Zazaca: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0 |
Uğurkent tarafından yapılan 21894245 sayılı değişiklik geri alınıyor. Herhangi bir telif hakkı söz konusu değildir. Etiket: Geri al |
||
29. satır:
[[Dosya:Iranian tongues de.svg|thumb|sağ|300px| Zazaca'nın [[İran dilleri|İrani diller]] içindeki yeri]]
[[Zazalar]] yöreden yöreye kendilerini ve dillerini farklı şekillerde isimlendirirler. Zazaca için kullanılan başlıca isimlendirmeler şunlardır:
* ''[[Dımılki]]'' veya ''[[Dımıli]]''<ref>http://multitree.org/codes/diq (Zazacada Güney Zazacaya Dimili denir, Türkçede Dimilce)</ref><ref>http://www.zazaki.de/english/T.L.Todd-AGrammarofDimli.pdf 5amerikan dilbilinci L. Todd'a göre Dimilice Zaza dilidir)</ref>: [[Çermik]], [[Çüngüş]], [[Siverek]], [[Gerger]] ve [[Mutki]] gibi ilçelerdeki [[Zazalar]]'ın dillerine verdikleri bir isimdir. Bu yörelerde yaşayan Zazalar çoğunlukla kendilerini de [[Dımıli]] olarak isimlendirmektedirler.<ref name="FPamukçu">Fahri Pamukçu, Gramerê Zazakî, Vejîyaîşê Tîjî, Îstanbul 2011, r. 31</ref> Bu ismin kökeninin tarihsel olarak Dünbüli/[[Dımıli (aşiret)]] ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.<ref name="Zilan" /><ref name="Malmisanıj" /><ref name="Alanoglu">Murat Alanoğlu-Muhammet Yücel, “Dımli-Zaza adı ve Tarihsel Gelişimi”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 323</ref> İsmin [[Deylem]] ile de bağlantılı olduğunu söyleyenler de vardır.<ref name="Asatrian">[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli Garnik Asatrian, “Dimlî”, Encyclopedia Iranica]</ref> K. Hadank,V.Minorsky dahil birçok dil bilimci Dımıli sözcüğünün, Dailemi/Dailomi’den geldiğini belirtmektedir.<ref>[https://m.wikisource.org/wiki/Uluslararas%C4%B1_Zaza_tarihi_ve_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_sempozyumu_bildirisi]</ref> Ayrıca Persler’in “Bisitun Kitabeleri”nde Deylemliler'in konuştukları dile “Zuzu” denmiştir.<ref>[https://www.hurriyet.com.tr/zazaca-kurtce-degildir-13255210]</ref>▼
* ''[[Zazaki]]'': Tarihsel olarak [[Elâzığ]] Palu ([[Maden]]), [[Koçgiri]] yöresinde yaşayan Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Ancak günümüzde bu isim diğer yörelerde de gittikçe daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu ismin tarihsel olarak [[Zaza (aşiret)]] ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.<ref name="Zilan" /><ref name="Malmisanıj" /><ref name="Selcan2">"Zülfü Selcan, Die Entwicklung der Zaza-Sprache, Ware Dergisi, Sayı: 12, Baiersbronn, 1998, s. 152-153"</ref> ▼
* ''Zonê Ma:'' Bu isimlendirmeler dışında [[Hınıs]] ve [[Varto]] yörelerinde özel bir isimlendirme yerine ''Zonê Ma'' (dilimiz) denilmektedir.<ref name="Zilan" />▼
* ''[[Kırdki]]'' veya ''[[Kırdi]]'': [[Diyarbakır]] ([[Hani]], [[Dicle]], [[Lice]], [[Eğil]]), [[Bingöl]] ve [[Elâzığ]] (Palu, [[Arıcak]]) gibi il ve ilçelerde bazı Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Bu anılan yörelerde yaşayan [[Zazalar]] kendilerne [[Kırd]], yaşadıkları yöreye de [[Kırdane]] derler.<ref name="Zilan">"Bilal Zilan, "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s.367 vd."