Vikipedi

Türkçe: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Rescuing 63 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.113.507 değişiklik
k Kaynak düzenleme
7. satır:
|ülkeler= [[Türkiye]], [[Almanya]], [[Bulgaristan]], [[Kuzey Makedonya|Makedonya]], [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]], [[Yunanistan]], [[Azerbaycan]],<ref>{{Kitap kaynağı |yazar=Taylor & Francis Group |başlık=Eastern Europe, Russia and Central Asia 2004 |yayımcı=Routledge |yıl=2003 |isbn=978-1-85743-187-2 |url=http://books.google.com/?id=NI1G_9j1AhcC&pg=PT134&dq=1999+census+azerbaijan+turkish |sayfa=114 |erişimtarihi=26 Mart 2008}}</ref> [[Kosova]], [[Romanya]]
|kişi sayısı = 75.7 milyon<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Katzner |ad1=Kenneth |başlık=Languages of the World |tarih=2002 |yayıncı=Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd. |location=loca |isbn=978-0-415-25004-7 |sayfa=153|baskı=Third |alıntı=Turkish is the national language of Turkey, spoken by about 60 million people, or 90 percent of the country’s population. There are also some 750,000 speakers in [[Bulgaristan]], 150,000 in [[Cyprus]], and 100,000 in [[Yunanistan]]. In recent decades a large Turkish-speaking community has formed in [[Almanya]], numbering over 2 million people, and smaller ones exist in [[Fransa]], [[Avusturya]], the [[Hollanda]], [[Belçika]], and other [[Europe]]an countries. (90% of 2018 population would be 73 million)}}</ref> <small>([[Anadili|L1]])</small>
|konuşanlar2= 88 milyon ({{küçük|[[Anadil|L1]] + L2}}){{r|kuribayashi-2012}} [[Irak]], [[İran]], [[KKTC]]<ref name="mfa2">{{Web kaynağı |url=http://www.mfa.gov.tr/yerlesik-diplomatik-ve-konsuler-misyonlar.tr.mfa |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 DecemberAralık 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111207064241/http://www.mfa.gov.tr/yerlesik-diplomatik-ve-konsuler-misyonlar.tr.mfa |arşivtarihi=7 DecemberAralık 2011 |ölüurl=no }}</ref>, [[Bosna-Hersek]], [[Lübnan]], [[Macaristan]], [[Sırbistan]], [[Suriye]], [[Bulgaristan]], [[Ürdün]], [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Almanya]], [[Avustralya]], [[Avusturya]], [[Belçika]], [[Birleşik Krallık]], [[Danimarka]], [[Fransa]], [[Hollanda]], [[İsveç]], [[İsviçre]], [[Kanada]], [[Lihtenştayn]], [[Norveç]], [[Suudi Arabistan]], [[Ahıska Türkleri]]nin yaşadığı ülkeler. ([[Özbekistan]], [[Kazakistan]] v.d.)
|aile1 = [[Türki diller]]<ref>Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.</ref>
|aile2 = [[Şaz Türkçesi]]
|aile3 = [[Oğuz Grubu|Oğuz dil grubu]] (Güneybatı kolu)
|aile4 = [[Batı Oğuz kolu]]<ref name="glottolog.org">{{Web kaynağı |url=https://glottolog.org/resource/languoid/id/nucl1301 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 JulyTemmuz 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190603131733/https://glottolog.org/resource/languoid/id/nucl1301 |arşivtarihi=3 JuneHaziran 2019 |ölüurl=no }}</ref>
|soy=[[Eski Anadolu Türkçesi]]<br/>[[Osmanlı Türkçesi]]
|diyalekt1 = [[Anadolu Türkçesi]]
|diyalekt2 = [[Kıbrıs Türkçesi]]
|diyalekt3 = [[Karamanlıca]]
|diyalekt4 = [[Suriye Türkmen Türkçesi]]<ref name="glottolog.org">{{Web kaynağı |url=https://glottolog.org/resource/languoid/id/nucl1301 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 JulyTemmuz 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190603131733/https://glottolog.org/resource/languoid/id/nucl1301 |arşivtarihi=3 JuneHaziran 2019 |ölüurl=no }}</ref>
|stand1 =
|ulus={{TUR}} <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf | başlık = Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | yayıncı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] | biçim = PDF | erişimtarihi = 28 Temmuz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141105224559/http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf | arşivtarihi = 5 NovemberKasım 2014 | ölüurl = no }}</ref><br />{{TRNC}} <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.incb.org/pdf/e/list/green.pdf | başlık = Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası | yayıncı = [[KKTC Cumhuriyet Meclisi]] | biçim = PDF | erişimtarihi = 28 Temmuz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120831222336/http://www.incb.org/pdf/e/list/green.pdf | arşivtarihi = 31 AugustAğustos 2012 | ölüurl = no }}</ref><br />{{CYP}} <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/all/1003AEDD83EED9C7C225756F0023C6AD/$file/CY_Constitution.pdf | başlık = The Constitution of the Republic of Cyprus {{İng}} | yayıncı = Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı | biçim = PDF | erişimtarihi = 28 Temmuz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303204039/http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/all/1003AEDD83EED9C7C225756F0023C6AD/$file/CY_Constitution.pdf | arşivtarihi = 3 MarchMart 2016 | ölüurl = yes }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2098.html#cy | başlık = Languages of Cyprus {{İng}} | yazar = | tarih = 2011 | eser = | yayıncı = [[The World Factbook]] | erişimtarihi = 28 Temmuz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160704142711/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2098.html#cy | arşivtarihi = 4 JulyTemmuz 2016 | ölüurl = no }}</ref>
|bölgesel = {{BIH}} <ref name="Avrupa Konseyi">{{Web kaynağı | url = http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1 | başlık = List of declarations made with respect to treaty No. 148:European Charter for Regional or Minority Languages | yazar = | tarih = 28 Temmuz 2015 | eser = | yayıncı = [[Avrupa Konseyi]] | erişimtarihi = 28 Temmuz 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151014064329/http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23%2F01%2F05&CL=ENG&VL=1 | arşivtarihi = 14 OctoberEkim 2015 | ölüurl = no }}</ref><br />{{IRQ}}<br />{{KOS}}<br />{{MKD}}<br />{{ROM}} <ref name="Avrupa Konseyi"/><br />{{GRC}}
|azınlık =
|aracı=[[Türk Dil Kurumu]]
39. satır:
}}
 
'''Türkçe''' ya da '''Türk dili''', [[Güneydoğu Avrupa]] ve [[Batı Asya]]'da konuşulan, [[Türkî diller]] dil ailesine ait [[Eklemeli dil|sondan eklemeli]] bir [[Dil (filoloji)|dil]].<ref name=":2">{{Web kaynağı | başlık = Turkish language | url = https://www.omniglot.com/writing/turkish.htm | website = www.omniglot.com | erişimtarihi = 29 Ekim 2019 | tarih = | soyadı = | ad = | archive-url = | arşivtarihi = 20 NovemberKasım 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191120062928/https://www.omniglot.com/writing/turkish.htm | ölüurl = no }}</ref> [[Türki diller]] ailesinin [[Oğuz dil grubu|Oğuz dilleri]] grubundan [[Osmanlı Türkçesi]]nin devamını oluşturur. Dil, başta [[Türkiye]] olmak üzere [[Balkanlar]], [[Ege Adaları]], [[Kıbrıs]] ve [[Orta Doğu]]'yu kapsayan eski [[Osmanlı İmparatorluğu]] coğrafyasında konuşulur.<ref name=":2" /> ''[[Ethnologue]]''<nowiki/>'a göre Türkçe, yaklaşık 80 milyon konuşuru ile dünyada en çok konuşulan 20. dildir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ethnologue.com/statistics/size | başlık = Summary by language size | website = Ethnologue | erişimtarihi = 1 Mart 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190806163826/https://www.ethnologue.com/statistics/size | arşivtarihi = 6 AugustAğustos 2019 | ölüurl = no }}</ref> Dil, Türkiye, [[Kıbrıs Cumhuriyeti]] ve [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti|Kuzey Kıbrıs]]'ta ulusal resmi dil statüsüne sahiptir.<ref name=":2" />
 
