Kömür: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Bahar SAU20 (mesaj | katkılar) k Türkçe maddeleri geliştirmek için |
Cana SAU20 (mesaj | katkılar) Türkçe maddeleri geliştirmek için |
||
1. satır:
Kömür, kömür dikişleri olarak adlandırılan ve kaya tabakaları olarak oluşan yanıcı siyah veya kahverengimsi-siyah renkte olan [[Tortul kayaçlar|tortul]] bir kayaçtır.[[Dosya:Coal.jpg|thumb|sağ|1000px|Kömür]]
'''Kömür''', katmanlı [[Tortul kayaç|tortul]] çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli, [[karbon]] ve yanıcı gazlar bakımından zengin [[kayaç]]tır. taşkömürü torkugillerden oluşur. Kömür çoğunlukla diğer elementlerin değişken miktarlarda bulunmasıyla oluşur. Asıl bileşeni [[Karbon|karbondur]]; bunun yanında değişken miktarda [[hidrojen]], [[kükürt]], [[oksijen]] ve [[azot]] içerir.<ref>{{Web kaynağı|url=Blander, M. "Calculations of the Influence of Additives on Coal Combustion Deposits" (PDF). Argonne National Laboratory. p. 315. Archived from the original (PDF) on 28 May 2010. Retrieved 17 December 2011.|başlık=Blander, M. "Calculations of the Influence of Additives on Coal Combustion Deposits" (PDF). Argonne National Laboratory. p. 315. Archived from the original (PDF) on 28 May 2010. Retrieved 17 December 2011.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>. Isı için yakılan bir [[Fosil yakıtlar|fosil yakıt]] olan kömür dünyanın birincil enerjisinin yaklaşık dörtte birini ve [[Elektrik|elektriğinin]] beşte ikisini sağlar.<ref>{{Web kaynağı|url=^ "Global energy data". International Energy Agency.|başlık=^ "Global energy data". International Energy Agency.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Bazı demir ve çelik üretimi yapan işletmeler ve diğer endüstriyel faaliyetler kömürü yakar. Kömürün ekstraksiyonu ve kullanımı birçok erken ölüme ve çok fazla hastalığa neden olur.<ref>{{Web kaynağı|url="Lignite coal – health effects and recommendations from the health sector"|başlık=(PDF). Health and Environment Alliance (HEAL).|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Kömür'den her yıl binlerce kişi erken ölüyor.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Coal in China: Estimating Deaths per GW-ye | url = http://berkeleyearth.org/deaths-per-gigawatt-year/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200201081522/http://berkeleyearth.org/deaths-per-gigawatt-year/ | arşivtarihi = 1 Şubat 2020 | erişimtarihi = 1 Şubat 2020 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Kömür Avrupa’da kömürden çıkış politikalarının dört yılından çıkarılan dersler bulmacasını çözmek | url = https://beyond-coal.eu/wp-content/uploads/2020/01/Sandbag-CoalBook2019-WEB-TR.pdf | yayıncı = Sandbag | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200201182358/https://beyond-coal.eu/wp-content/uploads/2020/01/Sandbag-CoalBook2019-WEB-TR.pdf | arşivtarihi = 1 Şubat 2020 | erişimtarihi = 1 Şubat 2020 | ölüurl = no }}</ref>
[[Dünya]]nın çoğu bölgesinde bulunan kömüre, yerin yüzeye yakın bölümlerinde ya da çeşitli derinliklerde rastlanır. Kömür çok miktarda [[organik]] kökenli maddenin kısmi ayrışması ve kimyasal dönüşüme uğraması sonucunda oluşan birçok madde içerir. Bu oluşum sürecine kömürleşme denir.
