Hiung-nu: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→Etnik ve dilsel kimlikleri üzerine teoriler: Hunlar başlığı ayrı bir kuram olmayıp, bu ana başlığı giriş bölümünü oluşturur niteliktedir. |
|||
51. satır:
[[Dosya:Hiung-nu kemer bağı.jpg|thumb|200px|Hiung-nu halkından kalma altın kemer kilidi. (MÖ 3. ila 2. yüzyıl)]]
Hsiung-nu halkının etnik ve dilsel kimliği akademik çevrelerde tartışma konusu olmaktadır ve akademik çevrelerde geniş kabul gören kesinleşmiş bir teori bulunmamaktadır.<ref name="Michael Adas 2001">Michael Adas, ''Agricultural and Pastoral Societies in Ancient and Classical History,'' American Historical Association. Temple University Press, 2001. Alıntı: s. 88: "Ancak Hiung-nuların etnik bağlantısı belirsiz kalmıştır (İranlı, Moğol, Türk ve hatta Paleo-Sibirya Kettic oldukları öne sürülür )" (İngilizce)</ref>
===Çok uluslu===▼
Pek çok akademisyen Hsiungnuların etnik ve dilsel açıdan farklı grupların bir karışımından oluştuklarına inanır ve eski Çin kaynaklarınca ortaya konan olası anadilleri hakkında tatmin edici bir cevaba henüz ulaşılmadığını belirtirler.<ref name="Di Cosmo 2004: 165"/> Koreli tarihçi Hyun Jin Kim, [[bozkır imparatorluğu|bozkır imparatorluklarında]] eski ırki veya etnik ilişki teorilerinin reddedilip, yerine çok uluslu, çok dilli bir yapılanmanın kabulünün tarihsellik adına daha gerçekçi olduğunu belirtmiştir.<ref>Hyun Jin Kim, The Huns, Rome and the Birth of Europe. {{ISBN|978-1-107-00906-6}}. Cambridge University Press. 2013. page 31.</ref>▼
Çin kaynakları [[Tiele]] ve Aşina kabilelerini Hsiungnu ile bağdaşlaştırmış, ancak diğer Türki kavimlerden bahsetmemiştir. ''[[Zhou'nun kitabı]]'' ve ''Kuzey Hanedanlıklarının Tarihi'' isimli Çin kaynakları Aşina kabilesinin Hsiungnuların bir parçası olduğunu belirtmiştir,<ref name="Zhou50">[[Linghu Defen]] et al., ''[[Book of Zhou]]'', [[:zh:s:周書/卷50|Vol. 50.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Northern99">[[Li Yanshou]] ({{Dil|zh-hans|李延寿}}), ''[[History of the Northern Dynasties]]'', [[:zh:s:北史/卷099|Vol. 99.]] {{Zh icon}}</ref> fakat bu bağlantının tarihsel doğruluğu tartışmalı bir konudur.<ref name="Christian2">Christian, p. 249</ref>▼
''[[Sui'nin kitabı]]'' ve ''Tongdian'' kaynaklarına göre ise Hsiungnular [[Pingliang]] kökenli "karışık göçebelerdir" ({{zh|first=t|t={{linktext|雜|胡}}|p=zá hú}}).<ref name="Sui84">[[Wei Zheng]] et al., ''[[Book of Sui]]'', [[:zh:s:隋書/卷84|Vol. 84.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Tong197">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Du |ad1=You |yazarbağı=Du You |script-title=zh:《通典》 |çeviribaşlık=[[Tongdian]] |konum=Beijing |yayıncı=[[Zhonghua Book Company]] |cilt=197 |script-chapter=zh:辺防13 北狄4 突厥上 |yıl=1988 |isbn=978-7-101-00258-4 |sayfa=5401 |dil=zh-hans}}</ref> Aşina ve Tiele halkları ayrı etnik gruplara ait iken Hsiung-nu halkı ile karışmış olabileceklerine de inanılmaktadır.<ref name="ethnic">{{Web kaynağı | url = http://rudocs.exdat.com/docs/index-128726.html | başlık = Об эт нической принадлежности Хунну | website = rudocs.exdat.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180914203456/http://rudocs.exdat.com/docs/index-128726.html | arşivtarihi = 14 Eylül 2018 | erişimtarihi = 15 Mart 2019 | ölüurl = no }}</ref> Buna ilaven Çin kaynakları kuzey sınırlarındaki pek çok farklı göçebe halkı Hsiungnu adı altında sınıflandırmıştır. Bu Greko-Roman kaynaklarında da çok sık karşılaşılan bir durumdur. Örneğin [[Bizans İmparatoru]] [[VII. Konstantin]], ''[[De Administrando Imperio]]'' kitabında<ref>{{Kitap kaynağı|baskı=New, revised|yayıncı=Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies|isbn=978-0-88402-021-9|soyadı=Jenkins|ad=Romilly James Heald|başlık=De Administrando Imperio by Constantine VII Porphyrogenitus|konum=Washington, D.C.