Bazalt: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gençosmanlı (mesaj | katkılar) Gerekçe:: aynı sebepten red. Etiket: İçerik değiştirildi |
Değişiklik özeti yok |
||
15. satır:
'''Bazalt''', volkanik kaya kütlelerinden biri. Siyah renkte ve kesif yığınlar halindedir. Doğada kütle, damar ve akıntı halinde bulunur. Başlıca özelliklerinden birisi, altıgen prizmalar biçiminde, büyük sütunlar meydana getirmesidir. Bu sütunlar, [[mağma]] akıntılarının soğuyup büzülmesinden ileri gelmiştir. Sert ve dayanıklı bir [[taş]] olduğundan kaldırım, yapı taş, demiryolu, köprü malzemesi olarak kullanılır. Yeryüzünde çok bol olan bazalt, bazı memleketlerde, binlerce kilometrekarelik yerleri örter. [[Birleşik Krallık]]'ın kuzeyi, [[İrlanda]], [[Almanya]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde büyük [[Hindistan]]'da Dekkan bölgesindeki bazalt yığınları 300.000 kilometrekarelik geniş bir bölgeyi kaplar.
= Tanım =
Tanım olarak, bazalt genellikle% 45-53 silika (Si02) içeren afanitik (ince taneli) magmatik bir kayadır<ref>"USGS: Volkan Tehlikeleri Programı" . ''ABD Jeoloji Araştırması'' . 2018 . Erişim tarihi: 8 Şubat 2018 .</ref>. Bu tanım, Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği (IUGS) sınıflandırma şemasının tanımına göre belirlenmiştir<ref>LE BAS, MJ; STRECKEISEN, AL (1991). "Magmatik kayaçların IUGS sistematiği". Jeoloji Derneği Dergisi . 148 (5): 825-833. Bibcode : 1991JGSoc.148..825L . CiteSeerX 10.1.1.692.4446 . doi : 10.1144 / gsjgs.148.5.0825 .</ref><ref>"Kaya Sınıflandırma Şeması - Cilt 1 - Magmatik" . ''İngiliz Jeoloji Araştırması: Kaya Sınıflandırma Şeması'' . '''1''' : 1–52. 1999.</ref>. [[İzlanda]], [[Faroe Adaları|Faroe Adalar]]<nowiki/>ı, Réunion ve Hawaiʻi adaları da dahil olmak üzere birçok okyanus ortası adadaki ana volkanik kayanın yanı sıra, okyanus kabuğunun önemli bir bileşeni olan bazalt Dünya'daki en yaygın volkanik kaya türüdür.Bazalt genellikle görünür mineral tanelerle serpiştirilmiş olan çok ince taneli veya camsı bir görünüme sahiptir. Ortalama yoğunluğu 3,0 g / cm3'tür.
Bazalt genellikle gri veya siyah renktedir ancak mafik (demir açısından zengin) minerallerinin diğer demir oksitlere ve [[Hidroksit|hidroksitlere]] oksitlenmesi nedeniyle hızlıca kahverengi veya pas kırmızısına dönüşmektedir. Ayrışma veya yüksek konsantrasyonlarda plajiyoklaz nedeniyle, bazı bazaltlar oldukça açık renkli olabilmektedir.Bazalt, büyük mineral kristallerinin büyümesi için çok hızlı bir şekilde erimiş kaya soğuması nedeniyle ince taneli bir mineral dokuya sahiptir; genellikle daha ince taneli bir matrise gömülmüş daha büyük [[Kristal|kristaller]] (fenokristaller) içerir.
[[Veziküler]] bir dokuya sahip [[bazalt]], kaya yapısı çoğunlukla katı olduğunda veziküler bazalt olarak adlandırılır; veziküller bir numunenin hacminin yarısından fazla olduğunda ise scoria denir.
[[Hadean]], Archean ve Dünya tarihinin erken [[Proterozoik Devir|Proterozoik]] dönemlerinde, olgunlaşmamış [[magmaların]] kimyası, astenosfer farklılaşması nedeniyle bugününkinden önemli ölçüde farklıdır. [[Silika]] (Si02) içeriği% 45'in altında olan volkanik kayalara genellikle komatiit olarak adlandırlmaktadır.
=== '''Etimoloji''' ===
[[Dosya:Szentgyörgyhegy03.jpg|alt=Sütunlu bazalt, Szent György Hill, Macaristan|küçükresim|153x153pik|Sütunlu bazalt, Szent György Hill, Macaristan]]
"[[Bazalt]]" kelimesi Eski Yunan βασανίτης (bazanitler) 'den ithal edilmiş "çok sert taş" anlamından türetilmiştir.
