Vikipedi

Bizans İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
LuCKY (mesaj | katkılar)
Devriyeler
15.869 değişiklik
k →‎Ekonomi: Yazım hatası düzeltildi: hükümet → hükûmet AWB ile
Yzkoc (mesaj | katkılar)
Devriyeler
128.742 değişiklik
düzeltme
131. satır:
[[Makedon Hanedanı]] (10-11. yüzyıllar) süresince imparatorluk sınırları tekrar genişledi ve iki yüzyıl süren [[Makedon Rönesansı]] yaşandı. Bu dönem 1071 [[Malazgirt Savaşı]] sonrası [[Anadolu]]'da başlayan büyük toprak kayıplarıyla son buldu. Bu savaşta yaşanan kayıp sonucunda Türkler Anadolu'ya yerleşmeye başladı.
 
[[KomnenosKomninos restorasyonu]] sırasında imparatorluk yeniden toparlandı. Öyle ki, 12. yüzyılda Konstantinopolis Avrupa'nın en zengin şehriydi.<ref>Pounds, Norman John Greville. ''An Historical Geography of Europe, 1500–1840'', p. 124. CUP Archive, 1979. ISBN 0-521-22379-2.</ref> Ancak 1204'te [[Dördüncü Haçlı Seferi]] sırasında başkent yağmalanınca ve ülke toprakları birbiriyle yarışan Bizanslı Yunan ve [[Frankokrasi|Latin krallıkları]] arasında [[Partitio terrarum imperii Romaniae|bölüştürülünce]] imparatorluk büyük bir darbe aldı. Her ne kadar 1261'de [[Paleologos Hanedanı|Konstantinopolis geri alınıp toparlansa da]], Bizans İmparatorluğu var olduğu son iki yüzyıl boyunca bölgede birbiriyle kapışan birkaç devletçikten biri olarak kaldı. Geriye kalan toprakları 15. yüzyıl boyunca [[Bizans-Osmanlı savaşları|Osmanlılar tarafından aşama aşama fethedildi]]. 1453'te [[Osmanlı İmparatorluğu]] [[İstanbul'un Fethi|Konstantinopolis'i fethedince]] Bizans İmparatorluğu sona erdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.shsu.edu/~his_ncp/EndByz.html | başlık = The End of the Byzantine Empire, 1081-1453 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160513151010/http://www.shsu.edu/~his_ncp/EndByz.html | arşivtarihi = 13 Mayıs 2016 | erişimtarihi = 23 Temmuz 2016 | ölüurl = yes }}</ref>
 
== Terimlendirme ==
322. satır:
Bunlara karşın bütün bu felaketlerin en kötüsü Anadolu'da yaşandı: 1065 ila 1067 yıllarında Selçuk Türkleri doğu Bizans sınırları dolaylarında Ermenistan içlerine keşiflere başladı. Bu acil durum, 1068'de kendilerinden biri olan [[IV. Romanos Diogenes|Romen Diyojen]]'i imparator olarak seçen Anadolu'daki askerî aristokrasiyi etkiledi. 1071 yazında Romen Diyojen, Selçuklular'ı Bizans ordusuyla yüzleştirecek devasa bir doğu seferi düzenledi. [[Malazgirt Savaşı]]'nda Bizanslılar, sürpriz bir şekilde [[Sultan]] [[Alp Arslan]] tarafından yenilgiye uğradı ve imparator esir düştü. Alp Arslan, imparatora saygıyla yaklaştı ve Bizanslılara katı yaptırımlar empoze etmedi.<ref name="PM"/> Konstantinopolis'te ise bir askerî darbe sonucunda [[VII. Mihail|Mihail Dukas]] başa geçti ve bu iktidar, [[Nikiforos Bryennios (yaşlı)|Nikiforos Bryennios]] ve [[III. Nikiforos|Nikiforos Botaneiates]]'ten muhalefet gördü. 1081 yılı itibarıyla Selçuklular, Anadolu'da Ermenistan'dan [[Bitinya]]'ya kadarki Anadolu platosunu görünürde ele geçirmişti ve başkentlerini Konstantinopolis'e sadece 90&nbsp;km uzakta bulunan [[İznik]]'e taşımışlardı.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|başlık=Byzantine Empire|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|yıl=2002}}; Markham, "[http://faculty.uml.edu/ethan_spanier/Teaching/documents/TheBattleofManzikert.pdf The Battle of Manzikert]".</ref>
 
=== KomnenosKomninos Hanedanı ve haçlı seferleri ===
{{Ayrıca bakınız|KomnenosKomninos Hanedanı|KomnenosKomninos restorasyonu}}
[[Dosya:Alexios I Komnenos.jpg|thumb|200px|[[I. Aleksios]], [[KomnenosKomninos Hanedanı]]'nın kurucusudur.]]
 
