Çerkes dilleri: Revizyonlar arasındaki fark

|isim = ÇerkeÇerkes dilidilleri

|bölge = [[Kuzey Batı Kafkasya]]

|harita_açıklama = {{Lejant|#D9196D|Çerkes dilidilleri}}

'''Çerkes dilidilleri''' veya '''AdığabAdige dilleri''' [[Kuzey Kafkasya]]’da, [[Rusya]]'ya bağlı [[Adigey]], [[Karaçay-Çerkesya]] ve [[Kabartay-Balkarya]] cumhuriyetleri ile [[Krasnodar Krayı]]'nda yerli [[Çerkesler (Adığeler)]]in ve [[Çerkes Sürgünü]]'nde [[Çarlık Rusyası]] döneminde [[Kafkasya]]'dan [[Osmanlı İmparatorluğu]] topraklarına sürülüp [[tehcir]] ettirilen ve bugün [[Türkiye]], [[Ürdün]], [[Suriye]] ve [[İsrail]] gibi ülkelerde yaşayan [[diaspora]] Çerkeslerinin dili ya da lehçeler (''тхыбзэ'' [[ISO 639]] kodu '''ady''' ile '''kbd''') birliğidir.<ref>http://www.ethnologue.com/family/17-2622</ref> ''Batı'' (ady<ref name="ethnologue.com"/>) ve ''Doğu'' (kbd<ref>http://www.ethnologue.com/language/kbd</ref>) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen [[Ubıhça]] [uby], en uzak akrabaları ise [[Abazaca]] [abq] ile [[Abhazca]] [abk] olup hepsi de [[Kuzeybatı Kafkas dilleri]] adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda [[Evliya Çelebi]] tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır.<ref name="refMuratpapşualfabe"/> Çerkesçe [[eklemeli diller]]den olup [[ergatif]] yapı görülür.<ref name="Nurayalagözlü">Alagözlü, Nuray (2006). [http://www.kafkasfederasyonu.org/nart_dergisi/sayi_52/nart_52/57-61arastirma-kabardeyce.pdf Kabardey dilinin Uzunyayla'daki yapısına bir bakış] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140228233220/http://www.kafkasfederasyonu.org/nart_dergisi/sayi_52/nart_52/57-61arastirma-kabardeyce.pdf |tarih=28 Şubat 2014 }}. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 52, Temmuz-Kasım-Aralık 2006</ref>

Rusya'da 2010 rakamlarına göre Batı Çerkesçesini konuşanlar 117.489, Doğu Çerkesçesini konuşanlar ise 515.672 kişidir.<ref name="Gksru2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> Batı Çerkesçesi Adigey Cumhuriyetinde, Doğu Çerkesçesi ise Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya Cumhuriyetinde [[resmî dil]]dir. Rusçada dilin resmî adı cumhuriyetlerin adlarına paralel olarak, Adigey'deki ady kodlu dil için ''AdığabzAdigece'' (адыгейский) Karaçay-Çerkesya'daki kbd kodlu dil için ''Çerkesçe'' (черкесский), Kabartay-Balkarya'daki kbd kodlu dil için de ''Kabardey diyalektiKabardeyce'' (кабардинский) biçimindedir. Günümüzde Kafkasya'da Çerkesçe iki ayrı diyalektdil olarak gelişim göstermektedir. Batı Çerkesçesi Temirgoy (Çemguy) ağzı, Doğu Çerkesçesi ise Baksan (Büyük Kabardey) ağzı esas alınarak düzenlenmiştir.<ref name="refMuratpapşuçerkesdilleri"/>

Küçük farklılıkları olan iki ayrı [[Kiril alfabesi]] kullanılır. Üçü işaret olmak üzere, 1938'den beri kullanılan Batı (Ç'ahe) Adığe alfabesinde 64 harf (tamığ ''тамыгь''), 1936'dan beri kullanılan Doğu (Şhağ) Adığe alfabesinde ise 59 harf (damığe ''дамыгъэ'') bulunur.<ref>Papşu, Murat. [http://www.kafkas.org.tr/kultur/kafkas_dilleri.html Adığe ve Abaza dilleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130414062111/http://www.kafkas.org.tr/kultur/kafkas_dilleri.html |tarih=14 Nisan 2013 }}</ref> Doğu Çerkesçesince 48 [[ünsüz]] harf bulunur.<ref name="soglasn">[http://books.google.ru/books?id=X98sAAAAMAAJ&q=kabardian+language+has+48+consonants&dq=kabardian+language+has+48+consonants&ei=6fcOS8m5JqCeygTTtuXoDA Ethnology, т. 5 стр. 31 — 1966, University of Pittsburgh]</ref> Çerkesçeyi oluşturan iki diyalektdil arasında ortak sözler bulunduğu gibi, ufak tefek ses değişimleri de bir hayli fazla olsa da karşılıklı anlaşmayı kısıtlamaz. Pratikte iki ayrı diyalekte kolda ilerleyen Çerkes dilinindillerinin tek alfabe ve tek dil olarak yapılanması tartışılmaktadır.<ref>[http://circassiancanada.com/tr/edebiyat/genel_konular/097_adegecenin-2.htm Adigece'nin temel sorunları -2] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130425044650/http://www.circassiancanada.com/tr/edebiyat/genel_konular/097_adegecenin-2.htm |tarih=25 Nisan 2013 }}. Prof. Dr. ĞIŞ Nuh (yazan), HAPİ Cevdet Yıldız (çeviren), Adige Mak, 12/13 Şubat 2009</ref>