== Türleri ==
'''[[Toleitik bazalt]]''' silika bakımından zengindir ve sodyum açısından fakirdir. Bu kategoriye okyanus tabanının çoğu bazaltları, çoğu büyük okyanus adaları ve Columbia Nehri Platosu gibi karasal sel bazaltları örnek verile bilir.
'''Yüksek ve düşük titanyum bazaltlar:''' Bazalik kayalar bazı durumlarda yüksek Ti ve düşük ti çeşitlerinde titanyum (Ti) içeriklerinden sonra sınıflandırılır
'''[[Okyanus ortası sırtı|Okyanus ortası sırt]] bazalt (MORB)''' genellikle sadece okyanus sırtlarında kendini gösteren toleitik bir bazalttır<ref>Hyndman, Donald W. (1985). Magmatik ve metamorfik kayaçların petrolojisi (2. baskı). McGraw-Hill. <nowiki>ISBN 978-0-07-031658-4</nowiki>.</ref><ref>Hyndman, Donald W. (1985). Magmatik ve metamorfik kayaçların petrolojisi (2. baskı). McGraw-Hill. <nowiki>ISBN 978-0-07-031658-4</nowiki>.</ref>
'''Zenginleştirilmiş Okyanus ortası sırt bazalt'''
'''Normal Okyanus ortası sırt bazalt'''
'''Tükenmiş''' '''Okyanus ortası sırt bazalt'''
'''Yüksek alümina bazalt''' silika doymamış veya aşırı doymuş şeklinde olabilir.
'''[[Alkali]] [[Bazalt|bazal]]'''[[Bazalt|t]], silis bakımından fakir ve sodyum bakımından zengindir.
[[Okyanus Adası bazalt|'''Okyanus Adası Bazalt'''ı]]
'''Ay bazaltı'''
=== Petroloji ===
Bazaltın mineralojisi, kalsik plajiyoklaz feldspat ve piroksenin baskınlığı ile karakterize edilir. Alkali bazaltlar tipik olarak ortopiroksen içermeyen ancak olivin içeren mineral yapılarına sahiptir.
Toleitik bazaltların çoğu, manto içerisinde yaklaşık 50-100 km derinlikte oluşur. Birçok alkali bazalt daha büyük derinliklerde, belki de 150-200 km kadar derinlikte oluşabilir. <ref>Condie, Kent C. (1997). Msgstr "Bölüm 3:" Tektonik ayarlar " " . Plaka Tektoniği ve Kabuksal Evrim . Butterworth-Heinemann / Elsevier. s. 69. <nowiki>ISBN 978-0-7506-3386-4</nowiki>.</ref><ref>KUSHIRO, Ikuo (2007). "Batma bölgelerinde magmaların kökeni: deneysel çalışmaların gözden geçirilmesi" . Japonya Akademisi, B Grubu Kitabı . 83 (1): 1-15. Bibcode : 2007PJAB ... 83 .... 1K . doi : 10.2183 / pjab.83.1 . ISSN 0386-2208 . PMC 3756732 . PMID 24019580 .</ref>
Yüksek alümina bazaltın kökeni, birincil eriyik olup olmadığı veya diğer bazalt tiplerinden fraksiyonasyonla türetilmiş olduğu konusunda anlaşmazlıklarla tartışmaya devam etmektedir . <ref>Ozerov, Alexei Y (Ocak 2000). "Klyuchevskoy yanardağı, Kamçatka, Rusya'nın yüksek alümina bazaltlarının evrimi, mineral inklüzyonlarının mikroprob analizlerine dayanarak evrimi" (PDF) . Volkanoloji ve Jeotermal Araştırma Dergisi . 95 (1-4): 65-79. Bibcode : 2000JVGR ... 95 ... 65O . doi : 10.1016 / S0377-0273 (99) 00118-3 .</ref>
== '''Jeokimya''' ==
En yaygın magmatik kayaçlara göre bazalt bileşimleri, TASO sınıflamasına göre MgO ve CaO bakımından zengin ve Na2O + K2O bakımından düşüktür.
[[Dosya:VessicularBasalt1.JPG|alt=Arizona, Vesiküler bazalt ABD|küçükresim|Arizona, Vesiküler bazalt ABD ]]
Okyanus ortası sırt bazaltları (MORB) , okyanus ortası sırtlarında oluşan karakteristik magmatik kayaçlardır.
Bazaltlarda stronsiyum, Neodimyum, kurşun, hafniyum ve osmiyum gibi elementlerin izotop oranları, Dünya'nın mantosunun evrimi hakkında bilgi edinmek için çok fayda sağlamıştır.
Kısmi eriyikler için kaynak kayalar muhtemelen peridotit ve pirokseniti içerir (örneğin, Sobolev ve ark., 2007).
=== '''Morfoloji ve dokular''' ===
Bir bazaltın şekli, yapısı ve dokusu, nasıl ve nerede patlak verdiği hakkında bilgi verir. Örneğin [[Hawaii bazalt]] püskürmelerinin nasıl ve nerede patladığını teşhis eder.