1081'den 1185'e kadar süren [[KomnenosKomninos Hanedanı]]'nda beş imparator (I. Aleksios, II. İoannis, I. Manuil, II. Aleksios ve I. Andronikos) hüküm sürdü ve genel olarak Bizans'ın askerî, bölgesel, ekonomik ve siyasî pozisyonu üzerine süreğen, fakat sonuç itibarıyla tamamlanmamış bir restorasyon politikası yürütüldü.<ref name="Browning-1992-190">{{harvnb|Browning|1992|p=190}}.</ref> Her ne kadar Selçuk Türkleri Anadolu'da imparatorluğun kalbini ele geçirmiş olsa da, Bizans'ın çabalarının büyük bir kısmı bu dönemde [[Normanlar]] başta olmak üzere batı güçlerine yönelikti.<ref name="Browning-1992-190"/>
 
KomnenosKomninos altındaki imparatorluk, I. Aleksios'un da sebep olduğu Kutsal Topraklar'a yönelik Haçlı Seferleri tarihinde anahtar rol üstlendi. Bu süreçte özellikle İoannis ve Manuil dönemlerinde Avrupa'da, Yakın Doğu'da ve Akdeniz havzasında kültürel ve siyasî bakından büyük bir nüfuz gücü kullandı. KomnenosKomninos döneminde, Bizans ile Haçlı devletlerinin de dahil olduğu "Latin" Batı arasındaki iletişim oldukça ilerledi. Venedikli ve diğer İtalyan tüccarlar büyük miktardaki nüfuslarıyla Konstantinopolis başta olmak üzere ülkeye yerleşti (sadece 300 ila 400 binlik Konstantinopolis'te 60.000 Latin yaşıyordu) ve buna ek olarak I. Manuil tarafından yerleştirilen çok sayıda Latin paralı askerin nüfusa dahil oluşu, Bizans teknoloji, sanat, edebiyat ve kültürünün Latin Batı'ya sızmasına ve aynı şekilde Batı fikirlerinin imparatorluk içinde kendine yer bulmasına yol açtı.<ref>{{harvnb|Cameron|2006|pp=46}}.</ref>
 
Zenginlik ve kültürel hayat göz önüne alındığında KomnenosKomninos döneminin Bizans tarihindeki tepe noktalarından biri olduğu söylenebilir.<ref>{{harvnb|Cameron|2006|pp=42}}.</ref> Bu dönemde Konstantinopolis'in, Hristiyan dünyasında boyut, zenginlik ve kültür bakımından lider bir şehir olarak kaldığı görülebilir.<ref>{{harvnb|Cameron|2006|pp=47}}.</ref> Bu sıralarda [[Antik Yunan felsefesi]]ne ve geleneksel Yunan edebiyatına dönük ilginin yeniden canlandığı görülebilir.<ref name="Browning-1992-190-218">{{harvnb|Browning|1992|pp=198–208}}.</ref> Bizans sanatı ve edebiyatı Avrupa'da üstün bir yere sahip oldu ve bu etki oldukça uzun süreliydi.<ref name="Browning-1992-218">{{harvnb|Browning|1992|p=218}}.</ref>
 
==== I. Aleksios ve Birinci Haçlı Seferi ====
338. satır:
[[Dosya:Byzantiumforecrusades.jpg|250px|sol|thumb|[[Birinci Haçlı Seferi]] öncesi Bizans İmparatorluğu ve [[Anadolu Selçuklu Devleti]].]]
 