Türkçe, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı [[Eklemeli dil|sondan eklemeli olması]] ve [[Türkçe#Büyük ve küçük ünlü uyumu|ünlü uyumu]] gibi dil bilgisi özellikleri ile karakterize edilir. Dil, [[Cümlenin ögeleri|tümce yapısı]] açısından genellikle [[Özne-nesne-fiil|özne-nesne-yüklem]] sırasına sahiptir. Almanca, Arapça gibi dillerin aksine [[Gramatik cinsiyet]]in (erillik, dişilik, cinsiyet ayrımı) bulunmadığı Türkçede söz varlığının bir kısmı [[Arapça]], [[Farsça]] ve [[Fransızca]] gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca [[Azerice]], [[Gagavuzca]] ve [[Türkmence]] gibi diğer [[Oğuz grubu|Oğuz dilleri]] ile Türkçe yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterir.<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.dilimiz.gen.tr/turkcenin-genel-ozellikleri-ve-tarihcesi/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=31 OctoberEkim 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191016081926/https://www.dilimiz.gen.tr/turkcenin-genel-ozellikleri-ve-tarihcesi/ |arşivtarihi=16 OctoberEkim 2019 |ölüurl=no }}</ref>
 
Dil 1928'de [[Atatürk]] önderliğinde gerçekleştirilmiş [[harf inkılabı]]ndan beri [[Latin alfabesi]] ile yazılır. Standart Türkçedeki [[İmla|imla kuraları]] [[Türk Dil Kurumu]] tarafından denetlenir. İstanbul Türkçesi olarak da adlandırılan İstanbul ağzı,<ref>{{Web kaynağı | url = http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=281 | başlık = "İstanbul Türkçesi" konulu deneme yarışması ödül töreni | website = [[TDK]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181004190003/http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=281 | arşivtarihi = 4 OctoberEkim 2018 | erişimtarihi = 28 OctoberEkim 2019 | ölüurl = no }}</ref> Türkçenin [[Standart dil|standart formudur]] ve Türkçe [[yazı dili]] bu ağzı temel alır. Bununla birlikte [[Güneydoğu Avrupa]] ve [[Orta Doğu]]'da çeşitli [[Türkçe ağızları|Türkçe şiveleri]] bulunur ve bu şiveler İstanbul Türkçesi ile çeşitli [[Fonem|sessel]] farklılıkara sahiptir.
 
== Sınıflandırma ==
65. satır:
2006 yılında yürütülmüş bir araştırmaya göre Türkçe, Türkiye'de yaşayan nüfusun %84'ünün ana dilidir.<ref name=":3">{{cite report|author=<!-- or |last= and |first= -->|authorlink=|authors=|date=September 2006|title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 [Social Structure Research 2006]|url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf|publisher=KONDA|format=PDF|others=|edition=|location=|chapter=Etnik Kimlikler: Anadil [Ethnic Identitites: Mother Tongue]|page=19|pages=|docket=|quote=}}</ref> [[Türkiye'deki azınlıklar|Geriye kalan nüfus ise]], çoğunluğu [[Kürtçe]] olacak şekilde [[Türkiye'de konuşulan diller|Türkiye'deki azınlık dillerinden]] birini ana dilleri olarak benimsemiştir ve Türkçeyi ikinci dilleri olarak kullanırlar.<ref name=":3" />
 
Bu yayılıma ek olarak [[Türk diasporası]]nın göç etmiş olduğu bölgelerde de Türkçe konuşuruları bulunur. 2 milyondan fazla [[Almanya'daki Türkler|Türkçe konuşura]] sahip olduğu tahmin edilen [[Almanya]]'da nüfusun yaklaşık %3'ü Türkçe bilmektedir.<ref name="Ethnologue Turkish">{{Web kaynağı | yazar = Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) | authorlink = Ethnologue | url = http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tur | başlık = Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:tur (Turkish) | erişimtarihi = 4 Eylül 2011 | yıl = 2005 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121112154743/https://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tur | arşivtarihi = 12 NovemberKasım 2012 | ölüurl = no }}</ref> Almanya'nın yanı sıra [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Fransa]], [[Hollanda]], [[Avusturya]], [[Belçika]], [[İsviçre]] ve [[Birleşik Krallık]] da Türkçe konuşabilen nüfusun yaşadığı önemli bölgelerdir.<ref name="Ethnologue Turkish" /> Göç edilen ülkelerde gerçekleşen [[Asimilasyon (sosyoloji)|kültürel asimilasyon]] sonucunda etnik Türk göçmenlerin sadece bir kısmı Türkçeyi [[Akıcılık|akıcı]] ve ana dil seviyesinde konuşabilmektedir.<ref>e.g. citations given in Cindark, Ibrahim/Aslan, Sema (2004): [http://pub.ids-mannheim.de/autoren/ids/cindarkibrahim.html Deutschlandtürkisch?] {{Webarşiv|url=https://archive.is/20130412080152/http://pub.ids-mannheim.de/autoren/ids/cindarkibrahim.html |date=12 April 2013 }}. Institut für Deutsche Sprache, page 3.</ref>
 
=== Resmî kullanım ===
72. satır:
{{quote|''Türkiye Devleti, ülkesi ve ulusuyla bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.''- [[T.C. Anayasası]]<ref name="anayasa"/>}}
 