</ref><ref name="Malmisanıj">"[http://en.calameo.com/read/001695923509c0f9c7096 Malmisanıj, Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, İstanbul 1996]"</ref><ref name="MSKaya">Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris Academic Studies, London 2011, s. 4</ref><ref name="PLerch1">Peter I. Lerch, “Qewxê Nêrib û Hêni”, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg 1857, r. 78</ref><ref name="Gökalp">Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1992, r. 27</ref><ref name="Badıllı">Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi), 1965, Ankara, s. 6</ref> İlk Zazaca kitap olarak kabul edilen Mevlid'in yazarı Ahmedi Hasi de mevlidi için "Mewlıdê Kırdi" ifadelerini kullanmaktadır.<ref>Ehmedê Xasî, Mewlidê Nebî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899, s. 28</ref>
* ''[[Kırmancki]]''<ref>http://multitree.org/codes/kiu (dilbilincilerin "Multi tree" online sitesine göre küzey zazadiline kirmancikî denir)</ref>: [[Dersim (anlam ayrımı)|Dersim]] / [[Tunceli (il)|Tunceli]], [[Erzincan (il)|Erzincan]], [[Bingöl (il)|Bingöl]] (Kiğı, Yayladere) gibi il ve ilçelerde daha çok Alevi Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Bu anılan yörelerde yaşayan [[Zazalar]] kendilerne [[Kırmanc]], yaşadıkları mıntıkaya da [[Kırmanciye]] derler.<ref name="Zilan"/><ref name="Malmisanıj"/><ref name="Selcan1">Zılfi [Selcan], “Folklorê Kurdi ebe Zarava Dımılki”, Hêvî, Hejmar 1, Parîs, Îlon 1983, r. 93</ref><ref name="Düzgün">M. Duzgun, "Torêy ve Adetê Dersimi", Berhem (kovara lêkolinên cıvaki û çandi), Stockholm, No: 1 (Şubat 1988), r. 37</ref>
▲* ''[[Dımılki]]'' veya ''[[Dımıli]]''<ref>http://multitree.org/codes/diq (Zazacada Güney Zazacaya Dimili denir, Türkçede Dimilce)</ref><ref>http://www.zazaki.de/english/T.L.Todd-AGrammarofDimli.pdf 5amerikan dilbilinci L. Todd'a göre Dimilice Zaza dilidir)</ref>: [[Çermik]], [[Çüngüş]], [[Siverek]], [[Gerger]] ve [[Mutki]] gibi ilçelerdeki [[Zazalar]]'ın dillerine verdikleri bir isimdir. Bu yörelerde yaşayan Zazalar çoğunlukla kendilerini de [[Dımıli]] olarak isimlendirmektedirler.<ref name="FPamukçu">Fahri Pamukçu, Gramerê Zazakî, Vejîyaîşê Tîjî, Îstanbul 2011, r. 31</ref> Bu ismin kökeninin tarihsel olarak Dünbüli/[[Dımıli (aşiret)]] ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.<ref name="Zilan" /><ref name="Malmisanıj" /><ref name="Alanoglu">Murat Alanoğlu-Muhammet Yücel, “Dımli-Zaza adı ve Tarihsel Gelişimi”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 323</ref> İsmin [[Deylem]] ile de bağlantılı olduğunu söyleyenler de vardır.<ref name="Asatrian">[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli Garnik Asatrian, “Dimlî”, Encyclopedia Iranica]</ref>
* ''Zonê Ma:'' Bingöl’ün Kiğı, Adaklı, Karlıova ve Varto, Hınıs, Tekman gibi bölgelerdeki Alevi Zazalar kendilerine "Şarê Ma" (halkımız) konuştukları Zazacaya yörelerinde özel bir isimlendirme ile ''Zonê Ma'' (dilimiz) demektedirler.<ref name="Zilan" /> <ref>[https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/220224 ] </ref>
▲* ''[[Zazaki]]'': Tarihsel olarak [[Elâzığ]] Palu ([[Maden]]), [[Koçgiri]] yöresinde yaşayan Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Ancak günümüzde bu isim diğer yörelerde de gittikçe daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu ismin tarihsel olarak [[Zaza (aşiret)]] ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.<ref name="Zilan" /><ref name="Malmisanıj" /><ref name="Selcan2">"Zülfü Selcan, Die Entwicklung der Zaza-Sprache, Ware Dergisi, Sayı: 12, Baiersbronn, 1998, s. 152-153"</ref>
▲* ''Zonê Ma:'' Bu isimlendirmeler dışında [[Hınıs]] ve [[Varto]] yörelerinde özel bir isimlendirme yerine ''Zonê Ma'' (dilimiz) denilmektedir.<ref name="Zilan" />