Malazgirt sonrasında KomnenosKomninos Hanedanı'nın çalışmaları sayesinde KomnenosKomninos restorasyonu da denilen kısmi bir toparlanma gözlemlendi.<ref name="M124">{{harvnb|Magdalino|2002|p=124}}.</ref> İlk KomnenosKomninos hükümdarı [[I. İsaakios Komnenos|I. İsaakios]] (1057–1059) idi. Bundan hemen sonra başlayan [[Dukas|Dukas Hanedanı]]'nı (1059–81) izleyen süreçte I. Aleksios 1081'de başa geçerek KomnenosKomninos'ların tekrar güç kazanmasına yol açtı. Tahta çıkışının başlangıcından itibaren Aleksios, Robert Guiscard ve oğlu [[I. Boemondo|Boemondo]] önderliğindeki Normanlar tarafından haşmetli saldırılara maruz kaldı: [[Dyrrhachium Muharebesi (1081)|Dıraç]] ve [[Korfu]] elden çıktı, [[Teselya]]'daki [[Larissa]] kuşatıldı. Robert Guiscard'ın 1085'te ölümü Norman sorununu bir süre yatıştırdı. Bir sonraki sene Selçuk sultanı da ölünce sultanlık iç rekabet nedeniyle parçalandı. Aleksios kendi çabalarıyla, 28 Nisan 1091'deki [[Levounion Muharebesi]]'nde sürpriz saldırı yaptığı [[Peçenekler]]'i ağır yenilgiye uğrattı.<ref name="Br">{{Ansiklopedi kaynağı|başlık=Byzantine Empire|encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}</ref>
 
Batı'da istikrar sağlayan Aleksios, ekonomik sorunlara ve imparatorluğun geleneksel savunmasının bölünmesine eğilmek için zaman buldu.<ref name=Birkenmeier>{{harvnb|Birkenmeier|2002}}.</ref> Buna rağmen, Selçukluların üzerine yürüyüp kayıp toprakları geri kazanacak insan gücüne sahip değildi. 1095'teki [[Piacenza Konsili]]'nde Aleksios'un elçileri [[II. Urbanus|Papa II. Urbanus]]'a Doğu Hristiyanlarının zulüm altında olduğunu söyleyerek, Batı'nın yardımı olmadan Hristiyanların Müslüman yönetimi altında zulüm görmeye devam edeceklerinin altını çizdi.<ref name=Harris>{{harvnb|Harris|2014}}; {{harvnb|Read|2000|p=124}}; {{harvnb|Watson|1993|p=12}}.</ref>
360. satır:
Tahtta olduğu son dönemlerde Doğu'ya odaklandı ve kişisel olarak Anadolu'da [[Türk halkları|Türkler]] üzerine seferler yönetti. Seferleri sonucu Doğu'da güç dengeleri uzun süreliğine değişti ve savunma durumuna geçen Türkler'den birçok şehir, kale, kasaba geri alındı. [[Malatya|Melitene]]'deki [[Danişmentliler Devleti]]'ne son vererek [[Kilikya]]'yı geri aldı ve üzerine Antakya Prensi [[Antakyalı Raymond]]'u Bizans hükümdarlığını tanımaya zorladı. İoannis, Hristiyan dünyasındaki önderliğini kanıtlama çabasıyla [[Haçlı devletleri]]yle beraber birleşik ittifakla [[Kutsal Topraklar]]'a yürüdü. Seferin büyük coşkusuna karşın bazı Haçlıların ihaneti yüzünden impartorluğun umutları suya düştü.<ref>{{harvnb|Harris|2014|p=84}}.</ref> 1142'de, Antakya'daki hak iddiası için bu şehre giden İoannis, 1143 baharında bir av kazası sonucu öldü. Raymond, hemen sonra Kilikya'yı ele geçirmeye cesaretlendiyse de, yenilerek imparatordan özür dilemek için Konstantinopolis'e gitmek zorunda kaldı.<ref name="B326">{{harvnb|Brooke|1962|p=326}}.</ref>
 
[[Dosya:The Byzantine Empire, c.1180.svg|thumb|sol|300px|Turuncu renkli Bizans haritası c. 1180, [[KomnenosKomninos restorasyonu]]nun sonları]]
 