Türkçe, diğer [[Türk devletleri listesi|Türki devletlerin]] de üyesi olduğu [[Türk Konseyi]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı]] gibi kuruluşlarda resmiyete sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkkon.org/docs/02_a_NahcivanAnlasmasi_Turkce.pdf | başlık = Turk Dili Konusan Ulkeler Isbirligi Konseyi'nin Kurulmasina Dair Nahcivan Anlasmasi | yayıncı = Turkkon.org | erişimtarihi = 5 Mart 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121024060432/http://www.turkkon.org/docs/02_a_NahcivanAnlasmasi_Turkce.pdf | arşivtarihi = 24 OctoberEkim 2012 | ölüurl = yes }}</ref> Kıbrıs Cumhuriyeti ise [[Avrupa Birliği]]'nin Türkçeyi 25. [[Avrupa Birliği'nin dilleri|resmi dili]] olarak kabul etmesi için başvuruda bulunmuştur.<ref>{{Haber kaynağı|başlık=As the E.U.’s Language Roster Swells, So Does the Burden|url=https://www.nytimes.com/2017/01/04/world/what-in-the-world/eu-official-languages.html|eser=The New York Times|tarih=4 Ocak 2017|erişimtarihi=28 Ekim 2019|issn=0362-4331|dil=en-US|ad=James|soyadı=Kanter}}</ref>
[[Dosya:Prizren (3DilliTabela).jpg|thumb|sol|250px|[[Kosova]] Prizren’de Türkçenin resmî olarak tabelalarda [[Arnavutça]] ve [[Sırpça]] ile beraber kullanımı]]
Türkçe aynı zamanda çeşitli ülkelerde resmi açıdan bölgesel veya [[azınlık dili]] statüsüne sahiptir. [[Irak]]’ın [[Kerkük ili|Kerkük İli]]<nowiki/>nde Türkçe, Kürtçe ve Arapça ile birlikte resmî dildir.<ref>[http://haber5.com/dunya/kerkukte-turkce-artik-resmi-dil “Kerkük’te Türkçe artık resmî dil!”] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130128015635/http://haber5.com/dunya/kerkukte-turkce-artik-resmi-dil |date=28 January 2013 }} Haber5 (22.12.2008)</ref> [[Kuzey Makedonya]]’nın batısında yer alan [[Gostivar Belediyesi|Gostivar]],<ref>[http://www.milliyet.com.tr/2005/06/12/dunya/dun07.html “Makedonya Gostivar’da Türkçe resmî dil”] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090123005527/http://www.milliyet.com.tr/2005/06/12/dunya/dun07.html |date=23 January 2009 }} Milliyet (12.06.2005)</ref> [[Merkez Jupa Belediyesi|Merkez Jupa]],<ref>[http://www.haber3.com/keipa-heyetinin-makedonya-ziyareti-istanbul-esenler-belediyesi-ile-makedonyanin--1502886h.htm “KEİPA heyetinin Makedonya ziyareti…”] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140704041600/http://www.haber3.com/keipa-heyetinin-makedonya-ziyareti-istanbul-esenler-belediyesi-ile-makedonyanin--1502886h.htm |date=4 July 2014 }} Haber3 (09.09.2012)</ref> [[Plasniça Belediyesi|Plasniça]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/66%20plasnica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Plasnica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> ve [[Mavrova ve Rostuşa Belediyesi]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/55%20mavrovorostuse_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Mavrovo and Rostushe] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> sınırları içinde Türkçe, [[Makedonca]] ve [[Arnavutça]] ile beraber resmî kullanımdadır.<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/24%20vranestica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Vraneshtica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> [[Kosova]]’da [[Prizren Belediyesi|Prizren]], [[Mamuşa Belediyesi|Mamuşa]], [[Gilan Belediyesi|Gilan]], [[Mitroviça Belediyesi|Mitroviça]], [[Priştine Belediyesi|Priştine]] ve [[Vıçıtırın Belediyesi]] kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.<ref name="AgitBel">[http://www.osce.org/kosovo/32762 Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120901212712/http://www.osce.org/kosovo/32762 |date=1 September 2012 }} AGİT {{İng.}}</ref><ref name="GilanHaberi">[http://www.haberler.com/kosova-nin-gilan-sehrinde-turkce-resmi-dil-oldu-haberi/ Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110728152226/http://www.haberler.com/kosova-nin-gilan-sehrinde-turkce-resmi-dil-oldu-haberi/ |date=28 July 2011 }} İHA</ref> Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmiyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.<ref>[http://www.gazetazyrtare.com/e-gov/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=28&lang=tr Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140830142312/http://www.gazetazyrtare.com/e-gov/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=28&lang=tr |date=30 August 2014 }} Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi</ref> [[Romanya]]’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.<ref>[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania”] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070623234606/http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 |date=23 June 2007 }} Avrupa Konseyi {{İng}}</ref><ref>{{Web kaynağı | yazar = | url = http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO | başlık = Romania : Languages of Romania | website = Ethnologue.com | tarih = 19 Şubat 1999 | erişimtarihi = 28 Ocak 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130131170434/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO | arşivtarihi = 31 JanuaryOcak 2013 | ölüurl = no }}</ref>
 
Türkçenin önemli konuşur sayısına sahip olduğu ancak devletin yada bölgenin resmi dili olmadığı yerler de bulunmaktadır. Nüfusunun %10 kadarının anadili Türkçe olan [[Bulgaristan]] ile kuzeydoğusunda Türk azınlıkların yaşadığı [[Yunanistan]] bu bölgelere örnektir.<ref name="1900-2011">{{Web kaynağı | url = http://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/1/2/R7.aspx | başlık = Население по местоживеене, пол и етническа група | çeviribaşlık = Population by place of residence, sex and ethnic group | website = Censusresults.nsi.bg | dil = bg | tarih = 1900–2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180408192602/http://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/1/2/R7.aspx | arşivtarihi = 8 AprilNisan 2018 | erişimtarihi = 29 OctoberEkim 2019 | ölüurl = yes }}</ref> Buna rağmen Türkçe bu bölgelerde medyada, eğitimde ve çeşitli kurumlarda kullanılır. Bulgaristan devlet televizyonunun Türkçe programları vardır. [[Kırcaali|Kırcaali Belediyesi]] ise iki dilde hizmet verir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.kardjali.bg/tr/?pid=5,1 |başlık=Kırcaali Belediyesi resmî internet sitesi |erişimtarihi=11 OctoberEkim 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080928143851/http://www.kardjali.bg/tr/?pid=5,1 |arşivtarihi=28 SeptemberEylül 2008 |ölüurl=no }}</ref> [[Deliorman]] ve [[Doğu Rumeli]]'de okullarda seçmeli anadili dersi yer alır. [[Yunanistan]]'ın [[İskeçe]] ve [[Gümülcine]]'yi de kapsayan [[Batı Trakya]] bölgesinde yer alan 200'ü aşkın azınlık okulunda ise [[Yunanca]] ve Türkçe eğitim verilmektedir.<ref name="Gov">{{Web kaynağı | url = http://www.hri.org/MFA/foreign/musmingr.htm | başlık = ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΘΡΑΚΗΣ | website = www.hri.org | erişimtarihi = 24 Mart 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190518195547/http://www.hri.org/MFA/foreign/musmingr.htm | arşivtarihi = 18 MayMayıs 2019 | ölüurl = no }}</ref> Türkçe, bölgedeki [[Müslüman Rumlar|Müslüman halkın]] dinî eğitiminde de kullanılmaktadır.<ref name="Gov" />
 
== Kurumsal yapı ve kullanım ==
136. satır:
{{Ana madde|Eski Türkçe}}
[[Dosya:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|sağ|200px|Türk yazısını taşıyan en eski belge [[Kızıl (şehir)|Kızıl]] kentinde bulunuyor. Yazılış tarihi 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.]]
Bilinen en eski Türki yazıt olan [[Orhun Yazıtları]] [[Eski Türkçe]] ile yazılmıştır. Bu yazıttan yola çıkılarak Türki dillerin tarihi 1300 yıl önceye kaynaklandırılmış ancak yazıtlarda kullanılan abecenin gelişmişliği bu dilin daha eski tarihlerde de var olmuş olabileceğine delil oluşturmuştur.<ref>Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.28</ref> Bugünkü [[Moğolistan]]'da Orhun (öz adında Orkun<ref name="TVT">{{Web kaynağı |url=http://turkcesivarken.com/gokturkce/ |başlık=Türkçesi Varken Göktürkçe |erişimtarihi=6 JuneHaziran 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170724192249/http://turkcesivarken.com/gokturkce/ |arşivtarihi=24 JulyTemmuz 2017 |ölüurl=no }}</ref>) ırmağı yakınlarında bulunan [[Kül Tigin]] ve [[Bilge Kağan]] yazıtlarından başka, dönemin tanınmış veziri [[Tonyukuk]]'un da kendisi için diktirdiği [[Ulan Bator]] kenti yakınlarındaki iki taş, Orhun Yazıtları'nın başlıca örnekleridir.<ref>Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.29</ref>
 