== Zazaca araştırmasının tarihçesi ==
Zazaca üzerine ilk araştırmalar 1856 yılında dilbilimci Peter I. Lerch'in derlemeleri ile başladı. [[Kırım Savaşı]]nda Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinin tutulduğu Roslow'a giden Lerch, buradaki Kürt askerler arasında gezerek [[Kürtçe|Kurmancca]] ve Zazaca birçok derlemeler yaptı. Lerch, bu çalışmalarını üç cilt halinde kitaplaştırarak sırasıyla 1856, 1857 ve 1858 yıllarında [[Rusça]] olarak yayınladı.<ref name="Lerch-russian">Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук : И. Глазунова, 1856/57/58</ref> Lerch, kitabının Almanca tercümesini de iki cilt halinde sırasıyla 1857 ve 1858 yıllarında yayınladı.<ref name="Lerch1" /> Dilbilimci ve etnolog Robert Gordon Latham, Dr. H. Sandwith'in derlediği bir Zazaca sözlük listesini 1856<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Transactions of The Philological Society'', London, 1856, ss. 40-42</ref> ve 1860<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical'', Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242 </ref> yıllarında yayınlamıştır. 1862'de Wilhelm Strecker ve Otto Blau tarafından Dersim Zazacasına ait bazı notlar yayınlandı.<ref name="Blau">Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627</ref> Daha sonra Friedrich Müller (1864)<ref name="Muller" />, Albert van Le Coq (1903)<ref name="Lcoq1" /> gibi dilbilimciler Zazaca üzerine kimi derlemeler ve dilbilimsel analizler yaptılar. Bu zamana kadar ismi anılan dilbilimciler Zazacayı [[Kürtçe]]'nin bir lehçesi olarak değerlendirdiler.<ref>Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016, s. 170</ref>
1905/1906'da Alman dilbilimci Oskar Mann, Zazaca üzerine bazı araştırmalarda bulundu. Mann'ın ölümünden sonra yarım bıraktığı çalışmaları devr alarak ilerleten Karl Hadank, 1932 yılında bu çalışmaları kitaplaştırdı.<ref name="Hadanak">Oskar Mann, Karl Hadank: Die Mundarten der Zâzâ, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig 1932</ref> İlkin Hadank bu kitabında Zazaca'yı [[Kürtçe]]'nin dışında sınıflandırdı.
Dil bilimci O. Mann, Zazaca Dili üzerine araştırma yapmak için 1906 yılında Zazaların yaşadığı bölgelere gider, Siverek ve Elazığ’da Zazaca’dan dil kayıtları yapar. Aynı zamanda ilk olarak Zazaca’nın gramatik yapısını incelemiştir. Yaptığı dil bilimsel analizi sonucunu, Siverek’ten Prusya Bilimler Akademisi’ne gönderdiği mektubunda şöyle bildirilmiştir: “Daha evvel de tarafımdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazaca’nın hiç Kürtçe olmadığı, Turfan metinlerindeki Orta Farsça’nın kuzey lehçesinin tüm garip fiil çekimlerini burada Zazaca’da tekrar görüyorum.” demiştir. <ref>O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11.</ref>
Oscar Mann, mektuplarında yazdığına göre daha Siverek’te iken Dersim’e gitmeyi planlamıştır: ‘Harput, Hozat ve Mazgirt’de ki çalışmaların ön safhası olarak kendisinin derlediği kelimelerden istifade edebilirim. iki üç hafta daha burada kalacağım; sonra Harput ve adı biraz kötüye çıkarılan Dersim’de daha az kalırım...<ref>O. Mann, ebenda.</ref>
