Serdarabad Muharebesi: Revizyonlar arasındaki fark

'''Serdarabad Muharebesi''', 21 Mayıs-29 Mayıs 1918 tarihinde [[Ermeniler|Ermeni]] düzenli ordusu, Ermeni milisi ve Doğu Ermenstan’a saldıran [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ordusunun karşılaştığı savaştır. Sardarapat muharebesi ‘20. yüzyılın Avarayrı’ sayılmaktadır. [[Serdarabad Anıtı]] bu savaş anıtına dikilmiştir.

=== Osmanlı ordusunun Doğu Ermenistan'a saldırısı ===

[[1917]] tarihinde Rusya’da ortaya çıkan [[Ekim Devrimi]] sonrası 5 Aralık tarihinde [[Erzincan]]’da Osmanlı 3. Ordusu ile Transkafkasya komisariyatkomiserliği arasında imzalandığıimzalanan mütarekesindenmütarekeden sonra Kafkas cephesinden bilhassa Doğu [[Ermenistan]]’dan geri çekilen Rus ordusunun yerine ErmeniErmenilerden yeni düzenlenmiş kişi sayısı azoluşan silahlı gruplar geçmeye başladılarbaşladı. Mevcut olan jeopolitik vaziyetini kullanarak, Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus ordusunun ele geçirdiği topraklarını geri almaya ve sonrasonrasında da Doğu Ermenistan ve Güney Kafkasya’ya girmeyegirmeyi planlamıştı.<ref>Hovannisian, Richard G. (1971). The Republic of Armenia. University of California Press. pp. 20–30. <nowiki>ISBN 9780520019843</nowiki></ref>

[[1918]] yılı Şubat ayında Osmanlı 3. ordusu sırayla BatıDoğu ErmenistanAnadolu'daki yerleşimlerini ele geçirmeye başladı. Nisan ayında [[Trabzon]] barış müzakerelerinin başarısız sonuçlanmasından sonra [[Mehmet Vehib Kaçı|Mehmet Vehbi Paşa]] ordusuordusunu Transkafkasya’ya harekete geçirdi. Yeni ilan edilmiş [[Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti|Transkafkasya Federal Cumhuriyeti]] hükümetinin zayıf politikasını kullanarak Osmanlı ordusu 25 Nisan tarihinde güçlü tahkim edilmiş [[Kars]] kalesini ele geçirip [[Gümrü|Aleksandrapol]] şehri için açık bir tehdit oluşturdu. KarsıKars'ı ele geçirdikten sonra Osmanlı kumandanlığı Transkafkasya hükümetine yeni koşullar zorladı, bilhassa AhılkelekAhilkelek, Ahıska ve AleksandrapolGümrü teslim olacak, aynı zamanda Aleksandrapol Gümrü-[[Culfa, Doğu Azerbaycan|Cülfa]] demiryolu onlara verilecekti ve bunun aracığıylaböylelikle Osmanlı ordusuordusuna [[Tebriz]] yolu açılacaktı. veNihayetinde Britanya ile savaşın sona ermesine dek Transkafkasya’daki tüm demiryollarıdemiryollarını kullanabileceklerdi. Batum’deBatum’da Transkafkasya heyeti ile gerçekleştirilen müzakerelerin sonuca varması beklenmeden Osmanlı ordusu hızlı hücum ile Aleksandrapol’uGümrü'yü ele geçirip Doğu Ermenistan'ın tamamı için tehdit oluşturdu.<ref>Allen, William Edward David; Muratoff, Paul (2011-02-17). Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828-1921. Cambridge University Press. pp. 457–469. <nowiki>ISBN 9781108013352</nowiki>.</ref>

