Zazalar: Revizyonlar arasındaki fark

Arkaik kaynaklara bakıldığında, "Zaza" isminin günümüzden önceki kaynaklarda da zikredildiği görülmektedir. Akaçça, Armanice, Hititçe, İbranice, Peklice, Urartuca, vb. dillerine ait çivi yazılı tabletlerde, Antik (Tevrat) betimlerinde Zaza adının günümüzde kullanımıyla ya da yaklaşık bir imla ile geçtiği görülmektedir. Ortaçağ kaynaklarına bakıldığında bu ismin ‘Zavzan, Zuzan, Zazan’ vb. şeklinde geçtiği görülmektedir. Zaza kelimesi ile arkaik metinlerde ilk defa İran'da ki [[Behistun Yazıtı]]nda karşılaşmaktayız. MÖ. 552 yılında Pers Kralı I. Darius tarafından İran’ın Hemedan Eyaleti bölgesinde Bisütun kaynaklarında yazdırılmıştır. Bu taş yazıtının 20. Şiiri'nin hemen başında [[Zazana]] adında bir yerin adı geçmektedir. Bu Eski Farsça yazıtta Zazana yukarı Fırat Havzası bölgesi olarak tanımlamak için kullanmaktadır. Bu bölge günümüzde Zazalar’ın yaşadığı yerleşke alanlarıdır. Zaza adının geçtiği diğer bir kaynak ise 1329/1330 tarihli Kureyş Şeceresi olan, yazılı bir deri dokümandır. Sıralanmış birkaç Zaza aşiret adının geçtiği belgede, Zaza aşiretine mensup olarak kaydedilmiş bir imza geçer. (Tālib Mullā Benī min, qebile Zāzā طالب ملا بنی من قبلة زازا 'Zaza kabilesinden talip Mollā Beni') <ref>Yaşar ARATEMÜR, “Arkaik Kaynaklardan Modern Kaynaklara Zazaca ve Zazalar”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs2011), Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2011, s. 227-246.</ref><ref>Schmitt, Rüdiger: Altpersische Inschriften der Achämeniden, Wiesbaden, 2009</ref> Yine milattan önce 2. yüzyılda Yakın Doğu’da yaşayan bir mimarın soyadının 'Zazai' olduğu bazı kaynaklarda kaydedilmiştir.<ref>Christian Leschke: Zazai, In: Rainer Vollkommer: Künstlerlexikon der Antike, Nikol, Hamburg 2007, S.963</ref> Gezgin Marko Polo’nun yol haritasında Musul-Erzincan-Erzurum dar üçgeni içinde kalan bölgeye Zorzanie/Zarzania dendiği; ancak bu bölge sınırının Hazar Denizi’ne kadar dayandığı vurgulanmaktadır ve Zaza ismi ile bölge ilişkilindirilmektedir. C.J.Rich, Wilhem Geiger, Ernst Kuhn, C.J.Richve veDavid Neil MacKenzie gibi Mciranologlar Kenzei 'Zaza' sözcüğünün ‘Sasan’'Sasan' (Sasani) sözcüğünden geldiğini öne sürmektedir. Ancak bu sözcüğe eski taş kitabelerden birinin üzerinde rastlanıldığını yazanlar da vardır. Sümer tapınaklarındantapınak ve tanrıçalarından birinin ortak adınınisminin "Ninni-Zaza ya daveya İnnana-Zaza" olduğu kaydediliyor. Eski yer adlarıisimleri arasında da 'Zaza' adına rastlandığına işaret olunarakedilerek, Zaza-Buha’nın (MÖ .880), Elazığ'ın Maden yöresinde Mihrap ve Kervançemen dağları eteklerinde bir yer olduğu tarif ediliyor.<ref>Mehmet Aydar, Zazaca-Türkçe Sözlük, 1.baskı, İstanbul, 2003, s.11</ref>