Elazığ’da iken ise mektubunda şunu yazıyor: ‘Gelecek Pazartesi 6 ağustosta yaban Dersim’e küçük bir seyahate girişeceğim, en çok 8 günlüğüne daha bilinmeyen bir çivi yazısı ile Zaza Dili içindir.’ demiştir. Fakat Oscar Mann Fırat’tan atıyla beraber karşıya geçerken bir kaza geçiriyor ve dönmek zorunda kalıyor. O.Mann Dersim’i ulaşamadan Elazığ'ı terkedip Palu üzerinden Muş’a gidiyor oradan da İran ve Irak seyahatine devam edip dillerin kayıt ve analizini yapmıştır. O.Mann Doğu Anadolu, İran ve Irak’ta kaldığı toplam üç yıllık sürede birçok yeni irani dilin kayıt ve analizini gerçekleştirmiştir. Zazaca, Goranca ve Lurca’nın gramatik yapısını tanıdıktan sonra batı irani dillerin tarihi özellikleri açıklığa kavuşturmuştur ve bunları "Die Tâjîk-Mundarten der Provinz Fârs" (1909) [Fars Eyaletinin Tacik Ağızları] adlı eserinde kuzey ve güney grupları diye ayırmıştır.<ref>O. Mann, Die Tâjîk-Mundarten der Provinz Fârs, Berlin 1909, S. XIII-XVI.</ref>
Oscar Mann’ın attığı yeni batı irani dillerin tarihi sınıflandırma temeli iranistikte, dil biliminde günümüze kadar halen geçerliliğini sürdürmektedir. O zamana kadar bazı kişilerce yanlış olarak sanıldığı gibi, Zazaca’nın katiyen Kürtçe olmadığını başta Oscar Mann bilimsel
olarak ispat etti ve kuzeybatı diller grubuna dahil olduğunu ortaya koydu.<ref>O. Mann, ebenda, S. XXIII, Fn. 1.</ref>
O.Mann’ın vefatının sonrası 1917 yılında Prusya Bilimler Akademisi, dil bilimci Karl Hadank’ı O.Mann'ın eserini tamamlaması için
görevlendirdi. K.Hadank, O.Mann’ın dil kayıtlarını büyük titizlikle işleyip, 1932’de ilk Zazaca grameri yayınladı. Böylece o zamana kadar araştırmada ihmal edilen Zazaca diline layık değeri verildi. Zazacanın dil bilimindeki yerini ve Zaza Bilimi’nin temelini atma ve uluslararası düzeyde kabul ettirme Alman bilimcileri Oskar Mann ile Karl Hadank’ın özverili çalışmaları sayesindedir. O.Mann’ın küçük çaplı Zazaca metinleri K.Hadank’a yetmemiştir. Hadank, Zazaca araştırmasını genişletmek için daha zengin dil materyali elde etmeyi planlıyordu. Bu amaçla 1932 yılında Suriye ve Irak’ta Zazaca metinleri kaydetmek için bir bilimsel araştırma seyahatine girişmiştir. Fakat yanlış bir kılavuzun tuzağına düşmüştür yani Zazalara karşı olan Kürt politikacısı [[Celadet Bedirxan]]’a rastlanmıştır. Ancak K.Hadank bir zaman sonra bunun farkına varmıştır ve not defterine şunu yazmıştır: ‘Emir Zaza’ları Kürt sayıyor ve hepsini kürtleşmiş olarak görmek istiyor, benim Zazaca’ya bu kadar ilgi göstermem pek hoşuna gitmiyor.’ demiştir.<ref>K. Hadank, Nachlaß, Staatsbibliothek Berlin (W), H 4,1, Seite i.</ref>
Zazaca Dilinin dil bilimi tarihindeki yeri O. Mann’dan sonra (1906), K. Hadank (1926-32), P. Tedesco (1921), G. Morgenstierne (1958), I. M. Oranskij (1963), G. L. Windfuhr (1989), V. S. Rastorgueva (1990), J. Gippert (1996) ve bir çok dil bilimci tarafından incelenmiş olup ve aynen tespit edilmiştir.<ref>O. Mann/K. Hadank, Mundarten der Zāzā, Berlin 1932, 19-31; P. Tedesco, Dialektologie der westiranischen Turfantexte, in: Le Monde Oriental, Uppsala, 15.1921, 185-258, u.a.; G. Morgenstierne, Neuiranische Sprachen, in: Hanbuch der Orientalistik, Iranistik, 4.1958, 160, 162, 165-166, 175-176; I. M. Oranskij, Iranskie jazyki, Moskva 1963, franz. Üb. Les Langues Iraniennes, Paris 1977; V. S. Rastorgueva, Sravnitel’no-istoričeskaja grammatika zapadnoiranskich jazykov, Fonologija, Moskva 1990; G. L. Windfuhr, Western Iranian Dialects, in: Corpus Linguarum Iranicarum, Hg.: R. Schmitt, Wiesbaden 1989, 294-295; s. auch New Iranian Languages: Overview, ebenda, 246-250 und New West Iranian, ebenda, 251-262; J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. M., 148-154.</ref>
