Vikipedi

Celâlî isyanları: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Değişiklik özeti yok
37. satır:
 
== Destekleyen gruplar ==
[[Anadolu]]'da meydana gelen Celali isyanlarına sadece çiftçiler ve işsizler destek vermemiştir, Osmanlı devletinin [[Sünnilik|Sünni]] [[teokrasi|teokratik]] yapıda olmasına karşı çıkan [[AlevîlerAleviler]]' de CelâliCelali isyanına destek vermiştir.{{Kaynak belirt}}
 
== Anadolu'daki önemli Celali ayaklanmaları ve önderleri ==
Şeyh Celâl isyanının bastırılmasından sonra [[1525]] yılında İçel sancağındaki vergi memurunun Süklün Koca adlı ihtiyara kötü davranışları sonucu, Süklün Koca, diğer adıyla Kadri Hoca Baba, köylüleri etrafına toplamış, oğlu Süklün Şah ya da Şah Veli' de kendisine katılmıştır. Daha sonra o çevrede büyük saygı gören [[Baba Zünnun]] da köylülerin başına geçerek ayaklanma çıkardı. Çıkan ayaklanma [[1526]] yılında bastırıldı. Anadolu'da artan mali sıkıntılar yanında yeni düzenlemelerden memnun olmayan ve yoğun Safevi propagandasından etkilenen Türkmen gruplarının destek verdiği Kalender Çelebi isyanı 1526 Mohaç seferi sırasında patlak verdi. İsyan Orta Anadolu'da süratle yayıldı. [[1527]] yılında sadrazam [[Pargalı İbrahim Paşa]] komutasındaki Osmanlı güçleri [[1527]]' de [[Elbistan]] dolaylarındaki galibiyeti sonucu Kalender'in öldürülmesiyle isyan bastırıldı.<ref name= "celali isyanları" />
 
16. yüzyılda Anadolu’da önemli bir nüfus artışı olmuş, fakat tarım alanlardaki artış buna cevap verememişti. Bu nüfus artışı Anadolu’da yersiz yurtsuz bir kalabalığın meydana gelmesine yol açtı. Toprakların yetmemesi sonucu çiftbozan olan bu gruplar için devlet ve beylerin kapısında “kapı halkı” olmak tek çıkar yoldu. Bunların bazıları sınır kalelerine azap, yeniçeri, donanmada levent ve gönüllü de olabiliyorlardı. İş bulamayıp boşta kalanlarsa “garip-yiğit” adları altında çoğunluğu teşkil ediyordu. Bunların bir kısmı medreselere giriyor, ancak çoğu istihdam edilemedikleri için imaretlerin etrafında başıboş gruplar oluşturuyorlardı. Bütün bunlar bazı sosyal karışıklıklara zemin teşkil ediyordu. [[II. Selim]] devrinde başıboş kalabalık grupların zararları yavaş yavaş görülmeye başlandı. Bunun üzerine henüz büyümemiş bu tehlikeye karşı mahallinde müdafaa tedbirleri düşünüldü. Hükumet, köylüler arasından seçilen bir yiğitbaşı ile onun idaresinde köy delikanlılarından meydana gelen otuz kırk kişilik yerel koruma birliklerinin kurulmasını teşvik etti. Köy halkı bir yiğitbaşı ve onun emrinde il erleri seçmek suretiyle bu grupların saldırılarından korunmaya çalıştı. İl erleri teşkilatı Celâli mücadelesinde önem kazandı.<ref name= "celaliler"/> Ancak daha sonraları halkın arzusu ile teşkil olunan il-erleri'nin başında bulunan yiğitbaşılar bile bölükleriyle beraber Celâlî olmaya başladılar. Mesela suhtelere karşı uzun zamandan beri yiğitbaşı olarak kendisini tanıtan Neslioğlu, bu vaziyetinden faydalanarak köylülerin başına geçmiş, [[Afyonkarahisar]] ve [[Isparta]] taraflarında en bilinen bir Celâli olmuştu. [[Kastamonu]] ve [[Çankırı]] taraflarına şöhret salan Urgancıoğlu Mehmed Pehlivan da aynı şekilde idi.<ref name= "celali">[http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1017/12335.pdf Celali Fetreti, Mustafa Akdağ]</ref>
50. satır:
Sonunda [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]], Celalileri kesin olarak ortadan kaldırmaya karar verdi. Sadrazam [[Kuyucu Murat Paşa]] büyük bir orduyla [[1606]]’da [[Anadolu]]'ya geçti. [[1610]] yılına kadar isyancı Celalileri ve adamlarını acımasızca öldürerek cesetlerini açtırdığı kuyulara doldurttu. Bu dönemde öldürttüğü insan sayısının 65 bin civarında olduğu rivayet edilir.
 
[[Erzurum]] [[beylerbeyi]] [[Abaza Mehmed Paşa]] [[1622]]'de yeni bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma ancak [[1627]]’de bastırılabildi. Sultan [[I. İbrahim]] döneminde ([[1640]]-[[1648]]) [[Sivas]] Valisi [[Varvar Ali Paşa]] ve [[Isparta]] yöresinde Kara Haydaroğlu ile [[Katırcıoğlu Mehmet Paşa|Katırcıoğlu]] ayaklanmaları çıktı. Ama [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]], ayaklanmacılara karşı siyasetini belli ölçülerde değiştirdi ve onları denetim altına alma yolunu kullandı. Katırcıoğlu, [[Karaman]] beylerbeyliğiyle ödüllendirilerek etkisiz hale getirildi. Bu devredeki diğer bir asi, Gürcü Abdünnebi adlı kapıkulu süvarisiydi. Kapıcılar kethüdâlığına kadar yükselip Niğde ve Bor taraflarında çiftlikler elde ederek nüfuzunu arttıran ve Safed [[Voyvoda (Osmanlı)|voyvoda]]lığını elde eden Abdünnebi, saltanat değişikliğinden dolayı İstanbul’a gönderdiği paranın hükumet tarafından yeniden talep edilmesi üzerine mağdur duruma düşmüştü. Ayrıca İstanbul’da SultanhmedSultanahmed Vakası’nda öldürülen sipahilerin kanlarını da dava ediyordu. İstanbul üzerine yürüyen Abdünnebi Üsküdar’da Bulgurlu civarında yenilgiye uğratıldı; daha sonra, “Anadolu bizim, Kütahya’da otururuz, Rumeli sizin olsun” diyerek çekildiyse de Kırşehir mutasarrıfı İshak Paşa tarafından Karapınar’da yakalanıp idam edildi.<ref name= "celaliler"/> [[1658]]'de ayaklanan Abaza Hasan Paşa'ya da devlet görevi verildi. [[Anadolu]]'da [[17. yüzyıl]] ortalarından sonra görülen yerel Celali toplulukları da [[II. Viyana Kuşatması]]'ndan sonra [[Avusturya]] ve müttefiklerine karşı yürütülen savaşlarda asker olarak orduya verildi. Bundan sonra Anadolu’da yer yer mahalli isyan hareketlerine rastlanmakla beraber büyük bir isyan çıkmadı. Bu döneme ait kaynaklarda Celâli kelimesine tesadüf edilmekle birlikte daha çok “eşkıya” veya “türedi eşkıyası” tabirleri kullanılmıştır.
 
== Celali ayaklanmalarının sonuçları ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Celâlî_isyanları" sayfasından alınmıştır