|seri=Corpus fontium historiae Byzantinae|yıl=1967|sayfa=65|url=https://books.google.com/?id=3al15wpFWiMC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Constantine+VII+Porphyrogenitus+(Emperor+of+the+East)%22#v=onepage&q&f=false|erişimtarihi=28 Ağustos 2013}} According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his ''[[De Administrando Imperio]]'' (ca. 950 AD) ''"Patzinakia, the [[Pechenegs|Pecheneg realm]], stretches west as far as the [[Siret River]] (or even the [[Carpathian Mountains|Eastern Carpathian Mountains]]), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary)."''</ref><ref name="PrinzingSalamon1999">{{Kitap kaynağı|yazar1=Günter Prinzing|yazar2=Maciej Salamon|başlık=Byzanz und Ostmitteleuropa 950-1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|url=https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=1999|yayıncı=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-04146-1|sayfa=46}}</ref> ''Tourkia'' ({{Dil|el|Τουρκία|dil_adı=e}}) kelimesini Türkleri tanımlamak yerine [[Macarlar|Macar]] halklarını tanımlamak için kullanmıştır.<ref name="Howorth2008">{{Kitap kaynağı|yazar=Henry Hoyle Howorth|başlık=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|url=https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|erişimtarihi=15 Haziran 2013|yıl=2008|yayıncı=Cosimo, Inc.|isbn=978-1-60520-134-4|sayfa=3}}</ref> Yunan kaynakları [[Hunlar]] ve [[Avarlar]]ı da [[İskitler|İskitli]] olarak sınıflandırmıştır. Bu tarz basitleştirme ve genellemeler eski tarihi ve edebi kaynaklarda sık görülmüş ve genellikle aynı coğrafyada yaşamış fakat farklı etnik grup ve kökenlere mensup göçebeleri tanımlarken kullanılmıştır.<ref>{{harvtxt|Sinor|1990}}</ref>▼
{{See also|Hunca}}
Hiung-nu halkını tabir etmek için Çin kaynaklarında '''匈奴''' karakterleri kullanılır. Bu karakterler Çincede ''berbat köle'' manasına gelmiş ve aşağılama amacıyla kullanılmıştır.<ref name=yuuu86-384>{{Kitap kaynağı | soyadı=Yü | ad=Ying-shih | bölüm=Han Foreign Relations | başlık=The Cambridge History of China, Volume 1: The Ch'in and Han Empires, 221 BC – AD 220 | yıl=1986 | yayıncı=Cambridge University Press | konum=Cambridge | isbn=978-0-521-24327-8 | sayfa=384}}</ref> Modern Çince ve Eski Çince arasında zaman içinde çeşitli ses evrimleri yaşandığından ötürü Modern Çincede ''xiōngnú'' olarak telaffuz edilen karakterlerin Eski Çincede daha farklı bir telaffuz edildiği düşünülmektedir. Eski Çince telaffuz yeniden yapılandırıldığında ''xiōngnú'' kelimesinin ilk karakteri olan '''匈''' karakterinin /qʰoŋ/ şeklinde telaffuz edildiği varsayılmaktadır. Bu varsayımsal telaffuz ile Avrupa dillerinde geçen [[Hun]] kelimesi benzerlik göstermektedir. Ancak ikinci karakter olan '''奴''' karakterinin Hun kelimesi ile bir benzerliği bulunmamaktadır.
Satır 92 ⟶ 85:
Pulleybank ve D. N. Keightley, Hsiung-nu isimlerinin aslen Sibirya dilleri kökenli olduğunu ve Moğol ve Türki diller tarafından bu Sibirya dillerinden ödünç alındığını ileri sürdü.<ref>Nicola Di Cosmo ('''2004'''). Cambridge. page 164</ref> Akademisyenler, ''tenggeri'' ve ''tengri'' kelimelerinin Moğolca ve Türkçeye, Hsiung-nu dilinde cennet manasına gelen''chengli'' (tháːŋ-wrə́j) kökünden geçtiği üzerinde durdular ve Tarkan, Tigin ve Kağan gibi önemli kültürel unvanların da Hsiungnu dilinden Türki ve Moğol halklara miras kaldığı sonucuna vardılar.<ref name="STEPPE FRONTIER IN EARLY CHINESE SOURCES page 49"/>
▲===Çok uluslu===
▲Pek çok akademisyen Hsiungnuların etnik ve dilsel açıdan farklı grupların bir karışımından oluştuklarına inanır ve eski Çin kaynaklarınca ortaya konan olası anadilleri hakkında tatmin edici bir cevaba henüz ulaşılmadığını belirtirler.<ref name="Di Cosmo 2004: 165"/> Koreli tarihçi Hyun Jin Kim, [[bozkır imparatorluğu|bozkır imparatorluklarında]] eski ırki veya etnik ilişki teorilerinin reddedilip, yerine çok uluslu, çok dilli bir yapılanmanın kabulünün tarihsellik adına daha gerçekçi olduğunu belirtmiştir.<ref>Hyun Jin Kim, The Huns, Rome and the Birth of Europe. {{ISBN|978-1-107-00906-6}}. Cambridge University Press. 2013. page 31.</ref>
