|
Semerkant'ın tarih sahnesine çıkışı, [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya Kralı]] [[Büyük İskender]]'in Pers İmparatorluğunu yıktıktan sonra M.Ö. 329'da Soğdiana'yı ele geçirmesiyle gerçekleşir. Antik Yunanlar tarafından Marakanda (Eski [[Yunanca]]: Μαράκανδα) adıyla anılan Semerkant'ı<ref>Encyclopedia Britannica (Chicago: University of Chicago Press, 1984) Cilt 16, sayfa 204</ref> zapteden Büyük İskender, kendisine karşı ayaklanmayı bahane ederek şehri yakıp yıktı. Ancak şehri dışarıdan gelecek saldırılardan korumak için etrafına büyük bir surla inşa ettirdi. Semerkant, İskender'in ilk fetihleri sırasında önemli zararlar görmesine rağmen hızla toparlandı ve yeni Helen etkisi altında gelişti. İskender'in ölümünden sonra şehir, İskender'in komutanlarından [[I. Seleukos|Selevkos’un]] eline geçti. Antik Semerkant ile ilgili en eski arkeolojik kalıntılar Selevkos kralı [[I. Antiohos|I. Antiokhos]] dönemine aittir. Şehir, M.Ö 189 yılında [[Helenistik]] dönem krallıklarından [[Grek-Baktriya Krallığı]]'nın sınırları içerisine dahil oldu. Ancak Yunanlar şehirde küçük bir idareci sınıf olarak kaldı. Hakim dilin Soğdca olduğu şehirde nüfusun çoğunluğunu İran menşeli [[Soğdlar]] oluşturmaya devam etti.
Semerkant’ı başşehirSemerkant’ın edinenbaşşehiri olduğu Soğdiana'da mutlak bir hükümranlık yoktu. Merkez Semerkant’ın üstünlüğünün tanındığı bağımsız prenslerdenSoğd krallıklarından oluşan bir konfedarasyondu. Bölgede İran kültürü ve [[Budizm]] kültürü bir arada yaşıyordu. Semerkant'ın Soğd halkının çoğunluğu, [[Zerdüştçülük|Zerdüştîlik]] ve Zerdüştîlikten ilham alan [[Mazdekçilik|Mazdeizm]], ve [[Maniheizm]] gibi inançlara mensuptu. Şehirde küçük bir [[Budist]] topluluk ta yaşamaktaydı. SemerkantŞehir, 562 yılında,özellikle 6. yüzyılda büyük bir güç halineyüzılda [[GöktürklerNestûrîlik|TürklerNestûrîliğin]]'in hakimiyetinimerkezi tanıdı.haline Bu dönemde Çin vekayinâmelerinde Semerkant, ''Sa-mo-kien'' adıyla geçmektedirgeldi. Semerkant'ınTicari iyiaktiviteler bireriçin tüccarbu olanbölgeye vegelen çevreNesûrî ülkelerimisyonerler tanıyanaracılığı Soğdile ahalisinibu Türklerdin elçilikyayılma heyetlerinde görevlendirdiler. İhşîd adı verilen Soğd yöneticiler Kök-Türk kağanlarının kızlarıyla evlenerek ailevi bağ da kurmuşlardı. [[Göktürk Kağanlığı|Kök-Türk Kağanlığı]] armağanlargöstererek, yağmalar530 veyılına ticaret sayesinde elde ettikleri ipekleri Soğd şehir devletlerindeki tüccarlar sayesinde batıya satıp ticari üstünlüğü ele geçirdi. Soğd tüccarları Türklerin koruması altındaki İpek yolu üzerinde çok etkili hale gelerek Çin’den İtalya’ya kadar uzanan ticareti kontrollerine aldılar.doğru Semerkant bumetropolitliği dönemdeaçılarak Ortaşehirde Asya’nın ekonomik, siyasalkilise ve kültürelmanastırlar merkeziinşa olduedilmiştir. 659'da Çin'in [[Batı Göktürk Kağanlığı|Batı Kök-Türk Kağanlı]]ğına son vermesiyle Semerkant ve Soğdiana Çin hakimiyeti altına girdi. Bu dönemde Semerkant Soğd İhşîdliği şeklen Çin'e bağlı olmakla birlikte neredeyse tam bağımsız durumdaydı.