Doğu Ermenistan’a girebilmek için Osmanlı askeri kumandanlığı tarafından ordusununorduda yeni düzenlenme yapıldı: [[Yakup Şevki Subaşı|Yakup Şevki Paşa]] komutanlığı altında 3. OrdusuOrdu ya ait 1. Kafkasya kolordusuKolordusu (Tümgeneral [[Kâzım Karabekir|Kazım Karabekir Paşa]] komutanlığı ile) ve 2. Kafkasya altbölümünden Kars’ta özel askeri birliği teşkil edildi. İşbu askeri birliğinde Ermeni güçlerine karşı [[Gümrü|Aleksandrapol]]-[[Erivan]] yönünde 1. Kafkasya kolordusunun 36. tümeni (albayAlbay [[Pirselimoğlu Hamdi Bey|Pirselimoğlu Hamdi bey]] komutanlığı ile), [[Gümrü|Aleksandrapol]]-[[Spitak|Hamamlı]]-[[Aparan (kasaba)|Baş Aparan]]-[[Erivan]] yönünde 9. Tümeni (RuştuRüştü paşaPaşa komutanlığı ile), ve AleksandrapolGümrü-[[Vanadzor|Karakilise]]-[[Dilican]]-[[Elizavetpol Guberniyası|YelizavetpolGence]] yönünde 2. Kafkasya kolordusuKolordusu 11. Tümeni (albayAlbay Cavid Erdel komutanlığı ile), AleksandrapolGümrü-Vorontsovka(Taşir)-Tiflis yönünde 5. Tümeni (albayAlbay Mürsel Paşa komutanlığı ile) Ermeni güçlerine karşı taarruza geçildi. Bu askeri birimibirim hariç Doğu Ermenistan saldırısına SardarapatSerdarabat muharebesinden önce SurmaluSürmeli dağ geçitlerini muhafaza eden 2. Ordu 3. KolordusununKolordusu'nun 12. tümeniTümeni de katlıyordu ve Iğdır bölgesine girmeye askeri talimatı vardı.<ref>Allen, William Edward David; Muratoff, Paul (2011-02-17). Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828-1921. Cambridge University Press. pp. 470–476. <nowiki>ISBN 9781108013352</nowiki>.</ref><ref>Bal, Halil. "Brest-Litovsk Antlaşması'ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler". Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Caucasus Divisions, Axis History Forum.: 40–47.</ref><ref>"Caucasus Divisions • Axis History Forum". Axis History Forum. Retrieved 2018-05-21.</ref>

Muhalif tarafın saldırısına karşı koyabilmek için Ermeni kolordusu komutanı, Ermeni silahlı kuvvetlerinin genel komutanı tümgeneralTümgeneral Tovmas Nazarbekyan Erivan ve Tiflis’e giden stratejik önem taşıyan bu iki yolunuyolu savunmaya karar verdi.<ref>Աֆանասյան, Սերժ. Սարդարապատի հաղթանակը, Հայաստան, մայիս 1918. Իրավաբան. գրակ. հրատ. pp. 34–35.</ref>

Aleksandrapol’danGümrü’den çıkmış olan Ermeni güçleringüçlerinin bir kısmı, Ermeni tümeninin bazı altbölümleri ve aynı zamanda Ermeni özel toplam bölüğünün içinde olan bazı altbölümler, AleksandrapolGümrü-SardarapatSerdarabat yönüyle Ararat sahasına geri çekildiler.<ref>Նազարյան, Արամ. "Արևմտյան Հայաստանի մասին դեկրետը. արևմտահայ զորամասերի կազմավորումը". Հայագիտությունը դպրոցում: 11–17.</ref> [[Movses Silikyan]] genel komutanlığıyla Erivan yönünde osmanlıOsmanlı saldırısını geri püskürtmeyepüskürtmeyi hedef alan Ermeni ordusunun Erivan askeri birimi teşkil edildi.

Osmanlı ordusunun saldırısı hem Erivan’da, hem [[Tiflis]]’te Ermeni siyasal iktidarını ağır duruma düşürdü. [[19 Mayıs]] tarihinde Suramlu’yaSürmeli’ye girdikten sonra Osmanlı albayAlbay [[Halil Şerif Paşa|Halil bey]] ([[Enver Paşa]]’nın amcası) [[Batum]]’da Ermeniler kaybetti ve teslim olmalı diye açıklama yaptı. Diğer taraftan da Batum’daki müzakerelere katılan Ermeni heyeti ([[Aleksandr Hatisyan|Aleksandır Hatisyan]], [[Ovannes Kaçaznuni|Hovhannes Kacaznuni]]) Transkafkasya hükümeti Ermeni üyesi Haçatur Karçikyan Osmanlı’nın saldırısına askeri direniş göstermemeye dair çağrı yaptılar.<ref name="XVII դ p. 641">Հայոց պատմություն, գիրք երկրորդ (XVII դ. երկրորդ կես - 1918 թ.), volume 3. Երևան. p. 641.</ref>