== Tarihçe ==
İlk olarak milattan önceki yıllarda Çinliler tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Kömür işletmeciliğine ait dokümanlar 12. yüzyıla aittir. Kömürün yoğun olarak kullanımı ise [[18. yüzyıl]]ın ikinci yarısına rastlar. Özellikle gelişen sanayi ve endüstri, kömür kullanımını arttırmış, kömürü önemli bir mineral haline getirmiştir. [[Roma İmparatorluğu|Roma dönemi]]<nowiki/>nde kentte demir işçiliği için kömürün kullanıldığına dair kanıtlar bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=Cunliffe, Barry W. (1984). Roman Bath Discovered. London: Routledge. pp. 14–15, 194. ISBN 978-0-7102-0196-6.|başlık=Cunliffe, Barry W. (1984). Roman Bath Discovered. London: Routledge. pp. 14–15, 194. ISBN 978-0-7102-0196-6.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>Kömür demir-çelik sanayisinin hammaddesi olarak kullanılmış ve buharlı motorlarda, buharın oluşumu için yakıt olarak kullanılmıştır. Sanayi Devriminin gelişimi ile buhara olan ihtiyaç kömürün büyük ölçekli kullanımına yol açtı. Kömür bir enerji kaynağı olarak bulunmasaydı İngiltere, 1830'lu yıllarda su değirmenlerini çevirmek için tüm kaynaklarını tüketirdi.<ref>{{Web kaynağı|url=Wrigley, EA (1990). Continuity, Chance and Change: The Character of the Industrial Revolution in England. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39657-8.|başlık=Wrigley, EA (1990). Continuity, Chance and Change: The Character of the Industrial Revolution in England. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39657-8.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>. Bitümlü kömür ve Antrasit arasındaki bir sınıf, bir zamanlar [[Buharlı lokomotif|buharlı lokomotifler]] için yakıt olarak yaygın kullanıldığı için "buhar kömürü" olarak biliniyordu. Kuru küçük buhar somunları olarak da adlandırılan küçük "buhar kömürü", evsel su ısıtması için yakıt olarak kullanılmıştır. Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretimi ve çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.
= Jeoloji =
== Kömürün oluşumu ==▼
Kömür makerallar, mineraller ve sudan oluşur. Fosiller ve kehribar kömürde bulunabilir.<ref>{{Web kaynağı|url="Coal". British Geological Survey. .|başlık="Coal". British Geological Survey. March 2010.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
Bu teori, yaklaşık 360 milyon yıl önce, bazı bitkilerin selülozlarını daha sert ve daha odunsu hale getiren karmaşık bir polimer olan [[lignin]] üretme yeteneğini geliştirdiğini belirtiyor.. Böylece ilk ağaçlar gelişti. Ancak bakteri ve mantar, lignini ayrıştırma yeteneğini hemen geliştirmedi, bu yüzden odun tamamen çürümedi, tortu altında gömüldü ve sonunda kömüre dönüştü.
Bataklıklarda uygun nem ve sıcaklığın oluşması, ortamın asit miktarının artması, gerekli [[organik madde]]lerin ortamda bulunmasıyla bozunmuş, çürüyen bitkilerin su altına inmesi ve bataklığın zamanla üstünün örtülmesi gibi olaylar sonucu oluşur. Yaklaşık 300 milyon yıl önce, [[mantarlar]] ve [[bakteri]]<nowiki/>ler bu yeteneği geliştirerek dünya tarihinin ana kömür oluşum dönemini sona erdirdi. Yüksek basınç ve yüksek sıcaklık altında ölü bitki örtüsü yavaşça kömüre dönüştü. Ölü bitki örtüsünün kömüre dönüşmesine kömürleşme denir. Daha sonra milyonlarca yıl boyunca derin gömünün ısısı ve basıncı su, metan ve karbondioksit kaybına ve karbon oranında bir artışa neden olur.<ref>{{Web kaynağı|url="Coal". British Geological Survey. March 2010|başlık="Coal". British Geological Survey. March 2010|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Böylece ilk [[linyit]] ("kahverengi kömür" olarak da bilinir), daha sonra [[Bitümlü kömür|alt bitümlü kömür]], ve son olarak [[Antrasit]] ("sert kömür" veya "kara kömür" olarak da bilinir) oluşabilir.