=== '''Subaerial patlamalar''' ===
[[Dosya:Базальтове.jpg|alt=Bazaltove , Ukrayna yakınındaki bazalt sütunları|küçükresim|[[Bazaltlove|Bazaltove]] , [[Ukrayna]] yakınındaki bazalt sütunları]]
Açık havada bazalt patlaması sonucu, üç farklı lav türü veya volkanik tortu oluşturur: scoria; kül ve lav akıntısı.
Subaerial lav akışları sonucu konilerinin üst kısımlarındaki [[bazalt]], genellikle kayaya hafif bir "köpüklü" doku kazandıracaktır. Bazaltik [[Kül|küller]] genellikle kırmızıdır ve demir açısından zengin minerallerden oksitlenmiş demir ile renklendirilir.
Bazaltik tüf veya [[Piroklastik kayaç|piroklastik]] kayalar az bulunur fakat varlıkları bilinmemektedir.
Bazalt patlayıcı lav döküntüleri oluşturmak çok sıcak ve akışkandır, Hawaiʻi'nin Mauna Loa yanardağı 19. yüzyılda, [[Yeni Zelanda]] Tarawera Dağı 1886 yılında şiddetli bu şekilde patlamıştır.
=== '''Sütunlu bazalt''' ===
Kalın bir lav akışının soğuması sırasında, kırıklar oluşur<ref>Smalley, IJ 1966. Bazalt akışlarında büzülme çatlak ağları. Geological Magazine 103,101-114. <nowiki>https://doi.org/10.1017/S0016756800050482</nowiki></ref>. Bu akış nispeten hızlı bir şekilde soğursa, önemli daralma kuvvetleri oluşur.
Sütunların boyutu gevşeme oranına bağlıdır; çok hızlı soğutma olursa çok küçük (<1 cm çap) sütunlara neden olabilirken, yavaş soğutma ise büyük sütunlar üretme olasılığı daha yüksektir.
[[Dosya:Causeway-code poet-4.jpg|alt=Dev Geçit Kuzey İrlanda'da|küçükresim|Dev Geçit [[Kuzey İrlanda|Kuzey İrlanda'da]]]]
<br />
[[Dosya:20011005-0039 DAS large.jpg|alt=Aktif bir bazalt lav akışı|küçükresim|Aktif bir bazalt lav akışı]]
<br />
=== '''Yastık bazaltları''' ===
Bazalt su altında patladığında veya denize aktığında, su ile temas etmesi sonucu yüzeyi söndürür ve lav içinden başka bir yastık oluşturmak için kırıldığı zaman ayırt edici bir yastık şekli oluşturur. Bu" yastık " doku sualtı bazaltik akışlarda çok yaygındır ve antik kayalarda bulunan bir sualtı patlama ortamının teşhisidir. Tipik olarak camsı bir kabuğa sahip ince taneli bir çekirdekten oluşmuştur. Bireysel yastıkların boyutu 10 cm ile birkaç metre arasında değişir.
Atlantik Okyanusu'ndaki surtsey Adası, bir bazalt yanardağdır. Bu patlamasının ilk aşaması, magmanın oldukça akışkan olduğundan patlayıcı bir özelliğe sahip ve kayanın bir tüf oluşturması için kaynar buhar tarafından parçalanmasına neden oldu. Bu daha sonra tipik bir davranışa geçti.
[[Volkanik cam]], özellikle lav akışlarının hızla soğutulmuş yüzeylerindeki kabuklar olarak mevcut olabilir ve yaygın olarak sualtı patlamaları ile ilişkilidir.
Yastık bazaltı ayrıca bazı yer altı [[Yanardağ|volkanik]] patlamaları tarafından da üretilir.
== Bazaltik Kayalarda Yaşam ==
Sualtı volkanik bazaltın yaygın korozyon özellikleri, bazaltik kayaçlar ve deniz suyu arasındaki kimyasal değişiminde önemli bir rol oynayabileceğini göstermektedir. Bazaltik kayaçlarda bulunan önemli miktarda [[demir]], Fe (II) ve [[manganez]], Mn (II), [[Bakteri|bakteriler]] için potansiyel enerji kaynakları sağlar. Bakterilerin bazaltik camın ve deniz suyunun kimyasal bileşimini değiştirmedeki etkisi, bu etkileşimlerin yaşam kökenine hidrotermal menfezlerin uygulanmasına yol açabileceğini düşündürmektedir.
== Dağıtım ==
Dünyada, bazalt [[Magma|magmalarının]] çoğu, mantonun dekompresyon erimesiyle oluşmuştur
Okyanustaki tektonik plakalarının kabuk kısımları ağırlıklı olarak bazalttan oluşur.