1933'te Kürt dilbilimci Celadet Bedirxan, derlediği bazı Zazaca metinleri [[Hawar (dergi)|Hawar]] dergisinde yayınlayıp Zazaca'nın ağızları üzerine bazı karşılaştırmalar yaptı.<ref name="Bedirxan">Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6</ref> 1977'de [[Kanate Kürdo|Kanat Kalashevich Kurdoev]]'in Zazaca'daki cinsiyet ve sayılar üzerine bir çalışması yayınlandı.<ref name="Kurdoev">Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.</ref> 1985 yılında [[Terry Lynn Todd]] Zazaca grameri üzerine bir doktora tezi yazdı.<ref name="Todd">Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985</ref> Todd'un bu eserine kadar modern anlamda kapsamlı bir gramer kitabı yayımlanmamıştı. Daha sonra 1998 yılında iki kapsamlı gramer kitabı yayımlandı.<ref name="Paul9" />
== Konuşan sayısı ==
Zazaca, Doğu Anadolu’nun yukarı Fırat/Dicle havzasında, sayıları tam olarak bilinmemekle beraber 4 ile 6 milyon arası kişi tarafından konuşulan bir dildir. Anadolu dilleri arasında Türkiye sınırları dışında yerli dil olarak konuşulmayan tek dil olduğu söylenebilir. Sayısal açıdan Türkçe ve Kürtçeden sonra konuşulan üçüncü dildir. Son elli yılda Türkiye metropollerine, son kırk yılda ise Avrupa’ya (özellikle Almanya başta olmak üzere Hollanda, Avusturya, Fransa, İsviçre ve İsveç gibi ülkelere) ekonomik ve politik nedenlerden ötürü gelen önemli sayıda Zazaca konuşan ya da Zaza kökenli nüfus bulunmaktadır<ref name="Paul9"/> <ref>[https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/220224 Zazaca konuşan sayısı]</ref>
== Sınıflandırma ==
Satır 871 ⟶ 891:
== Zaza edebiyatı ==
Zazaca Dili, hakkında ilk metin bilimsel Alevilik üzerine Sultan Efendi ünvanlı 'İsa Beg bin Ali' tarafından yazılmış Zazaca el yazmasıdır.
İlk Zazaca metinler, Osmanlı-Rus ([[Kırım Savaşı]]) sonucununda esir düşen Kürt askerler arasında dolaşarak araştırma ve derleme yapan dilbilimci Peter Lerch tarafından 1856 yılında yayınlanmıştır. Daha sonraki tarihlerde A. V. Le Coq gibi bazı dilbilimciler tarafından da bazı Zazaca metinler derlenmiştir.▼
Bu Alevi bilimsel metin, Zazaca olarak dini edebiyat üzerinde çalışılmayan metinlerden biridir. Bu el yazması Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, Nesih yazı tipinde yazılmıştır. El yazmasının birinci bölümünün ilk sayfasının üzerinde Hicri 1212 (1798) tarihi verilmekte, son sayfada diğer bir el yazısı parçada ise Hicri 1246 (1831) tarihi bulunmaktadır. <ref>[http://zazaki.de/turkce/makaleler/Dehqan-Diyarbakirdanbirzazacaalevimetni.pdf Sultan Efendi'nin Zazaca El Yazması ]</ref>
▲
Zazaca yazılmış ve klasik Zazaca edebiyatının başlangıcı sayılabilecek ilk kitap [[Ahmed-i Hasi|Ahmedê Xasî]] tarafından yazılan ve 1899'da Diyarbakır'da yayınlanan "Mewlid" eseridir. Zazaca yayınlanmış ikinci kitap da yine "Biyîşa Pêxamberî" isimli bir mevlid olup, [[Osman Esad Efendi|Osman Efendiyo Babij]] tarafından 1903 yılında yazılmış, ancak 1933'te [[Şam]]'da Kürt dilbilimci [[Celadet Bedirxan]] tarafından yayınlanmıştır. Zazaca yazılmış üçüncü kitaplar 1947-1948 yıllarında Muhammedê Şêx Ensarî tarafından yazılmış olan ''Raro Raşt'' ve ''Me'lumatê Dînîye'' isimli akaid ve fıkıh alanında yazılmış iki manzum eser olup, bu kitaplar Bilal Zilan'ın hazırladığı bir yüksek lisans tezi ile ilk defa gün yüzüne çıkarılmıştır.<ref>Bilal Zilan, ''Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş)'', Mardin Artuklu Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016, 200 sayfa.
