Kömür: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Cana SAU20 (mesaj | katkılar) Türkçe maddeleri geliştirmek için |
Cana SAU20 (mesaj | katkılar) Türkçe maddeleri geliştirmek için |
||
5. satır:
== Tarihçe ==
İlk olarak milattan önceki yıllarda Çinliler tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Kömür işletmeciliğine ait dokümanlar 12. yüzyıla aittir. Kömürün yoğun olarak kullanımı ise [[18. yüzyıl]]ın ikinci yarısına rastlar. Özellikle gelişen sanayi ve endüstri, kömür kullanımını arttırmış, kömürü önemli bir mineral haline getirmiştir. [[Roma İmparatorluğu|Roma dönemi]]<nowiki/>nde kentte demir işçiliği için kömürün kullanıldığına dair kanıtlar bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_Cunliffe|başlık=Cunliffe, Barry W. (1984). Roman Bath Discovered. London: Routledge. pp. 14–15, 194. ISBN 978-0-7102-0196-6.|erişimtarihi=11 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>Kömür demir-çelik sanayisinin hammaddesi olarak kullanılmış ve buharlı motorlarda, buharın oluşumu için yakıt olarak kullanılmıştır. Sanayi Devriminin gelişimi ile buhara olan ihtiyaç kömürün büyük ölçekli kullanımına yol açtı. Kömür bir enerji kaynağı olarak bulunmasaydı İngiltere, 1830'lu yıllarda su değirmenlerini çevirmek için tüm kaynaklarını tüketirdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://archive.org/details/isbn_0521396573|başlık=Wrigley, EA (1990). Continuity, Chance and Change: The Character of the Industrial Revolution in England. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39657-8.|erişimtarihi=11 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>. Bitümlü kömür ve Antrasit arasındaki bir sınıf, bir zamanlar [[Buharlı lokomotif|buharlı lokomotifler]] için yakıt olarak yaygın kullanıldığı için "buhar kömürü" olarak biliniyordu. Kuru küçük buhar somunları olarak da adlandırılan küçük "buhar kömürü", evsel su ısıtması için yakıt olarak kullanılmıştır. Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretimi ve çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Kömürün en büyük tüketici ve ithalatçısı Çin'dir. Çin, ,Dünya kömürünün neredeyse yarısını çıkarıyor, Çin'in ardından Hindistan yaklaşık onda biri ile takip ediyor. Avustralya, Dünya kömür ihracatının yaklaşık üçte birini oluşturuyor ve onu da Endonezya ve Rusya takip ediyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.iea.org/data-and-statistics?country=WORLD&fuel=Energy%20supply&indicator=Total%20primary%20energy%20supply%20(TPES)%20by%20source https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency|başlık=dünyada kömür|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
= Jeoloji =
30. satır:
== Sınıflandırma / Türler ==
Kömürler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Dört tip kömür vardır: [[antrasit]], taş kömürü, [[linyit]] ve [[turba]]<nowiki/>dır.
'''[[Antrasit]]''' en değerli kömür türüdür. Pahalı olduğu için kullanımı sınırlıdır. Güçlükle tutuşan, koku ve duman çıkarmadan yana bir çeşit kaş kömürüdür.<ref>{{Web kaynağı|url=https://tr.wikipedia.org/wiki/Antrasit|başlık=antrasit|erişimtarihi=12 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> %95'i [[karbon]]dan oluşur. En sert kömür türü olup yandığında diğerlerinden daha fazla ısı verir. Kömürün en üst sıradaki antrasit öncelikle konut ve ticari alan ısıtması için kullanılır. Parlak siyah bir kömürdür. Taş kömürünün %70’i, Linyitin %50'sinden daha az bir kısmı karbondan oluşur. Kömürler organik olgunluklarına göre [[linyit]], [[alt bitümlü kömür]], [[bitümlü kömür]] ve [[antrasit]] tiplerine ayrılırlar.
Satır 48 ⟶ 46:
Kömürler mikroskobik [[homojen]] bileşenlerine göre çeşitli kayaç tiplerine de ayrılır. Bu sınıflandırma kömürün türediği malzemeyi ve kömürleşme süreçlerini ele aldığından, aslında genetik bir sınıflandırmadır. Bu sistemde kömür dört temel tipe ayrılır: vitren, klaren, düren ve füzen.
Bir başka sınıflandırma sistemi de kömürün ticari değerine yer verir madde içeriğine ve içerdiği katışıklar dikkate alınır.