{{quote|''Çıgany bodunug bay kıltım, az bodunug üküş kıltım'' - (Yoksul halkı zengin yaptım, az halkı çok yaptım) - [[Orhun Yazıtları]]<ref>Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi - Kâmile İmer - s. 36</ref>}}
197. satır:
|- valign=top
|-
|müselles || ''[[üçgen]]'' || ''Üç'' (“3”) ve büyük ihtimalle Fransızca ''-gone'' (açı, köşe) ekinden alınma ''-gen''<ref>{{Web kaynağı |url=https://nisanyansozluk.com/?k=%C3%BC%C3%A7gen |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=8 MarchMart 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111105091944/http://www.nisanyansozluk.com/?k=%C3%BC%C3%A7gen |arşivtarihi=5 NovemberKasım 2011 |ölüurl=no }}</ref> ekiyle türetiliyor.
|-
|tayyare || ''[[uçak]]'' || ''Uçmak'' eyleminden türetilerek yapılıyor.
227. satır:
[[Dosya:First Page of Siyer-i Nebi (1832), Ottoman Turkish Sira.jpg|küçükresim|193x193pik|Arap asıllı alfabe ile [[Siyer-i Nebi]] örneği]]
{{Ana madde|Osmanlı alfabesi}}
9. yüzyıl civarlarından 20. yüzyılın başlarına dek, yaklaşık 1000 sene boyunca Türkçe, [[Arap alfabesi|Arap asıllı alfabeler]] kullanılarak yazılmıştır. Müslümanlığı benimsemeye başlayan Türk boyları, bu yüzyıllar içinde bu alfabeyi kullanmaya başlamış ve 13. yüzyıl dolaylarında artık bu alfabe, Müslüman Türk boyları arasında ortak bir alfabe özelliği kazanmıştır. Türkçeyi yazmak için kullanılmış bu yazı sistemi her ne kadar Arap alfabesi asıllı olsa da, Arapçada bulunmayan “j, ç, ŋ, p” gibi sesleri içermesinden ötürü [[Arap alfabesi]] ile aynı değildir. [[Uygur Arap yazısı|Uygurlar]] ve [[İran Azerileri|İran Azeriler]] gibi bazı Türki halkalar hâlen Arap alfabesi kökenli yazı sistemleri kullanmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish – Encyclopaedia Iranica | url = http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii | website = www.iranicaonline.org | erişimtarihi = 24 Ocak 2016 | soyadı = electricpulp.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190511212524/http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii | arşivtarihi = 11 MayMayıs 2019 | ölüurl = no }}</ref><ref name="omniglot">{{Web kaynağı | başlık = Uyghur language, alphabets and pronunciation | url = https://www.omniglot.com/writing/uyghur.htm | website = www.omniglot.com | erişimtarihi = 27 Ekim 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191106005429/https://omniglot.com/writing/uyghur.htm | arşivtarihi = 6 NovemberKasım 2019 | ölüurl = no }}</ref>
 
Arap asıllı bir alfabe kullanmış olan [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda alfabenin üzerinde birtakım düzenleme ve eklemeler yapılarak [[Osmanlı alfabesi]] denilen bir alfabe kullanılmıştır. Bu yazı sistemi, [[Osmanlıca]]nın [[Farsça]] ve [[Arapça]] dillerinden alınma söz varlığını yazmak için uygun olmak ile birlikte, dildeki Türkçe kökenli sözcükleri yazarken pek çok zorluk getirmekteydi. Arapça sessiz harfler bakımından zengin, sesli harflerin kullanımı bakımından ise fakir bir dil iken, Türkçe bunun tam tersi özellikler göstermektedir. Bunun sonucunda Arap asıllı Türk alfabesi Türkçede yer alan pek çok [[fonem]]i (ses birimi) uygun bir şekilde temsil etmemektedir. Türkçede yer alan bir ses için Arap asıllı alfabede 4 farklı harf bulunurken, kimi sesler için ise sesi temsil edecek uygun bir harf bulunmamaktadır. Özellikle [[telgraf]] ve [[Matbaacılık|matbaanın]] 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşması ile Arap asıllı Türk alfabesinin Türkçede yer alan sesleri temsil edememesi daha da büyük bir sorun haline geldi.<ref name="Zürcher-188">[[Erik-Jan Zürcher|Zürcher, Erik Jan]]. ''Turkey: a modern history'', p. 188. I.B.Tauris, 2004. {{ISBN|978-1-85043-399-6}}</ref>
 
=== Diğer Türk alfabeleri ===
Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan ve ifade dili olarak Türkçeyi kullanan [[Ermeniler]]in bir kısmı günlük hayatlarında ve edebiyatta [[Ermeni asıllı Türk alfabesi|Ermeni alfabesi kökenli bir yazı biçimi]] kullanmıştır. Bu alfabe Anadolu Ermenicesi de denilen [[Batı Ermenicesi]]'nin alfabesini baz alır, ancak Ermeni diline özgü olan Ծ Ձ Ց harfleri Türkçe yazarken kullanılmaz. Bu şekilde yazılmış oldukça fazla eser bulunmaktadır ve alfabe [[Tanzimat edebiyatı|Tanzimat sonrası Osmanlı Devleti]]'nin en önemli azınlık yazı sistemi olarak nitelendirilmiştir.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|başlık=Turkey and the Politics of National Identity: Social, Economic and Cultural Transformation|soyadı=Shane Brennan, Marc Herzog|ad=|yayıncı=Bloomsbury Publishing|yıl=2014|isbn=9780857724793|location=|sayfalar=200|url=https://books.google.de/books?id=-eiTBQAAQBAJ&pg=PA200&dq=armeno-turkish+sample&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiBy43K8rzlAhWSaVAKHWy-BjAQ6AEINTAB#v=onepage&q=armeno-turkish%20sample&f=false}}</ref> Özellikle [[Ermeni Katolik Kilisesi|Katolik]] ve daha az bir şekilde [[Ermeni Protestan Kilisesi|Protestan Ermeniler]] tarafından kullanılmış bu alfabe, [[Vartan Paşa]] tarafından yazılmış ve ilk Türkçe roman olan [[Akabi Hikayesi]]'nin yazıldığı alfabe de olmuştur.<ref name=":0" /> 1841 yılında yazılmış Türkçe İncil'de Ermeni harfli Türkçe eserlerden biridir. Bu eserlere Türkiye'nin çeşitli kütüphanelerinde ulaşmak mümkündür.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası | url = http://www.dr.com.tr/kitap/ermeni-harfli-turkce-kitaplar-ve-sureli-yayinlar-bibliyografyasi/hasmik-a-stepanyan/egitim-basvuru/dilbilimi-etimoloji/urunno=0000000722584 | yayıncı = dr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170213164204/http://www.dr.com.tr/kitap/ermeni-harfli-turkce-kitaplar-ve-sureli-yayinlar-bibliyografyasi/hasmik-a-stepanyan/egitim-basvuru/dilbilimi-etimoloji/urunno=0000000722584 | arşivtarihi = 13 FebruaryŞubat 2017 | erişimtarihi = 12 FebruaryŞubat 2017 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Çifte Maduniyet, Çifte İşlev: Ermeni Harfli Türkçe Basında Dil ve Kimlik | url = http://ilef.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/id_2_2_5.pdf | yayıncı = Murat Cankara | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170213090451/http://ilef.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/id_2_2_5.pdf | arşivtarihi = 13 FebruaryŞubat 2017 | erişimtarihi = 12 FebruaryŞubat 2017 | ölüurl = no }}</ref> Bunun yanında [[Paris]] ve [[Venedik]]'in yanında bulunan St. Lazar adasında da bu eserlere ait kütüphaneler bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli Türkçe Yayınlar | url = http://www.mfa.gr/turkey/tr/consulate-general-in-istanbul/news/ermeni-harfli-turkce-yayinlar-2.html | yayıncı = mfa.gr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170213090250/http://www.mfa.gr/turkey/tr/consulate-general-in-istanbul/news/ermeni-harfli-turkce-yayinlar-2.html | arşivtarihi = 13 FebruaryŞubat 2017 | erişimtarihi = 12 FebruaryŞubat 2017 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli ir Türkçe Sözlük | url = http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi_13/13.pdf | yayıncı = ege.edu.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170213163547/http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi_13/13.pdf | arşivtarihi = 13 FebruaryŞubat 2017 | erişimtarihi = 12 FebruaryŞubat 2017 | ölüurl = no }}</ref>
 