Yanni'nin kendi seçtiği varisi dördüncü oğlu [[I. Manuil]], doğuda ve batıda komşulara agresif seferler düzenledi. Manuil, Filistin'de Haçlı [[Kudüs Krallığı]] ile anlaşarak [[Fatımi Devleti|Fatımi]] egemenliği altındaki Mısır üzerine büyük bir donanma gönderdi. Manuil, Antakya Prensi [[Renaud (Antakya prensi)|Renaud de Châtillon]] ve Kudüs Kralı [[I. Amalrik]] ile anlaşarak, yani Antakya ile Kudüs'ü egemenlik altına alarak Haçlı devletleri arasında amir pozisyonunu güçlendirdi.<ref name="S">{{harvnb|Magdalino|2002|p=74}}.</ref> 1155'te Güney İtalya limanlarını ele geçirmek için gönderdiği sefer, koalisyon içinde çıkan tartışmalar nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı. Buna rağmen, Bizans güçleri 1167'de [[Sirmium Savaşı]]'nın ardından [[Macaristan Krallığı]]'nın güney topraklarını başarılı bir şekilde ele geçirdi. 1168 itibarıyla neredeyse bütün Doğu [[Adriyatik]] kıyıları Manuil'in elindeydi.<ref name="S372">{{harvnb|Sedlar|1994|p=372}}.</ref> Manuil, Papa ve Batılı Hristiyan krallıklarla bazı anlaşmalar yaptı ve [[İkinci Haçlı Seferi]] sırasında orduların ülke topraklarından geçişi başarıyla kontrol altında tutuldu.<ref name="M67">{{harvnb|Magdalino|2002|p=67}}.</ref>
368. satır:
==== 12. yüzyıl Rönesansı ====
{{Detaylar|12. yüzyılda Bizans medeniyeti}}
{{Ayrıca bakınız|Bizans ordusu (KomnenosKomninos dönemi)}}
[[Dosya:Meister von Nerezi 001.jpg|thumb|250px|Üsküp yakınlarındaki Nerezi'de bulunan [[Aziz Panteleimon Kilisesi (Nerezi)|Aziz Panteleimon Kilisesi]]'nde 'İsa'ya Ağıt' (1164) freski; 12. yüzyıl [[KomnenosKomninos Hanedanı|Komninos]] sanatının en seçkin örneklerinden biri kabul edilir.]]
 
İoannis ve Manuil aktif askerî politikalar izledi ve her ikisi de kuşatmalar ile şehir savunmaları için büyük kaynaklar ayırdı; agresif tahkimat çalışmaları, her ikisinin de temel askerî planının kalbini oluşturuyordu.<ref name="B185-186">{{harvnb|Birkenmeier|2002|pp=185–186}}.</ref> Miryokefalon'daki yenilgiye rağmen Aleksios, İoannis ve Manuil'in izlediği politikalar, büyük toprak kazanımları, Anadolu ve Avrupa'da sınır güvenliği gibi önemli getirilere yol açtı. Yaklaşık 1081 ila 1180 arasında KomnenosKomninos ordusu imparatorluğunun güvenliğini sağlayınca, Bizans medeniyetinin zenginleşmesine yol açıldı.<ref name="Br1">{{harvnb|Birkenmeier|2002|p=1}}.</ref>
 
Tüm bu gelişmeler, yüzyılın sonlarına kadar imparatorluğun Batı eyaletlerinde ekonomik bir canlanma yarattı. Bazı akademisyenlere göre, KomnenosKomninos dönemi, 7. yüzyıldaki Pers saldırılarından beri Bizans'ın en zengin olduğu dönemdir. 12. yüzyıl süresince, nüfus arttı ve geniş topraklar tarıma açıldı. Arkeolojik buluntular, bu dönemde hem Avrupa'da hem de Anadolu'daki yerleşimlerin genişlediğine ve yeni yerleşimlerin sayısında hızlı bir artış olduğuna işaret eder. Ticari etkinliklerde de kayda değer ilerlemeler görüldü. [[Venedikliler]], [[Cenevizliler]] ve diğerleri Ege limanlarını ticarete açtı; [[Outremer]] Haçlı devletlerinden ve Fatımi Mısır'dan Konstantinopolis'e mal girişleri oldu.<ref name="Day">{{harvnb|Day|1977|pp=289–290}}; {{harvnb|Harvey|2003}}.</ref>
 