Semerkant, 562 yılında, 6. yüzyılda büyük bir güç haline [[Göktürkler|Türkler]]'in hakimiyetini tanıdı. Semerkant'ın iyi birer tüccar olan ve çevre ülkeleri tanıyan Soğd ahalisini Türkler, elçilik heyetlerinde görevlendirdiler. [[Göktürk Kağanlığı|Kök-Türk Kağanlığı]] armağanlar, yağmalar ve ticaret sayesinde elde ettikleri ipekleri Soğd şehir devletlerindeki tüccarlar sayesinde batıya satıp ticari üstünlüğü ele geçirdi. İhşîd adı verilen Soğd yöneticiler Kök-Türk kağanlarının kızlarıyla evlenerek ailevi bağ da kurmuşlardı. Soğd tüccarları Türklerin koruması altındaki İpek yolu üzerinde çok etkili hale gelerek Çin’den İtalya’ya kadar uzanan ticareti kontrollerine aldılar. Semerkant bu dönemde Orta Asya’nın ekonomik, siyasal ve kültürel merkezi oldu. 659'da Çin'in [[Batı Göktürk Kağanlığı|Batı Kök-Türk Kağanlı]]ğına son vermesiyle Semerkant ve Soğdiana Çin hakimiyeti altına girdi. Bu dönemde Semerkant Soğd İhşîdliği, şeklen Çin'e bağlı olmakla birlikte neredeyse tam bağımsız durumdaydı.
Müslüman Arapların, Semerkant'ın merkez olduğu Soğdiana coğrafyasına akınları [[Emevîler]] zamanında başlamıştır. İlk olarak Emevîler’in Horasan valisi Saîd bin Osman 676 yılında Semerkant üzerine bir sefer düzenledi. Semerkant Kralı Tarhûn’un müslümanlara vergi ödemeyi ve rehineler vermeyi kabul etmesi karşılığında barış yapıldı. Ancak Emevîler, Semerkant ve Soğdiana hâkimiyetini sağlamakta zorlandılar.<ref>S. Quraishi, "A survey of thedevelopment of papermaking in Islamic Countries", ''Bookbinder'', 1989 (3): 29-36.</ref> Semerkant Emevîler’in [[Horasan]] valisi [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından altı yıl süren şiddetli ve kanlı savaşların ardından 711 yılında kesin olarak fethedildi. [[Taberî]], Kuteybe Semerkant’ı ele geçirdiği esnada çok sayıda [[Zerdüştçülük|Zerdüştî]] ateş tapınağı ve iki de Budist manastırının yıkıldığını bildirmektedir. 750'de [[Abbâsîler]], Emevî hilafetine son vererek iş başına gelmelerinden sonra İslâm dünyasında ilk kâğıt değirmeni Semarkant'ta yapıldı. Arap coğrafyacıları Soğdiana'ya, [[Siri Derya]] ve [[Amu Derya]] arasında yer aldığı için iki nehir arasında manasına gelen [[Mâverâünnehir]] adını verdiler. Semerkant'ın merkezi olduğu Mâverâünnehir, ilk fetih yıllarından itibaren idarî açıdan Horasan eyaletinin bir parçasıydı. 751 yılında Talas savaşından iki Çin tutuklusundan öğrenilen Kâğıt imalâtı diğer İslâm ülkelerine, daha sonra da Avrupa'ya yayılmıştır.<ref>S. Quraishi, "A survey of thedevelopment of papermaking in Islamic Countries", ''Bookbinder'', 1989 (3): 29-36.</ref>. Semerkant özellikle kâğıdı ile meşhur olup İslâm toprakları üzerinde en kaliteli kâğıt orada üretiliyordu. Ayrıca ipek, yün kumaş ve dokumaları ile de meşhurdu. Abbâsî hilafetinin merkeziyetçi idaresi gevşeyince İranî kökenli [[Samanîler]], Mâverâünnehir'de önemli bir güç olarak yükseldi. Samânîler’in Mâverâünnehir ve Horasan’da sağladığı siyasî istikrar ve yoğun ticarî faaliyetler neticesinde Semerkant, ilmî, kültürel ve ekonomik açıdan İslâm dünyasının en önemli merkezlerinden biri haline geldi. 