Osmanlı döneminde [[Karamanlıca]] ismi verilen bir Anadolu Türkçesi benimsemiş, ancak dinen [[Rum Ortodoks Kilisesi]]'ne bağlı bir halk olan [[Karaman Rumları|Karamanlılar]], Türkçeyi Yunan alfabesi kullanarak yazmışlardır. Halk, kullandıkları [[Yunan alfabesi|Helen alfabesi]] ile gazete, dini metin ve edebi eserler gibi çeşitli Türkçe metinler ortaya koymuştur.<ref>Zuhal,KÜLTÜRAL,"[http://turkolojimakaleleri.page.tl/GREK-HARFL%26%23304%3B-KARAMANLICA-K%26%23304%3BTABELERDEK%26%23304%3B-ALINTI--Oe-%26%23286%3BELER--Ue-ZER%26%23304%3BNE.htm GREK HARFLİ KARAMANLICA KİTABELERDEKİ ALINTI ÖĞELER ÜZERİNE] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160216053302/http://turkolojimakaleleri.page.tl/GREK-HARFL%26%23304%3B-KARAMANLICA-K%26%23304%3BTABELERDEK%26%23304%3B-ALINTI--Oe-%26%23286%3BELER--Ue-ZER%26%23304%3BNE.htm |date=16 February 2016 }}",[http://turkolojimakaleleri.page.tl Türkoloji Makaleleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160331061903/http://turkolojimakaleleri.page.tl/ |date=31 March 2016 }}</ref> Türkçe ve Azerice dillerinde yazılmış, ancak [[Gürcü alfabesi|Gürcü alfabeleri]] kullanılmış 18. yüzyıla tarihlenen tıbbi ve dini pek çok metin ile Türkçe-Gürcüce sözlükler de bulunmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|ref=harv|soyadı=Enwall|ad=Joakim|bölüm=Turkish texts in Georgian script: Sociolinguistic and ethno-linguistic aspects|editor1-last=Boeschoten|editor1-first=Hendrik|editör2-soyadı=Rentzsch|editör2-ad=Julian|başlık=Turcology in Mainz|bölüm-url={{google books|plainurl=yes|id=XtW6cox7CIUC|page=137}}|yıl=2010|yayıncı=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-06113-1|başlık=|soyadı=|ad=|yıl=|yayıncı=|yer=|sayfa=|sayfalar=144-145|url=|erişimtarihi=}}</ref> [[İbrani alfabesi]] ile yazılmış Yahudi Türkçesinin ise ilk örnekleri 16. yüzyıla uzanmaktadır, ancak diğer azınlık alfabeleri ile yazılmış Türkçe metinlerin aksine bu yazıtların ana amacı, o dönemde [[Yahudi İspanyolcası]] konuşmuş Osmanlı Musevilerine Türkçe öğretmektir.<ref>{{Dergi kaynağı |başlık=Judeo-Turkish|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004297357/B9789004297357_024.xml|journal=Handbook of Jewish Languages|tarih=1 Ocak 2016|sayfalar=634–640|doi=10.1163/9789004297357_024|dil = İngilizce|ad=Laurent|soyadı=Mignon}}</ref> [[Süryani alfabesi]] ile yazılmış Türkçe dua, şiir ve gazeteler de bulunmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı |url=http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt4/sayi16_pdf/hazar_mehmet_vd.pdf|başlık=Mardin Süryanilerine ait Süryani harfleriyle yazılmış birkaç Türkçe metin üzerine|soyadı=Hazar|ad=Mehmet|journal=Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi|cilt=4|sayfalar=|via=|sayı=16|yıl=Kış 2011}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = A Rose by Any Other Name: Turkish in its Various Apparitions | url = https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2016/12/a-rose-by-any-other-name-turkish-in-its-various-apparitions.html | website = blogs.bl.uk | erişimtarihi = 28 Ekim 2019 | tarih = | soyadı = | ad = | archive-url = | arşivtarihi = 28 OctoberEkim 2019 | ölüurl = yes | yayıncı = British Library | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191028180606/https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2016/12/a-rose-by-any-other-name-turkish-in-its-various-apparitions.html }}</ref><gallery mode="packed-overlay">
Dosya:Armeno-Turkish Old Testament.png|Ermeni harfli Türkçe [[Eski Ahit]], 1841 ([[Transliterasyon]]: ''Ahd-i Atikten On Yedi Kitap, yani Doğuş Kitabından Ester Kitabına dek'')
Dosya:Sille Agia Eleni Inscription.jpg|Yunan harfleri ile yazılmış, 1883 tarihli [[Karamanlıca|Karamanlı Türkçesi]] kilise yazısı, [[Sille]]
247. satır:
Türk alfabesinin içeriği, [[Latin alfabesi|Latin harflerini]] yazı sistemlerinde kullanan diğer ülkelerin alfabeleriyle birebir aynı olmayıp Türk dilinin seslerini karşılamaları amacıyla türetilmiş harfleri bulundurmaktadır ([[Ç]], [[Ş]], [[Ğ]], [[I]], [[İ]], [[Ö]], [[Ü]]). Ayrıca [[ISO temel Latin alfabesi]]nde yer alan [[Q]], [[W]] ve [[X]] harfleri Latin asıllı Türk alfabesinde yer almaz.
 
Alfabe'de genellikle her bir harf bir [[fonem]]e eş değerdir, ancak bazı harfler biren fazla sesi teşkil edebilir. Buna örnek olarak e harfinin "''gelmek''" kelimesinin ilk hecesinde /æ/ sesini, son hecesinde ise /e/ sesini teşkil etmesi verilebilir. Türk alfabesindeki harflerin okunuşları bazı Batı dillerindeki harflerin okunuşlarından da farklıdır. Örneğin [[C]] harfinin okunuşu Türkçede {{IPA|-|/d͡ʒ/}} iken İngilizcede {{IPA|-|/ˈsiː/}} olarak okunabilir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1030.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 NovemberKasım 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190601073812/http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1030.pdf |arşivtarihi=1 JuneHaziran 2019 |ölüurl=no }}</ref><center>
{|class=wikitable style=text-align:center
|-
264. satır:
|u ||ü ||v ||y ||z
|-
|bgcolor="#EFEFEF" colspan="29" |<small>'''Not''': Aslında kanuna göre “i” harfi, “ı” harfinden önce gelmesine rağmen yaygın ve yerleşmiş olan sıraya göre önce “ı”, sonra “i” gelmektedir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = TÜRK HARFLERİNİN KABUL VE TATBİKİ HAKKINDA KANUN | url = http://mevzuat.meb.gov.tr/html/112.html | yayıncı = http://mevzuat.meb.gov.tr | erişimtarihi = 4 Mayıs 2015 | yazar = Bakanlar Kurulu Kararı | tarih = 1 Kasım 1928 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304072959/http://mevzuat.meb.gov.tr/html/112.html | arşivtarihi = 4 MarchMart 2016 | ölüurl = no }}</ref></small>
|}
</center>
272. satır:
 