[[Dosya:Mineral Lignito GDFL028.jpg|küçükresim|Linyit]]
<br />
* Deltalar (en kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır)
Satır 15 ⟶ 22:
* Akarsu taşma ovaları (ince kömür damarcıklarını oluştururlar).
[[Dosya:Coal anthracite.jpg|küçükresim|Antrasit]]
[[Jeolojik devir]]de iki büyük kömür oluşum çağı vardır. Bunlardan daha eski olanı [[Karbonifer]] (345-280 milyon yıl önce) ve [[Permiyen]] (280-225) dönemlerini kapsar. [[Kuzey Amerika]]'nın doğusu ile [[Avrupa]]'daki taşkömürü yataklarının çoğu Karbonifer döneminde; [[Sibirya]], [[Asya]]’nın doğusu ve [[Avustralya]]'daki kömür yatakları Permiyen döneminde oluşmuştur. İkinci büyük kömürleşme çağı ise [[Kretase]] (tebeşir) döneminde başladı ve [[tersiyer]] dönemi sırasında sona erdi. Dünyadaki [[linyit]]lerin ve yağsız kömürlerin çoğu bu dönemde oluşmuştur. Kömürlerin türediği bitkilerden geriye çok az iz kalmıştır. Kömür katmanlarının altında ve üstünde yer alan [[kayaç]]larda [[Eğreltiotu|eğreltiotları]], kibritotları, [[Atkuyruğu|atkuyrukları]] ve birçok bitki fosiline rastlanabilir.▼
▲[[Jeolojik devir]]de iki büyük kömür oluşum çağı vardır. Bunlardan daha eski olanı [[Karbonifer]] (345-280 milyon yıl önce) ve [[Permiyen]] (280-225) dönemlerini kapsar. [[Kuzey Amerika]]'nın doğusu ile [[Avrupa]]'daki taşkömürü yataklarının çoğu Karbonifer döneminde; [[Sibirya]], [[Asya]]’nın doğusu ve [[Avustralya]]'daki kömür yatakları Permiyen döneminde oluşmuştur. İkinci büyük kömürleşme çağı ise [[Kretase]] (tebeşir) döneminde başladı ve [[tersiyer]] dönemi sırasında sona erdi. Dünyadaki [[linyit]]lerin ve yağsız kömürlerin çoğu bu dönemde oluşmuştur. Kömürlerin türediği bitkilerden geriye çok az iz kalmıştır. Kömür katmanlarının altında ve üstünde yer alan [[kayaç]]larda [[Eğreltiotu|eğreltiotları]], kibritotları, [[Atkuyruğu|atkuyrukları]] ve birçok bitki fosiline rastlanabilir. Kömürler yoğunluk, gözeneklilik, sertlik ve parlaklık bakımından farklılık gösterebilir. Genellikle kömür türleri bazı [[inorganik]] maddeler, genellikle de [[kil]]ler, [[sülfür]]ler ve [[klorür]]ler içerir. Bunlar da az miktarda [[cıva]], [[titan]] ve [[manganez]] gibi bazı elementler de içerir.
Kömür: Bitkiler öldükten sonra, bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı %60 ise [[turba]], C miktarı %70 ise [[linyit]], C miktarı %80–90 ise taş kömürü, C miktarı %94 ise [[antrasit]] adını alır...▼
▲Kömür: Bitkiler öldükten sonra, bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı %60 ise [[turba]], C miktarı %70 ise [[linyit]], C miktarı %80–90 ise taş kömürü, C miktarı %94 ise [[antrasit]] adını alır
== Sınıflandırma ==
Satır 71 ⟶ 79:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}{{Kömür}}
[[Kategori:Kömür| ]]
| |||