▲Çin kaynakları [[Tiele]] ve Aşina kabilelerini Hsiungnu ile bağdaşlaştırmış, ancak diğer Türki kavimlerden bahsetmemiştir. ''[[Zhou'nun kitabı]]'' ve ''Kuzey Hanedanlıklarının Tarihi'' isimli Çin kaynakları Aşina kabilesinin Hsiungnuların bir parçası olduğunu belirtmiştir,<ref name="Zhou50">[[Linghu Defen]] et al., ''[[Book of Zhou]]'', [[:zh:s:周書/卷50|Vol. 50.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Northern99">[[Li Yanshou]] ({{Dil|zh-hans|李延寿}}), ''[[History of the Northern Dynasties]]'', [[:zh:s:北史/卷099|Vol. 99.]] {{Zh icon}}</ref> fakat bu bağlantının tarihsel doğruluğu tartışmalı bir konudur.<ref name="Christian2">Christian, p. 249</ref>
▲''[[Sui'nin kitabı]]'' ve ''Tongdian'' kaynaklarına göre ise Hsiungnular [[Pingliang]] kökenli "karışık göçebelerdir" ({{zh|first=t|t={{linktext|雜|胡}}|p=zá hú}}).<ref name="Sui84">[[Wei Zheng]] et al., ''[[Book of Sui]]'', [[:zh:s:隋書/卷84|Vol. 84.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Tong197">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Du |ad1=You |yazarbağı=Du You |script-title=zh:《通典》 |çeviribaşlık=[[Tongdian]] |konum=Beijing |yayıncı=[[Zhonghua Book Company]] |cilt=197 |script-chapter=zh:辺防13 北狄4 突厥上 |yıl=1988 |isbn=978-7-101-00258-4 |sayfa=5401 |dil=zh-hans}}</ref> Aşina ve Tiele halkları ayrı etnik gruplara ait iken Hsiung-nu halkı ile karışmış olabileceklerine de inanılmaktadır.<ref name="ethnic">{{Web kaynağı | url = http://rudocs.exdat.com/docs/index-128726.html | başlık = Об эт нической принадлежности Хунну | website = rudocs.exdat.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180914203456/http://rudocs.exdat.com/docs/index-128726.html | arşivtarihi = 14 Eylül 2018 | erişimtarihi = 15 Mart 2019 | ölüurl = no }}</ref> Buna ilaven Çin kaynakları kuzey sınırlarındaki pek çok farklı göçebe halkı Hsiungnu adı altında sınıflandırmıştır. Bu Greko-Roman kaynaklarında da çok sık karşılaşılan bir durumdur. Örneğin [[Bizans İmparatoru]] [[VII. Konstantin]], ''[[De Administrando Imperio]]'' kitabında<ref>{{Kitap kaynağı|baskı=New, revised|yayıncı=Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies|isbn=978-0-88402-021-9|soyadı=Jenkins|ad=Romilly James Heald|başlık=De Administrando Imperio by Constantine VII Porphyrogenitus|konum=Washington, D.C.|seri=Corpus fontium historiae Byzantinae|yıl=1967|sayfa=65|url=https://books.google.com/?id=3al15wpFWiMC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Constantine+VII+Porphyrogenitus+(Emperor+of+the+East)%22#v=onepage&q&f=false|erişimtarihi=28 Ağustos 2013}} According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his ''[[De Administrando Imperio]]'' (ca. 950 AD) ''"Patzinakia, the [[Pechenegs|Pecheneg realm]], stretches west as far as the [[Siret River]] (or even the [[Carpathian Mountains|Eastern Carpathian Mountains]]), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary)."''</ref><ref name="PrinzingSalamon1999">{{Kitap kaynağı|yazar1=Günter Prinzing|yazar2=Maciej Salamon|başlık=Byzanz und Ostmitteleuropa 950-1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|url=https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=1999|yayıncı=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-04146-1|sayfa=46}}</ref> ''Tourkia'' ({{Dil|el|Τουρκία|dil_adı=e}}) kelimesini Türkleri tanımlamak yerine [[Macarlar|Macar]] halklarını tanımlamak için kullanmıştır.<ref name="Howorth2008">{{Kitap kaynağı|yazar=Henry Hoyle Howorth|başlık=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|url=https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|erişimtarihi=15 Haziran 2013|yıl=2008|yayıncı=Cosimo, Inc.|isbn=978-1-60520-134-4|sayfa=3}}</ref> Yunan kaynakları [[Hunlar]] ve [[Avarlar]]ı da [[İskitler|İskitli]] olarak sınıflandırmıştır. Bu tarz basitleştirme ve genellemeler eski tarihi ve edebi kaynaklarda sık görülmüş ve genellikle aynı coğrafyada yaşamış fakat farklı etnik grup ve kökenlere mensup göçebeleri tanımlarken kullanılmıştır.<ref>{{harvtxt|Sinor|1990}}</ref>
== Hiung-nu Devleti ==
| |||