[[Dosya:Turkey Turkish dialects map (Main subgroups) tr.jpg|küçükresim|420x420pik|Ana [[Türkçe ağızları|Türkçe ağız gruplarının]] coğrafi dağılımı]]
Günümüzdeki standart Türkçe, İstanbul'da konuşulan Türkçe ağızı örnek alınarak oluşturulmuştur.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı |encyclopedia=Concise compendium of the world's languages|başlık=Turkish|sayfa=547|soyadı=Campbell|ad=George|yayıncı=Routledge|yer=London|yıl=1995}}</ref> Bu "[[İstanbul Türkçesi]]", Türkçeyi yazarken ve konuşurken model teşkil etmektedir ve kullanımı 1910'larda [[Ziya Gökalp]] ve [[Ömer Seyfettin]] gibi [[Türk edebiyatı|Türk yazarlar]] tarafından önerilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = En iyi İstanbul Türkçesini kim konuşur? | eser = Milliyet | erişimtarihi = 30 Aralık 2017 | url = http://www.milliyet.com.tr/-magazin-1628628/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181111073331/http://www.milliyet.com.tr/-magazin-1628628/ | arşivtarihi = 11 NovemberKasım 2018 | ölüurl = no }}</ref> Buna rağmen günümüzde modern [[Türkiye Cumhuriyeti]]'ni de kapsayan tarihî [[Osmanlı İmparatorluğu]] coğrafyasında hala konuşulmaya devam eden Türkçe ağız ve lehçeleri bulunmakta ve bu ağızlar özellikleri bakımından çeşitli gruplara ayrılmktadır. Bu gruplara, kendi içlerinde de alt gruplara ayrılan Anadolu, Rumeli, Kıbrıs, Suriye ve Irak diyalekt bölgeleri dahildir. Ağızlar arasında bulunan bazı farklılıkların nedeni, bölgeye göre [[Lazca]], [[Azerice]], [[Arapça]], [[Kürtçe]] veya [[Yunanca|Yunanca'nın]] bölgede konuşulan Türkçeye olan etkileridir.<ref name="Brendemoen">{{Dergi kaynağı |<!-- not recognized contribution=Phonological Aspects of Greek-Turkish Language Contact in Trabzon-->|soyadı=Brendemoen|ad=B.|yıl=1996|başlık=Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–6 February 1996|ref=harv}}</ref> Türkçenin bu alt dil grupları Türk araştırmacılar tarafından [[şive]] veya [[Ağız (dilbilim)|ağız]] olarak adlandırılmak ile birlikte dünyada bu alt grupları tanımlamak için genellikle [[Lehçe (dilbilim)|lehçe]] veya [[diyalekt]] kelimelerinin kullanımı yaygındır.
 
=== Anadolu ağızları ===
280. satır:
 
=== Rumeli ağızları ===
Türkçenin ağızlarından [[Rumeli ağızları|Rumeli kolu]] ana ağız grupları bakımından Doğu Rumeli ve Batı Rumeli olarak ikiye ayrılır.<ref name="Nemeth">Gyula Németh, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1981-1982, Ankara 1983, s. 119.</ref> Ayrıca bu ağız yörelere göre [[Gagavuzca]] ile benzer veya aynı özellikler taşımaktadır.<ref name="Ethnologue">{{Web kaynağı |url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bgx |başlık=Ethnologue entry for Balkan Gagauz Turkish |erişimtarihi=10 AugustAğustos 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121011192207/http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bgx |arşivtarihi=11 OctoberEkim 2012 |ölüurl=no }}</ref>
 
Batı Rumeli kolunun özellikleri [[Gyula Németh]]’in “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde, 8 maddede gösterilmiştir. Sonrasında birçok çalışmada da bu madde açıklaması benimsenmiş, uygulanmıştır. Batı Rumeli sahasının coğrafi sınırları [[Bulgaristan]]’da [[Tuna]]’nın hemen güneyindeki [[Lom]]’dan doğuya doğru [[Vraça]], [[Sofya]], [[Samokov]]’dan doğuya doğru ilerleyip [[Köstendil]]’e uzanır. Ayrıca [[Kuzey Makedonya|Makedonya]], [[Arnavutluk]], [[Bosna-Hersek]] ve [[Sırbistan]]'da [[Adakale]]'yi uç olarak kapsar.<ref name="Nemeth" /> [[Kosova]] da Batı Rumeli Türkçesinin içinde yer alır.
289. satır:
[[Kıbrıs Türkçesi|Kıbrıs ağızları]], [[Kıbrıs]]'ta, daha ziyade yerli [[Kıbrıs Türkleri]]nin konuştuğu, Türkçe ağzıdır. Türkiye'nin [[Taşeli]] yöresi ağzıyla ([[Alanya]] - [[Anamur]] - [[Aydıncık, Mersin|Aydıncık]]) benzerlik gösterir.
 
Kıbrıs ağızlarıyla ilgili ilk bilimsel çalışma [[Hasan Eren]]’in 1963 yılındaki bildirisidir.<ref>Hasan Eren (1963), "Kıbrıs'ta Türkler ve Türk Dili", Onuncu Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 37-50.</ref> Eren 1959 yılında adada yapmış olduğu üç aylık bir araştırma gezisi sırasında bazı köylerden derlediği malzeme yardımıyla Kıbrıs ağzının kökeni meselesini ele almıştır. Eren’in görüşüne göre Kıbrıs ağzının oluşumunda önce Konya ve yöresi, sonra da Antalya, İçel, Alanya gibi yerlerden yapılan göçler rol oynamıştır. Bu durum, [[Osmanlı-Venedik Savaşı (1570-1573)|adanın Osmanlı egemenliğine geçmesinden]] sonra Kıbrıs’a gönderilen Türk nüfus hakkındaki tarihi belgelerle de örtüşür.<ref>{{Web kaynağı |url=http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/nurettin_demir_kibris_imis.pdf |başlık=Nurettin Demir (2002), Kıbrıs Ağızlarında ''imiş'' Hakkında, Bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 23, 129-139 |erişimtarihi=26 OctoberEkim 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160909150906/http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/nurettin_demir_kibris_imis.pdf |arşivtarihi=9 SeptemberEylül 2016 |ölüurl=no }}</ref>
 
=== Diğer ağızlar ===
326. satır:
Dil bilgisi ya da gramer, bir [[Dil (filoloji)|dilin]] [[ses]], biçim ve [[cümle]] yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bir [[bilim]] dalıdır. Türkçe bu hususta [[Eklemeli dil|sondan eklemeli bir dildir]] ve dilde pek çok [[son ek]] kullanılmaktadır. Bir kelimede birden fazla [[Ek (dilbilgisi)|ek]] yer alabilir ve bu ekler [[Yapım eki|yapım ekleri]] ve [[çekim ekleri]] olmak üzere iki kategoriye ayrılır. [[Yapım ekleri]], isimlerden ve sıfatlardan fiil, fiillerden de isim ve sıfat üretmek için kullanılır.<ref name="aygün">{{Dergi kaynağı|son=Aygün|ilk=Mehmet|başlık=Türkçedeki -lık Eki ve Bu Ekin Almancadaki Karşılık ve Veriliş Şekilleri|dergi=Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi|sayfalar=51-64|cilt=10|basım=2|tarih=2000|url=http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt10/sayi2/051-064.pdf|erişimtarihi=29 Nisan 2010}}</ref> [[Çekim ekleri]] ise kelimenin anlamında değişikliğe yol açmadan kelimenin [[İsmin hâlleri|hali]], [[Çoğul eki|sayısı]], [[İyelik eki|kişisi]] gibi özelliklerini belirtir. Dilin eklemeli olma özelliği, ''Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına'' gibi pek çok uzun kelimenin yaratılmasına olanak sağlamaktadır. Bu kadar uzun kelimeler bir istisna olsa da, günlük hayatta ve medya da uzun kelimelere sıklıkla rastalanılmaktadır. Dilde bulunan tek yerli [[ön ek]] ise, [[aliterasyon]] ile oluşturulan, '''''sım'''sıcak'' ve '''''mas'''mavi'' gibi bir özelliği kuvvetlendirici eklerden oluşur.
 
