bir kararla 1930 Haziranında Ağrı'ya bir kuvvet gönderdi. [[Salih Omurtak]] komutasındaki birlikler başlarda gözle görülür bir başarı elde edemedi. 26 Mayıs-9 Haziran 1930 tarihleri arasında ''Savur harekatı'' ile [[Savur]], [[Midyat]] ve [[Cizre]] istikametini güvenliğini korumaya çalıştı.

 

 

== Zilan Ayaklanması ==

[[Dosya:Zilanmassacre.jpg|sağ|frame|150px|''Cumhuriyet'' gazetesinin haberi]]

20 Haziran-12 Temmuz 1930 tarihleri arasında (Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı'na göre 20 Haziran-Eylül 1930<ref>''Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları'', C. 2., Kaynak Yayınları, 1992, s. 6.</ref>) [[Van]] ile [[Karaköse]] (Ağrı) arasında ''Zilan harekatı'' gerçekleştirdi. Bu harekat sırasında 12 Temmuz 1930 veya 13 Temmuz 1930'da [[Zilan Katliamı]] yaşandı ve Ağrı eteklerindeki köyler tamamen yakılırken, ahalisi Erciş'e sevk ve iskan olmuştur. Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır."'' <ref>Yusuf Mazhar, ''Cumhuriyet'', 16 Temmuz 1930, ''... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi lebalep ecsat dolmuştur...''</ref><ref>Ahmet Kahraman, ''Kürt İsyanları: Tedip ve Tenkil'', [[Evrensel Basım Yayın]], ISBN 978-975-6525-48-7, s. 211., ''[[Ağrı|Karaköse]], 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ...''</ref> ''

 

== Üçüncü Ağrı Harekâtı ==

 

Türkiye, o dönemde İran sınır içinde bulunan Küçük Ağrı Dağı'nın arkasına kadar birliklerini ilerletmek için izni aldı (Sınır ötesi harekatı). Böylece isyancıların İran yolu kapanmış oldu. Daha sonra bu İki ülke arasında bir sınır düzenlemesi yapılarak [[Van]]'ın [[Kotur bahşı|Kotur]] kasabasını İran’a verilip, Küçük Ağrı Dağı Türkiye sınırları içine alınacaktı.<ref>Pirouz Mojtahed-Zadeh, ''Boundary Politics and International Boundaries of Iran: A Study of the Origin, Evolution, and Implications of the Boundaries of Modern Iran with Its 15 Neighbors in the Middle East, the Persian Gulf, the Caucasus, the Caspian Sea, Central Asia, and West Asia by a Number of Renowned Experts in the Field'', Universal-Publishers, 2007, ISBN 9781581129335, p. 142.</ref> 1 Temmuz'de Türk Ordusu Ağrı Dağı'nın kuşatmasını tamamlandı ve 7 Eylül 1930'da genel taarruzu başlattı. 25 Eylül'e kadar süren ''Ağrı Dağı Muharebesi'' esnasında 14 Eylül'de Kire ([[Büyük Ağrı Dağı]] ile Küçük Ağrı Dağı arasında bulunan ova)'de İbrahim Ağa öldü{{Kaynak belirt}} ve İhsan Nuri de İran'a sığındı.{{Kaynak belirt}}