[[Dosya:Parana traps.JPG|küçükresim|[[Parana Tuzakları]] , [[Brezilya]]]]
Bazalt, [[Dünya|dünyanın]] en yaygın kaya türlerinden biridir. Bazalt, büyük [[Magmatik kayaçlar|magmatiklerin]] en tipik kayasıdır. Bazaltın en büyük oluşumları okyanus tabanındadır. Deniz seviyesinin üstündeki bazalt, sıcak nokta adalarında ve [[volkanik]] yayların etrafında yaygındır. Bununla birlikte, karadaki en büyük bazalt boylar taşkın bazaltlarına karşılık gelir. Kıta taşkın bazaltlarına örnek olarak Hindistan'daki [[Dekan Yaylası|Deccan Tuzaklar]]<nowiki/>ı, [[Britanya Kolumbiyası|Britanya Kolombiyası]], Kanada'daki [[Chilcotin]] Grubu, Brezilya'daki Paraná Tuzakları, Rusya'daki Sibirya Tuzakları, Güney Afrika'daki Karoo sel bazalt eyaleti, Washington'un Columbia Nehri Platosu'nda olduğu bilinmektedir.
== Ay ve Marslı bazalt ==
Bu bazalt robotik Rus Luna programı tarafından keşfelip ve ay [[göktaşları]] arasında temsil edilmiştir. Ay [[Bazalt|bazaltları]], temel olarak ağırlıkça yaklaşık% 17 ila 22 FeO arasında değişen yüksek demir içeriklerinde Dünya'daki diğer bazaltlardan farklıdır. Aynı zamanda, ağırlıkça yaklaşık% 13 oranında değişen çok çeşitli titanyum konsantrasyonlarına (mineral ilmenitinde bulunur) sahiptirler. Geleneksel olarak, ay bazaltları titanyum içeriğine göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflar yüksek Titanyum, düşük [[Titanyum]] ve çok düşük Titanyum olarak adlandırılmıştır.
[[Dosya:Lunar Olivine Basalt 15555 from Apollo 15 in National Museum of Natural History.jpg|alt= ay olivin bazalt .|küçükresim|ay olivin bazalt ]]
[[Ay|Ay'ın]] bazaltlarının çoğu 3 ila 3,5 milyar yıl önce ortaya çıkmış olup ancak en eski örnekler 4,2 milyar önce keşfedilmiş ve en genç akışların 1,2 milyar yıl önce patladığı tahmin edilmektedir.
== Metamorfizma ==
Bazaltlar, [[Metamorfik kaya|metamorfik]] koşullar hakkında hayati bilgiler verebildikleri için önemli kayalardır. Metamorfize edilmiş bazaltlar, [[altın]] yatakları, [[bakır]] yatakları, [[volkanojenik masif sülfür]] cevheri yatakları ve diğerleri dahil olmak üzere çeşitli [[hidrotermal cevher]] yatakları için önemli noktalardır.
=== Ayrışma ===
Dünya yüzeyinde bulunan diğer kayalara kıyasla, bazaltlar nispeten hızlı ayrışır. Bazalt,havada hızla oksitlenir, kayayı demir oksit (pas) nedeniyle kahverengiden kırmızı renge dönüştürür. Kimyasal ayrışma ayrıca bazaltik bölgelere asitleşmeye karşı güçlü bir tepki veren [[kalsiyum]], [[sodyum]] ve [[magnezyum]] gibi suda çözünür katyonları da serbest bırakır.
[[Dosya:Archean Greenstone Pillow Lava in Michigan USA 3.jpg|küçükresim|Orijinal bazaltın siyah rengini veren mineraller, yeşil minerallere dönüştürülmüştür.]]
<br />
=== Kullanım Alanları ===
Bazalt, inşaatta (örneğin yapı taşları veya zemin işlerinde), parke taşları yapımında ve [[heykel]] yapımında kullanılır.<ref>Hance, Jeremy (5 Ocak 2010). "Sualtı kayaları Amerika'nın Doğu Kıyısındaki büyük karbon depolaması için kullanılabilir" . Mongabay . Erişim tarihi: 4 Kasım 2015 .</ref>
<br />
= Ayrıca Bakınız =
* [[Mafik]]<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mafic</ref> - Magnezyum ve demir açısından zengin silikat mineral veya magmatik kaya
* [[Polybaric melting|Polibarik eritme]]
* [[Magmatik kayaçlar|Magmatik kaya]] - Magma veya lavın soğutulması ve katılaşmasıyla oluşan kaya
* [[Volkan]] - sıcak lav, volkanik kül ve gazların yüzeyin altındaki bir magma odasından açığa çıkması
* [[Sideromelane]] - bazaltik volkanik cam
<br />{{Magmatik kayaçlar}}
{{Volkanlar}}
| |||