Türkçede doğru tümce yapısı, ''özne'', ''tümleç'', ''yüklem'' biçimindedir, ancak Türkçe esnek bir dildir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.astroset.com/bireysel_gelisim/kadim/k24.htm |başlık=Asya Kök Dili Kuralları |erişimtarihi=8 JuneHaziran 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160305015746/http://www.astroset.com/bireysel_gelisim/kadim/k24.htm |arşivtarihi=5 MarchMart 2016 |ölüurl=no }}</ref> Bu yüzden günlük yaşamda devrik tümceler sıklıkla kullanılır. Örneğin, ''"Bugün yazılı sınav olacağız."'' tümcesine eşdeğer ''"Yazılı sınav olacağız, bugün.'' tümcesi kurulabilir. Bu tür tümceler daha şiirsel anlatıma sahiptir. Türkçede kısa yoldan anlatım da ön plandadır. Örneğin, "sobayı yak" derken "sobanın içindeki odun ve kömürleri yak" anlamındadır. Bunun dilbilgisindeki adı "[[ad aktarması]]"dır.<ref>[http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/VIII2/bayram.pdf Ad Aktarması Yapısındaki Öfke Göstergeleri]</ref>
 
Türkçede kişi adılları altı tanedir. Örneğin [[Türkiye Türkçesi]]nde, ''ben'', ''sen'', ''o'', ''biz'', ''siz'', ''onlar'' biçimindedir. Türkçedeki önemli bir başka özellik, "siz" adılının kibar olarak 2. tekil kişiyi (sen) belirtmesidir.
 
=== Tarihçe ===
Bir Türki dilin dilbilgisi hakkında tarihteki ilk kaynağın [[Kâşgarlı Mahmud|Kaşgarlı Mahmud]]'un 11. yüzyılda yazdığı düşünülen “[[Kitâbu Cevâhirü'n-Nahv fi Lugati't-Türk|Kitâbu Cevâhirü’n-nahv]]” adlı kitabı olduğu varsayılmaktadır, ancak günümüzde yapıt hala bulunmamıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Kayıp kitaba bin altın|url=http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a358536.aspx|yayıncı=turkiyegazetesi.com.tr|erişimtarihi=10 Mart 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20191026140034/http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a358536.aspx|arşivtarihi=26 OctoberEkim 2019|tarih=17 Aralık 2007|ölüurl=no}}</ref>
 
Türkçe yazılmış ilk dilbilgisi kitabı [[Bergamalı Kadrî|Bergamalı Kadri]]'nin “[[Müyessiretü'l-Ulûm|Müyessiretü’l-Ulûm]]” (1559) adlı yapıtıdır. Yapıtta örnekler Türkçedir, fakat dil kuralları Arapçanın kurallarına uydurulmuştur. [[Tanzimat edebiyatı|Tanzimat]] döneminde başta [[Ahmed Cevdet Paşa|Ahmet Cevdet]] (1851) ve Fuat Paşa'nın (1865) kitaplarında [[Osmanlıca]]nın yapısı göz önünde tutulmuştur. 1908'de ilan edilen [[İkinci Meşrutiyet|Meşrutiyet'ten]] sonra, [[Cahit Sıtkı Tarancı|Hüseyin Cahit]]’in “[[Sarf ve Nahiv]]” adlı eserinin dilbilgisi konusunda önemli bir yeri vardır. Bu kitapta Fransızca dilbilgisinin etkisi görülür. [[Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı|Cumhuriyet Döneminin]] ilk esaslı dilbilgisi kitabı, [[İbrahim Necmi Dilmen]]’in 1939 tarihli “Türkçe Gramer” adlı yapıtıdır. 1940′tan sonra pek çok Türkçe dilbilgisi kitabı yazılmıştır. Bunlardan önemli olanları: [[Tahsin Banguoğlu]]’nun “[[Ana Hatlarıyla Türk Grameri]]” (1940), [[Tahir Nejat Gencan]]’ın “Dilbilgisi” (1950-1954) ve [[Muharrem Ergin]]’in “Türkçe Dil Bilgisi”dir (1958)
566. satır:
 
=== Türkçede ses evrimi ===
Türk dillerinde [[zaman]] içinde değişen belli başlı [[ses]]ler vardır. İlk Türkçeden bu yana değişimi olağan olan [[evrim]]ler olduğu gibi, değişimi olağan olmayanları da vardır.<ref name="Trkljss">{{Web kaynağı |url=http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/jale_ozturk_ses_degisikligi_arkaik_sekiller.pdf |başlık=Ses Değişikliği Geçiren Sözcüklerin Yazı Dilindeki Eski Şekilleri, Dr. Jale Öztürk, PDF |erişimtarihi=8 JuneHaziran 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170329042305/http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/jale_ozturk_ses_degisikligi_arkaik_sekiller.pdf |arşivtarihi=29 MarchMart 2017 |ölüurl=no }}</ref>
 
* Eski Türkçede ilk ve son [[ses]]teki -b- ve -b sesleri -w- ve -w seslerine dönüşür. Buna bir örnek: eb ([[Göktürkçe]]) → ew ([[Uygurca]] → ev ([[Oğuzca]]) Ayrıca burada görüldüğü gibi, -b sesinden gelen -w sesleri zamanla -v seslerine dönüşebilir. Baştaki b- sesleri w- sesine dönüşmez.
804. satır:
 
== Türkiye Türkçesinde birleşik zamanlar ==
Türkçede [[zaman]]lar çok çeşitlidir ve varlıklıdır. Yalnızca bir [[zaman]] belirtmek zorunda olmazsınız. Türkçede bunun için [[ek eylem]] yapısı vardır. Türkçede [[ek eylem]] dört ayrı çekimlidir. Bunlardan biri [[ek]] olarak kullanılan "'''-dir'''" diğerleri ise "'''idi'''", "'''imiş'''", "'''ise'''" olmaktadır. Bunların [[4 (sayı)|dördü]] de olmak (İlk Türkçede bolmak) anlamına gelen i- eyleminden gelir. Bu eylemin İlk Türkçede durumu "er-" biçimindedir, [[zaman]]la "i-" biçiminde kalmıştır. Türkçede [[ek]] [[Fiil|eylem]] için "olmak" eylemi kullanılmaz. Çünkü bu [[Fiil|eylem]], [[yardımcı eylem]] olarak kullanılır, bunun yerine "er-" eylemi ek eylem olarak kullanılır. Bu yüzden kullanılmaz ancak kullanılmazsı anlamsız kalmaz.<ref>{{Web kaynağı |url=http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efendioglu_ali_osman_solmaz_birlesik_zamanlar_uzerine.pdf |başlık=Süleyman Efendioğlu, Birleşik Zamanlar Üzerine, PDF |erişimtarihi=31 MayMayıs 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160719100407/http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efendioglu_ali_osman_solmaz_birlesik_zamanlar_uzerine.pdf |arşivtarihi=19 JulyTemmuz 2016 |ölüurl=no }}</ref>
=== Geniş Zaman ===
Türkçede herhangi bir zamanın genişini (-dir) eki yapar.
1.030. satır:
 
=== Diğer birleşik zamanlar ===
Türkçede birleşik zamanlı yapan yapan "i-" eyleminin yanında aynı anlamda "ol-" eylemi de görev yapar. Hiçbir zaman "-yor" ve "-acak" eklerini almayan "i-" eyleminin bu eksikliğini "ol-" eylemi doldurur. Örneğin "gitmiş iyorlar" yerine "gitmiş oluyorlar" kullanılır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efendioglu_ali_osman_solmaz_birlesik_zamanlar_uzerine.pdf |başlık=Süleyman Efendioğlu, Birleşik Zamanlar Üzerine, -yor olacak, -miş olacak bölümleri |erişimtarihi=31 MayMayıs 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160719100407/http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/suleyman_efendioglu_ali_osman_solmaz_birlesik_zamanlar_uzerine.pdf |arşivtarihi=19 JulyTemmuz 2016 |ölüurl=no }}</ref>
 
==== -mış olacak ====
1.118. satır:
2005'te yayınlanan ''Güncel Türkçe Sözlük'' 104.481 sözcük içerir. Sonraki yeni çalışmalarla 616.767 sözcük kapsar duruma gelen sözlük ile birlikte yabancı kelime oranı da değişmiştir. Bu sözlükte yer alan sözcüklerin %14'ünün yabancı kökenli olduğu TDK tarafından tespit edilmiştir.
 