Bîlal Zîlan, Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş), Vate Yayınları/Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2017, s.1-2
</ref>
Diyarbakır'ın Hani ilçesinden, Mehmet Demirtaş’ın da 1975 yılında kaleme aldığı ve 2005 yılında tamamlayabildiği Zazaca Divan mevcuttur. El yazısıyla, Arapça yazılan divan 300 sayfadan oluşmaktadır. Yazar ekonomik nedenlerden basımını yapamadığı eserini, Bingöl Üniversitesi Zaza Dili ve Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü'ne teslim etmiştir.<ref>Ahmet KAYINTU, Molla Mehmet Demirtaş’ın Zazaca Divanı, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 04-06 Mayıs 2012. </ref> <ref>[https://www.hurriyet.com.tr/gundem/zazaca-secmeli-ders-oluyor-19562805 Zazaca Divan] </ref>
1963'te "Kürtçe-Türkçe Gazete" şiarıyla yayına başlayan ve ismi de Zazaca olan Roja Newé (Türkçe anlamı: Yeni Gün) gazetesinde yayınlanan iki Zazaca derleme metniyle, Zazaca metinler ilk defa bir gazetede yayınlanmış oldu. Sonraki süreçte, Özgürlük Yolu/Riya Azadî, Roja Welat ve Devrimci Demokrat Gençlik gibi dergi ve gazetelerde bazı Zazaca metinler yayınlanmıştır. Bu metinler daha çok folklorik ürünlerdir.<ref name=Kurij1>{{Web kaynağı | soyadı = Kurij | ad = Seyidxan | başlık = Zazalar ve Zazaca Yazını | url = http://www.zazaki.net/file/zazalar_v...pdf | yayıncı = Zazaki.net | erişimtarihi = 20 Kasım 2013 | arşivurl =
Modern Zazaca edebiyatının başlangıcı 1979'dan itibaren Tirêj dergisinde yayınlanan Zazaca edebi ürünler sayılmaktadır. İlk Zazaca öykü dilbilimci yazar Malmîsanij tarafından Tîrêj dergisi'nin 2. sayısında yayımlanan "Engıştê Kejê" (Türkçe anlamı: Kejê'nin parmakları) isimli hikâyedir.<ref name=Lezgin1>{{Web kaynağı | soyadı = Lezgin | ad = Roşan | başlık = Modern Kırmancca (Zazaca) Edebiyatı | url = http://www.zazaki.net/haber/modern-kirmancca-zazaca-edebiyati-851.htm | yayıncı = Zazaki.net | erişimtarihi = 20 Kasım 2013 | arşivurl =
Zazaca edebiyatının asıl gelişmesi ise 1980 sonrası [[Avrupa]]'ya göç eden Zazalar tarafından yazılan kitaplar ile başlamıştır. Bu dönemde Avrupa'da [[Piya]], [[Ayre]], [[Kormışkan]],
</ref> <ref> [http://www.siverekhaber.net/piya-dan-gunumuze-zazalar-makale,148.html Dünden Bugüne Zaza dergileri]</ref> Yayınlanan kitaplar arasında birçok şiir, hikâye ve roman gibi edebi ürünler bulunmaktadır. Zazaca öyküde Roşan Lezgin, romanda ise Deniz Gündüz'ün ismi öne çıkmaktadır.
Zazaca yazıya geç geçirildiği için sözlü edebiyatı oldukça zengindir. Zazaca'da deyr (türkü), kılam (şarkı), dêse (ilahi), şanke (fabl), hêkati (öykü), qesê werênan (atasözleri ve deyimler) gibi sözlü edebiyat ürünleri oldukça fazladır.
| |||