'Zaza' ismindenismi hareketle veyave Zazaca dilinin [[Sasaniler]]'in diline yakın olmasından ötürü Zazalar ve Zazaca'nın Sasani ya da Zazani imparatorluğunun ardılı olarak kabul edildiği de belirtilmektedir. SasanilerinC.J.Rich, yıkılmasındanDavid sonraNeil SasanilerinMacKenzie, birçokErnst savaşKuhn yaptığıve düşmanıWilhem BizanslılarınGeiger Kayzerigibi iranologlar da 'Zaza' adının Sasani'den geldiğini düşünmektedirler<ref> Mehmet Aydar, sonZazaca-Türkçe savaştaSözlük, ele1.baskı, geçirdiğiİstanbul, sınır2003, düzleminis.11</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=aQcVKQzhs4I Zazalar ve buZazaca, düzlemdeSasani yaşayanimparatorluğu soyluların ve dillerinin ardıllarıdır]</ref> "Sasani nüfusunu"İmparatorluğu’nun Selçukluyıkılmasından Sultanısonra AlparslanSasaniler’in gelinceyebirçok kadarsavaş yaniyaptığı düşmanı Bizanslılar’ın Kayzeri, ele geçirdiği sınırlar ile Sasani nüfusunuda içinde barından bölgeyi 1071’e kadartarihine dek 400 yıl elinde tuttu. BölgedekiBölgede barınan nüfus, bu süre zarfındaiçinde elbette Rumlaşmadı ve‘Rumlaşmamış’ kendini, eski devletinin adıylaismiyle yani Sasani kalıntısı olarak Sasa veyaya da Zaza olarakşeklinde isimlendirmeyeadlandırmaya devam etti. Hatta onlarOnlar, kendilerini bu isimleisim ile tarif etmedi;, Bizans Kayzeri onlara bu tarifi yakıştıran bizzat Bizans Kayzeri’nin kendisiydiyakıştırmıştı. BelkiBelli deki Kayzer, bölgedeki ekalliyeti Zaza‘Zaza’ diyerek küçümsüyorduküçümsemeye çalışıyordu. Bağlı olduğu hükümranlıkBizans tarafından küçümsenen, ve ana coğrafyaylacoğrafyalarıyla ilişkisi kopmuşkopan, yenidentekrardan irtibat kurma şansı da kalmamış olan azınlık Sasaniler sıkıştığısıkıştıkları derin vadilerde unutuldu, gitti lakinfakat onlar bidayettekibaşlangıçta ki bağlılıklarını ise unutmadı. Aradan geçen zaman içerisinde, bölge insanları, kültürel kodları pörsüryıpranmış ve başka biçimlere evrilirken ellerinde kalan son şeye sarıldılar isimlerine sarıldılar: "Sasani “Sasani ya da Sasa veya Zaza"Zaza”.<ref>[http://www.derindunya.com/2015/01/zorlu-daglarin-zor-adamlari-zazalar/ Zorlu dağların zor adamları: Zazalar]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=aQcVKQzhs4I Zazalar ve Zazaca, Sasani imparatorluğu soyluların ve dillerinin ardıllarıdır]</ref><ref>[https://www.bingolonline.com/haber/sasani-imparatorlugunu-zazalar-kurdu-59095.html Sasani imparatorluğunu Zazalar kurdu]</ref>

Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorsky ve W.B.Lockwood, David.N.Mackenzie, Karl Hadank, Artur Christensen gibi birçok dil bilimci de Zazaların kullanıdığı Dımıli sözcüğünün Dailemi/Dailomi’den geldiğini ve Zazalar'ın Hazar Denizi’ninDenizi'nin güney kıyılarındaki [[Deylem]]'den göçenlerin devamı olduğunu ve atalarının dilini günümüze kadar koruyabildiğini söylemişlerdir.<ref>V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932</ref><ref>W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.</ref> "Behustin Kitabeleri"nde Deylemlilerin konuştukları dil için 'Zuzu' denilmiştir. "Zuzu"' yani bugünün anlamıyla 'Zaza'.<ref>[https://www.hurriyet.com.tr/zazaca-kurtce-degildir-13255210 Behustin Kitabeleri'nde Deylemlilerin dili ]</ref> Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan ise İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan İrani ve Şii karakterli [[Büveyhîler]] hanedanıdır.

''Zazaistan'', [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]] veile [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu]] bölgelerinin bir kısmını oluşturan ve Zaza halkının yaşadığı coğrafi bölgedir.

1991 yılında İsveç'te Ebubekir Pamukçu tarafından İsveç’te yayımlanan Raya Zazaistani(Zazaistan Yolu) Dergisi ilk defakez 'Zazaistan' teriminin kullanıldığıkullanılmış olduğu dergidir.<ref>Desmala Sure(Almanya),No.9, Aralık 1993, s.25-33</ref>

* Faruk İremet, "[https://web.archive.org/web/20160215200623/http://iremet.se/Antolojiye_hozanwane_Swedi.pdf Antolojiyê Ozanê Swêdi]" İsveç sairler antolisi, (About Swedish writers), (Zazaca Antoloji) Stockholm 1995, <nowiki>''İremet Yayınları''</nowiki>.