1998 yılında TDK tarafından yayınlanmış ve sadece günlük kullanımı yaygın kelimelerin dahil edildiği, ''Türkçe Sözlük''<nowiki/>'e göre ise Türkçede yer alan kelimelerin %35'i Arapça, %34'ü Batı dilleri, %24'ü Türki ve %7'si Farsça kökenlidir.<ref name="biyikli2">{{Web kaynağı |url=http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/BIYIKLI-Mustafa-OSMANLICA-A%C3%87ISINDAN-ARAP-HARFL%C4%B0-VE-LAT%C4%B0N-HARFL%C4%B0-T%C3%9CRK%C3%87E-L%C3%9CGATLERDE-VE-S%C3%96ZL%C3%9CKLERDE-KEL%C4%B0MELER%C4%B0N-KAR%C5%9EILA%C5%9ETIRMALI-ANAL%C4%B0ZLER%C4%B0.pdf |başlık=Mustafa Bıyıklı, Osmanlıca Açısından Arap Harfli ve Latin Harfli Türkçe Lügatlerde ve Sözlüklerde Kelimelerin Karşılaştırmalı Analizleri, ''38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiri Kitapçığı, 2007, Ankara'' |erişimtarihi=5 JanuaryOcak 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180727211312/http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/BIYIKLI-Mustafa-OSMANLICA-A%C3%87ISINDAN-ARAP-HARFL%C4%B0-VE-LAT%C4%B0N-HARFL%C4%B0-T%C3%9CRK%C3%87E-L%C3%9CGATLERDE-VE-S%C3%96ZL%C3%9CKLERDE-KEL%C4%B0MELER%C4%B0N-KAR%C5%9EILA%C5%9ETIRMALI-ANAL%C4%B0ZLER%C4%B0.pdf |arşivtarihi=27 JulyTemmuz 2018 |ölüurl=no }}</ref> Aralarında yaklaşık 46.000 kelime içeren ''[[Misalli Büyük Türkçe Sözlük]]'' ile 44.000 sözcük içeren 1996 basımı [[Büyük Türkçe Sözlük|''Büyük Türkçe Sözlük'']]'ün de bulunduğu diğer sözlükler de Türkçenin söz varlığı konusunda ''Türkçe Sözlük''<nowiki/>'e benzer sonuçlar ortaya koymaktadır.<ref name="biyikli2" /> [[Ötüken Neşriyat]]'ın hazırladığı Türkçe Sözlük'te 246.000 kelime bulunmaktadır.<ref>[http://www.kitapambari.com/ambar/product.php?productid=54012&cat=0&page=1 Ötüken Türkçe Sözlük] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111001085932/http://www.kitapambari.com/ambar/product.php?productid=54012&cat=0&page=1 |date=1 October 2011 }} KitapAmbarı</ref>
 
Şu an için, Türkçenin en gelişmiş sözlüğü [[Büyük Türkçe Sözlük]]’te söz, deyim, terim ve isim olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren ve ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük (TDK), yazı dilinin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarını, kişi adlarını, Türkiye bölge ağızlarındaki ve kaynaklardaki sözcükleri, deyimleri içermektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://tdkterim.gov.tr/bts/ |başlık=Büyük Türkçe Sözlük |erişimtarihi=22 MayMayıs 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130328002715/http://tdkterim.gov.tr/bts/ |arşivtarihi=28 MarchMart 2013 |ölüurl=yes }}</ref>
 
=== Türkçedeki yabancı kökenli sözcükler ===
1.136. satır:
=== Türkçeden diğer dillere geçmiş sözcükler ===
 
Geçmiş sözcüklerin hepsi Türki kökenli olmamakla birlikte Osmanlı'nın etkisiyle [[Osmanlı Türkçesi]] Balkan, Kafkas ve Orta Doğu coğrafyasında yaşaymış Yunan, Ermeni, Slav ve Arnavut halklarının dilleri üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. Özellikle [[Sırp-Hırvatça]] dilinde 1192<ref>{{Web kaynağı |url=https://en.wiktionary.org/wiki/Category:Serbo-Croatian_terms_derived_from_Ottoman_Turkish |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=9 MarchMart 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190524051516/https://en.wiktionary.org/wiki/Category:Serbo-Croatian_terms_derived_from_Ottoman_Turkish |arşivtarihi=24 MayMayıs 2019 |ölüurl=no }}</ref> adet Osmanlıca kökenli sözcük olduğu tahmin edilmektedir.
 
Türkçe kökenli ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler:
1.150. satır:
 
=== Türkçe sanılan yabancı kökenli sözcükler ===
Bazı Türkçe kökenli kabul edilen sözcük, Sevan Nişanyan gibi çeşitli kişiler tarafından yabancı kökenli oldukları iddia ediliyor. Özellikle [[Soğdca]]dan birtakım alıntı gerçekleştiği sanılıyor ya da tersine Türkçeden Soğdcaya. Bu durumda kimin kimden alıntı yaptığı kesinlik kazanmamıştır, başka bir olasılık ise karşılıklı etkilenme de söz konusu olduğudur. Bu durum, Eski Türkler ve Soğdların iç içe yaşadıklarından kaynaklanabilir. Bunun yanında Toharca, Orta Farsça ve Türkçe karşılıklı etkilenme olduğu tahmin ediliyor. Çin’in Uygur Türklerin yaşadığı ve özerkliğe sahip oldukları [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi|Sincan]] (Doğu Türkistan) bölgesinde [[İrani diller|İranî]] olan Partça, Orta Farsça, Soğdca ve Sakça dillerinden yazı buluntuları<ref>{{Web kaynağı |url=http://pom.bbaw.de/turfan/start.php?aufl=1280 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 SeptemberEylül 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090114111157/http://pom.bbaw.de/turfan/start.php?aufl=1280 |arşivtarihi=14 JanuaryOcak 2009 |ölüurl=no }}</ref> tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra [[Hint-Avrupa dilleri|Hint-Avrupa]] dil ailesinin içinde ayrı gruba ait olan Toharcadan da yazılar bulunmuştur.
 
Türkçe olmadığı sanılan sözcüklerin kökleri hakkında yaklaşımlar:
1.205. satır:
|ilkbahar (bahar Farsça)
|yaz
|Tdk<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5c7b2b812ef7e0.01251825 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=3 MarchMart 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190306044817/http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5c7b2b812ef7e0.01251825 |arşivtarihi=6 MarchMart 2019 |ölüurl=no }}</ref>
|}
<sup>1</sup> Özge (Tr.) kelime anlamı 'başka'dır.Burada kullanımı yabancı'dır.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Türkçe" sayfasından alınmıştır