Satır 71 ⟶ 69:
Bilinen kömür yatakları incelendiğinde, Güney ve Kuzey [[yarımküre]]ler arasında önemli bir farklılık olduğu görülmektedir. Güney yarım küre kömür bakımından oldukça yoksundur. Bunun nedeni [[Devoniyen|Devoniyen dönem]] ve daha önceki dönemlerin alçak ovalarında kömür yataklarını oluşturacak ölçüde kalın bitki depolarının birikmesine elverişli bitkisel yaşamın olmayışıdır. Dünya sıralamasında, en büyük kömür tüketici ilk iki ülke Çin ve Hindistan'dır.<ref name="HBSD2017">{{kitap kaynağı |başlık=KÖMÜR ATLASI |yayıncı=Heinrich Böll Stiftung Derneği |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/komur_atlasi.pdf |erişimtarihi=30 Mayıs 2017}}</ref> 2018 yılı, inşaata başlama, inşaat öncesi faaliyetler ve projelerin tamamlanması dahil olmak üzere, kömüre dayalı elektrik üretimine dair tüm belli başlı büyüme göstergelerinde büyük düşüş görülen ardı ardına üçüncü yıl olarak kayda geçti.<ref name="Global Energy Monitor 2019">{{Web kaynağı | soyadı1 = Shearer | ad1 = Christine | soyadı2 = Mathew-Shah | ad2 = Neha | soyadı3 = Myllyvirta | ad3 = Lauri | soyadı4 = Yu | ad4 = Aiqun | soyadı5 = Nace | ad5 = Ted | başlık = Yükseliş ve Çöküş 2019 KÜRESEL KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRAL TAKİBİ | url = https://endcoal.org/wp-content/uploads/2019/03/BoomAndBust_2019_t2.pdf | yayıncı = Global Energy Monitor / Sierra Club / [[Greenpeace]] India | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190329153123/https://endcoal.org/wp-content/uploads/2019/03/BoomAndBust_2019_t2.pdf | arşivtarihi = 29 Mart 2019 | erişimtarihi = 29 Mart 2019 | ölüurl = no }}</ref> Kömür talebi 2015 ve 2016 yıllarda %4.2 düştü.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Coal demand to remain flat to 2022, resulting in a decade of stagnation | url = http://www.iea.org/newsroom/news/2017/december/coal-demand-to-remain-flat-to-2022-resulting-in-a-decade-of-stagnation.html | yayıncı = International Energy Agency | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171222052123/http://www.iea.org/newsroom/news/2017/december/coal-demand-to-remain-flat-to-2022-resulting-in-a-decade-of-stagnation.html | arşivtarihi = 22 Aralık 2017 | erişimtarihi = 19 Aralık 2017 | ölüurl = no }}</ref>
= Emisyon Yoğunluğu =
==Türkiye’de kömür==▼
Emisyon yoğunluğu, üretilen elektrik birimi başına bir jeneratörün ömrü boyunca yaydığı [[Sera gazları|sera gazı]]<nowiki/>dır. Şu anda yaygın olarak kullanılan elektrik üretme yöntemlerinden biri olan kömür ve [[petrol]]<nowiki/>ün emisyon yoğunluğu yüksektir çünkü üretilen her [[Kilowatt saat|kWh]] için yaklaşık 1000g [[Karbondioksit|CO2]] yayarlar; [[Doğalgaz]] ise kWh başına yaklaşık 500g CO2 ile orta emisyon yoğunluğundadır. Diğer tüm üretim yöntemleri kWh başına 100g'nin altına denk düşerek düşük emisyon yoğunluğundadır. Kömürün emisyon yoğunluğu tipe ve jeneratör teknolojisine göre değişir ve bazı ülkelerde kWh başına 1200 g'ı aşar.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211467X19300549?via%3Dihub https://arxiv.org/abs/1812.06679|başlık=Tranberg, Bo; Corradi, Olivier; Lajoie, Bruno; Gibon, Thomas; Staffell, Iain; Gorm Bruun Andresen (2019). "Real-Time Carbon Accounting Method for the European Electricity Markets". Energy Strategy Reviews.|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
=== Enerji Yoğunluğu ===
Kömürün enerji yoğunluğu, yani ısıtma değeri kilogram başına yaklaşık 24 megajoule'dır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20061107152122/http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml https://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml|başlık=enerji yoğunluğu|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> % 40 verimliliğe sahip bir kömür santrali için bir yıl boyunca 100 W'lık ampule güç vermek için tahmini 325 kg (717 lb) kömür gerekir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://science.howstuffworks.com/environmental/energy/question481.htm https://web.archive.org/web/20060807235142/http://science.howstuffworks.com/question481.htm|başlık=enerji yoğunluğu|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Dünya enerjisinin% 27,6'sı 2017 yılında kömürle sağlandı ve [[Asya|Asya Kıtas]]<nowiki/>ı bunun neredeyse dörtte üçünü kullandı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy/primary-energy.html|başlık=kömür kullanımı|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