Sanatta, [[mozaik]] sanatının yeniden canlandığı, yerel mimarlık okullarının farklı kültürel kaynaklardan ilham alan özgün tarzlar geliştirdiği görülür.<ref name=Diehl>{{harvnb|Diehl|1948}}.</ref> 12. yüzyıl boyunca Bizanslılar erken [[Rönesans hümanizmi|hümanizm]] modelini geliştirdiler; klasik dönem yazarlarına olan ilgide bir canlanma görüldü. [[Selanikli Efstathios]]'a bakıldığında, Bizans hümanizminin en karakteristik dışavurumu görülür.<ref name="TM">{{harvnb|Tatakes|Moutafakis|2003|p=110}}.</ref> Felsefede 7. yüzyıldan beri görülmemiş bir şekilde klasik öğrenim yeniden dirildi ve klasik eserler üzerine yorumların bulunduğu eserler giderek artan miktarlarda yayımlanır oldu.<ref name="Browning-1992-190-218"/> Buna ek olarak, Yunan bilgi birikiminin Batı'ya ilk geçişi KomnenosKomninos dönemi sırasında oldu.<ref name="Browning-1992-218"/>
 
=== Gerileme ve dağılma ===
389. satır:
Askerî arka planına rağmen Andronikos, [[İsaakios Komnenos (Kıbrıslı)|İsaakios Komnenos]]'a, Hırvat topraklarını Macar topraklarına katan [[III. Béla]]'ya (taht: 1172-1196) ve Bizans'tan bağımsızlığını ilan eden Sırp [[Stefan Nemanja]]'ya (taht: 1166–1196) söz geçiremedi. Üstelik bu sorunlardan hiçbiri 1185'te Sicilyalı [[II. William (Sicilyalı)|II. William]]'ın (taht: 1166–1189) 300 gemi ve 80.000 kişilik orduyla Bizans'ın üstüne yürümesi kadar önemli değildi.<ref name="Norwich293">{{harvnb|Norwich|1998|p=293}}.</ref> Andronikos, başkenti korumak için 100 gemilik küçük bir donanmayla seferber oldu ve bunun dışında halka da kayıtsız kaldı. Sonuçta daha öncesinde bir suikast girişiminden sağ kalan [[II. İsaakios]], halkın yardımıyla Andronikos'u tahtından etti ve onu idam ettirdi.<ref name="Norwich294-295">{{harvnb|Norwich|1998|pp=294–295}}.</ref>
 
II. İsaakios ve özellikle erkek kardeşi [[III. Aleksios]]'un dönemleri, Bizans'ın idari ve savunma açısından merkezi işleyişinin çöküşünün görüldüğü yıllardır. Her ne kadar Normanlar Yunanistan'dan atılsa da, 1186'da [[Ulahlar]] ve Bulgarlar ayaklanarak [[İkinci Bulgar İmparatorluğu]]'nu kurdu. Angeloslar'ın iç politikası devletin hazinesinin çarçur edilmesi ve finansal kötü yönetim etrafında şekillendi. İmparatorluk otoritesi ciddi biçimde zayıfladı ve ve imparatorluğun merkezindeki güç vakumu parçalanmayı destekler hale geldi. Önceki KomnenosKomninos soyundan ileri gelen bazı kimselerin 1204'ten önce [[Trabzon|Trebizond]]'da yarı özerk bir devlet kurma girişimlerine dair kanıtlar bulunmaktadır.<ref name="AP">{{harvnb|Angold|1997}}; {{harvnb|Paparrigopoulos|Karolidis|1925|p=216}}</ref> Tarihçi [[Aleksandr Vasilyev (tarihçi)|Aleksandr Vasilyev]] bu süreç üzerine şunları söyledi: "Rum asıllı Angelos Hanedanı,&nbsp;... çoktan dışta zayıf içte parçalanmış haliyle imparatorluğun çöküşünü hızlandırdı."<ref name="VA">{{harvnb|Vasiliev|1928–1935}}, "[http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_P1B.HTM Foreign Policy of the Angeloi]".</ref>
 
==== Dördüncü Haçlı Seferi ====
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Bizans_İmparatorluğu" sayfasından alınmıştır