10. yüzyılın önemli İslam coğrafyacısı ve tariçisi [[İbn Havkal]], Semerkant'ın, dünyanın her tarafından gelen tüccarlar ve onların getirdikleri mallarla dolup taştığını söyleyerek şehir hakkında geniş bilgi verir. Sâmânîler döneminde Semerkant’ta nüfusun çoğunluğunu Farsça konuşan Tacikler oluşturuyordu. Nüfus bakımından ikinci sırada Türkler ve onların ardından Araplar geliyordu. Müslüman nüfusun giderek arttığı bu dönemde Semerkant ve çevresinde hala azımsanmayacak miktarda Yahudi ve Nesturi Hıristiyan vardı. Sâmânîler döneminde Semerkant, çok sayıda âlim ve şair yetişmiştir. Semerkant 999 yılında [[Karahanlılar]]’ın eline geçti ve 1052’de tahta oturan Tamgaç Han, Semerkant’ı başşehri yaptı. Semerkant, 1212'de Karahanlıları yıkarak şehri ele geçiren [[Harezmşahlar Devleti|Hârezmşâhlar]]ın hakimiyeti altına girdi. Semerkant’ı devletinin başşehri yapan Hârezmşah [[Alâeddin Muhammed]] Moğol Hükümdarı Cengiz Han’ın önünde tutunamadı. 1219-1220 senelerinde tüm toprakları Cengiz Han liderliğindeki Moğollar’ın istilâsına uğradı. ▼
▲Müslüman Arapların, Semerkant'ın merkez olduğu Soğdiana coğrafyasına akınları [[Emevîler]] zamanında başlamıştır. İlk olarak Emevîler’inEmevîler'in Horasan valisi Saîd bin Osman 676 yılında Semerkant üzerine bir sefer düzenledi. Semerkant Kralı Tarhûn’un , müslümanlaraMüslümanlara vergi ödemeyi ve rehineler vermeyi kabul etmesi karşılığında barış yapıldı . Fakat Tarhûn'un anlaşmayı bozması üzerine şehir itaatten ayrılınca Semerkant'a 680'de Selm bin Ziyâd tarafından ikinci bir sefer düzenlendi. Ancak Emevîler, Semerkant ve SoğdianaSoğd hâkimiyetini sağlamakta yine zorlandılar . [[İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı|II. Kök-Türk Kağanlığı]] hükümdarı [[Kapgan Kağan]], 701 yılında gönderdiği ordularla Semerkant ve çevresini kendine bağladı.<ref>S. Quraishi, "A survey of thedevelopment of papermaking in Islamic Countries", ''Bookbinder'', 1989 (3): 29-36.</ref> Semerkant , Emevîler’in [[Horasan]] valisi [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından altı yıl süren şiddetli ve kanlı savaşların ardından 711 yılında kesin olarak fethedildi. [[Taberî]], Kuteybe Semerkant’ı ele geçirdiği esnada çok sayıda [[Zerdüştçülük|Zerdüştî]] ateş tapınağı ve iki de Budist manastırının yıkıldığını bildirmektedir. 750'deBundan itibaren Semerkant, Mâverâünnehir’deki diğer bölgelerin fethinde önemli bir üs halinde kullanıldı. Emevî Halifesi [[ AbbâsîlerÖmer bin Abdülazîz|II. Ömer]] ,'in Emevîgörevlendirdiği hilafetinetebliğ sonheyetlerinin vererekçalışmaları işsonucu başınaSemerkant gelmelerindenve sonraçevresinde İslâmçok dünyasındasayıda ilkkişi kâğıt değirmeni Semarkantİslâm' taa yapıldıgirdi. ArapKuteybe coğrafyacılarızamanında Soğdiana'ya,Soğdlu [[Siriaskerlerden Derya]]kurulmuş veolan [[Amu30.000 Derya]]kişilik arasındabirlikler yerİslâm aldığıordusu içiniçinde ikiönemli nehirbir arasındayer manasınaedindi. gelen750'de [[ MâverâünnehirAbbâsîler]] , adınıEmevî verdiler.hilafetine Semerkant'ınson merkezivererek olduğuiş Mâverâünnehir,başına ilkgeldikten fetihsonra yıllarındanİslâm itibarendünyasında idarîilk açıdankâğıt Horasandeğirmeni eyaletininSemarkant'ta bir parçasıydıyapıldı. 