= Kimya =
=== Kompozisyon ===
Kömürün bileşimi, ya yakın bir analiz ([[nem]], uçucu madde, sabit karbon ve [[kül]]) ya da nihai bir analiz (kül, [[karbon]], [[hidrojen]], [[Azot|azot,]] [[oksijen]] ve [[kükürt]]) olarak rapor edilir."Uçucu madde" kendi başına mevcut değildir (bazı adsorbe edilmiş metan hariç), ancak kömürün ısıtılmasıyla üretilen ve uzaklaştırılan uçucu bileşikleri belirtir. Tipik bir bitümlü kömür, ağırlık bazında kuru ve kül içermeyen% 84.4 karbon,% 5.4 hidrojen,% 6.7 oksijen,% 1.7 azot ve% 1.8 kükürt temelli bir nihai analize sahip olabilir. <ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Reid, William (1973). "Chapter 9: Heat Generation, Transport, and Storage". In Robert Perry; Cecil Chilton (eds.). Chemical Engineers' Handbook (5 ed.).|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>
=== Kok kömürü ve demir kokusu için kok kullanımı ===
Kok kömürü, çelik ve diğer demir ürünlerinin üretiminde kullanılan koklaşabilir kömürden (düşük küllü,düşük kükürtlü bitümlü kömür, aynı zamanda [[Metalurji|metalurjik]] kömür olarak da bilinir) elde edilen katı bir karbonlu kalıntıdır. Kok kömürü, yüksek fırındaki aşırı yükün ağırlığına dayanacak kadar güçlü olmalıdır. Koklaşabilr taş kömürü, geleneksel yolu kullanarak çelik yapımında çok önemlidir. Kok kömürü kül, kükürt ve [[fosfor]] bakımından düşük olmalıdır, böylece bunlar [[metal]]<nowiki/>e göç etmez.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.worldcoal.org/coal/uses-coal/how-steel-produced
https://en.wikipedia.org/wiki/World_Coal_Assochttps://web.archive.org/web/20170412114829/
https://www.worldcoal.org/coal/uses-coal/how-steel-producediation|başlık=kok kömürü|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Bazı ortak yapım işlemleri, kömür katranı, [[amonyak]], hafif yağlar ve [[Kömür yatağı gazı|kömür gazı]] da dahil olmak üzere yan ürünler üretir.
=== Döküm bileşenlerinde kullanım ===
Bu uygulamada deniz kömürü olarak bilinen ince öğütülmüş bitümlü kömür, döküm kumunun bir bileşenidir. Erimiş metal kalıp içinde iken, kömür yavaşça yanar, basınçta gazları azaltır ve böylece metalin, kumun gözeneklerine nüfuz etmesini önler. Isıtıldığında, kömür ayrışır ve gövdesi hafifçe kırılgan hale gelir ve erimiş metale dokunmak için açık delikleri kırma işlemini kolaylaştırır. <ref>{{Web kaynağı|url=https://archive.org/details/cupolafurnacepra00kirkiala/page/n4/mode/2up
https://archive.org/details/cupolafurnacepra00kirkiala/page/95/mode/2up https://en.wikipedia.org/wiki/OCLC#OCLC|başlık=döküm bileşenleri|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
=== Kok alternatifleri ===
Hurda, çelik bir [[Elektrik ark ocağı|elektrik ark ocağın]]<nowiki/>da geri dönüştürülebilir; eritme ile [[demir]] yapmanın bir alternatif yolu doğrudan azaltılmış demirdir, [[Sünger demir|sünger]] veya pelet demir yapmak için herhangi bir karbonlu yakıt kullanılabilir. Karbondioksit emisyonlarını azaltmak için indirgeyici ajan olarak hidrojen kullanılabilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-08-29/how-hydrogen-could-solve-steel-s-climate-test-and-hobble-coal|başlık=kok|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Karbon kaynağı olarak [[biyokütle]] veya atık kullanılabilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://leard.frontlineaction.org/coking-coal-steel-production-alternatives/|başlık=kok|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
<br />
▲== Türkiye’de kömür ==
{{ana madde|Türkiye'de kömür}}
Türkiye linyit kömürü açısından zengin bir ülke olup, bunun haricinde taş kömürü de çıkartılmaktadır.
| |||