751 yılında Talas savaşından iki Çin tutuklusundan öğrenilen Kâğıt imalâtı diğer İslâm ülkelerine, daha sonra da Avrupa'ya yayılmıştır.<ref>S. Quraishi, "A survey of thedevelopment of papermaking in Islamic Countries", ''Bookbinder'', 1989 (3): 29-36.</ref>. SemerkantArap özelliklecoğrafyacıları kâğıdıSoğdiana'ya, ile[[Siri meşhurDerya]] olupve İslâm[[Amu topraklarıDerya]] üzerindearasında enyer kalitelialdığı kâğıtiçin oradaiki üretiliyordunehir arasında manasına gelen [[Mâverâünnehir]] adını verdiler. AyrıcaSemerkant'ın ipekmerkezi olduğu Mâverâünnehir, yünilk kumaşfetih veyıllarından dokumalarıitibaren ileidarî deaçıdan meşhurduHorasan eyaletinin bir parçasıydı. Abbâsî hilafetinin merkeziyetçi idaresi gevşeyince İranî kökenli [[Samanîler]], Mâverâünnehir'de önemli bir güç olarak yükseldi. Samânîler’in Mâverâünnehir ve Horasan’da sağladığı siyasî istikrar ve yoğun ticarî faaliyetler neticesinde Semerkant, ilmî, kültürel ve ekonomik açıdan İslâm dünyasının en önemli merkezlerinden biri haline geldi. 10. yüzyılın önemli İslam coğrafyacısı ve tariçisi [[İbn Havkal]], Semerkant'ın, dünyanın her tarafından gelen tüccarlar ve onların getirdikleri mallarla dolup taştığını söyleyerek şehir hakkında geniş bilgi verir . Semerkant özellikle kâğıdı ile meşhur olup İslâm toprakları üzerinde en kaliteli kâğıt orada üretiliyordu. Ayrıca ipek, yün kumaş ve dokumaları ile de meşhurdu. Sâmânîler döneminde Semerkant’ta nüfusun çoğunluğunu Farsça konuşan Tacikler oluşturuyordu. Nüfus bakımından ikinci sırada Türkler ve onların ardından Araplar geliyordu. Müslüman nüfusun giderek arttığı bu dönemde Semerkant ve çevresinde hala azımsanmayacak miktarda Yahudi ve Nesturi Hıristiyan vardı. Sâmânîler döneminde Semerkant, çok sayıda âlim ve şair yetişmiştir. Semerkant 99911. yılındayüzyılın başında kaynaklarda Türkistan ve Uygur hanları olarak geçen [[Karahanlılar]]’ın eline geçti ve 1052’de tahta oturan Tamgaç Han, Semerkant’ı başşehri yaptı. Böri Tegin Tamgaç Buğra Han zamanında Semerkant, imar faliyetlerinin yoğunlaşmasıyla daha da gelişti. Hükümdar kalesinin güneybatısında IV. İbrahim Kılıç Tamgaç Han tarafından bir saray yaptırıldı. Semerkant, 1212'de Karahanlıları yıkarak şehri ele geçiren [[Harezmşahlar Devleti|Hârezmşâhlar]]ın hakimiyeti altına girdi. Semerkant’ı devletinin başşehri yapan Hârezmşah [[Alâeddin Muhammed]] Moğol Hükümdarı Cengiz Han’ın önünde tutunamadı. 1219-1220 senelerinde tüm toprakları Cengiz Han liderliğindeki Moğollar’ın istilâsına uğradı.
[[File:Teymur.jpg|thumb|upright|left|200px|Timur Semerkant'ta düzenlediği Toy esnasında]]
|