Osmanlı ordusunun saldırısından dolayı AleksandrapolGümrü bölgesinde, Ararat sahasında ve Erivan’da var olan panik neticesinde Erivan belediye meclisi [[18 Mayıs]] tarihinde yaptığı geniş duruşmada Erivan belediye başkanı Tadevos Toşyan’ın önerisiyle şehri direnmeden Osmanlı’ya teslim etme, nüfusününüfusunu tahliye ederek [[Kanaker-Zeytun|KanakerKanakır]] yüksekliklerdeyüksekliklerinde pozisyon almasına dair karar aldı. Ancak Erivan’ı teslim etme kararı gerçekleştirmedi,gerçekleştirilmedi. çünküÇünkü Erivan’da bulunan [[Tiflis]] Ermeni milli meclisi yetkili yürütme organı olan Özel KomitesiKomite, Erivan milli meclisimeclis başkanı [[Aram Manukyan]] başta olmak üzere kesin bir şekilde böyle bir gelişmeye karşı konuldu ve kararınıkararı reddetti (Erivan’da iktidar fiilen Özel KomitesininKomite'nin elinde idi).<ref>Աստվածատրեան, Արշալոյս. Սարդարապատի պատմաշինութիւնը. Պէյրութ. p. 82.</ref> 1500’ü aşkın kişi yardımıyla ve [[Aram Manukyan]]'ın talimatı talimatıylaile Erivan’ın girişinde özellikle Yerablur’da tahkimat faaliyetleri gerçekleştirildi.<ref name="XVII դ p. 641"/>

[[18 Mayıs]] tarihinde Aram Manukyan Erivan’da devriye yapan Arşavir Şahhatun ile beraber [[Eçmiyazin|EcmiatsinÜçkilise]]’e’ye gidip, 5. Gevork KatolikosaKatolikos'a güvenlik meselelerdenmeselelerinden dolayı katolikosunkendisinin bir müddet için Byurakan’aBürakan’a gitmesini önerdi. Fakat Katolikos reddetmekle beraber, orduya muhalif tarafına kesin bir direniş gösterme çağrısı yaptı.<ref>Շահխատունի, Արշալույս. Արշ. Շահխաթունու հուշերը․ 1918 թվի մայիսյան հերոսամարտերը մասնակիցների հուշերում,. Երևան. pp. 21–25.</ref>

[[Aram Manukyan]] gelecek günlerde Erivan ve çevresinde durumu istikraristikrarlı hale getirme ve gelişmeleri Ermenilerin lehine çevirme konusunda belirleyici bir rol oynadı. [[19 Mayıs]] sabah 1. Ermeni tümeni komutanı generalGeneral [[Movses Silikyan]]’a Ermeni ordusunun çekilmesini durdurulmadurdurma ve ne olursa olsun Osmanlı ordusunun Erivan’a saldırısını engellemeye dair talimatlar verdi. [[Aram Manukyan]] da en kısa zamanda insan ve silah toplama gibi gerekli hazırlamalarınıhazırlıkları yapmaya söz verdi.<ref>Ասրյան, Արմեն. "Արամ Մանուկյանի գործունեությունը Սարդարապատի հերոսամարտի օրերին". Կանթեղ. — volume. 2.: 164–172.</ref> Gelecek günlerde Astafyan sokağında, İngiliz parkında ve, Öğrentmenler seminaryası önünde ve diğer yerlerde savaşın başlangıcında ordusuna katılan gönüllülerin askere toplama faaliyetleri yapıldı.

[[Gümrü|Aleksandrapol]] yönünde saldırıya geçen 36. tümen içinde106içinde 106. piyade alayı, 107. piyade alayı, 108. piyade alayı, bir saldırı taburu ve iki topçu taburu yer alıyordu. Osmanlı ordusu kolordusunun bağımsız süvarisi ve Kürtlerden oluşan 1500 kişilik süvari alayı ile güçlendirilmişti. Osmanlı güçleringüçlerinin toplam sayısı Kürt güçlerini de dahil ederek 7 .500-10 .000 subay ve asker idi. Osmanlı güçlerinde 40 top mevcuttu.<ref>Սարդարապատ Բաշ-Ապարան Ղարաքիլիսա: 1918 թ. մայիսյան հերոսամարտերը, Երևան էջ 174։</ref>

SardarapatSerdarabat cephesindeki Ermeni güçleri Erivan askeri biriminin içinde idiler. Diğer kısmı ise 9. Osmanlı tümenine karşı [[Aparan (kasaba)|Baş-Aparan]] muharebesine katıldıkatılmıştı. Askeri birimin komutanı tümgeneralTümgeneral [[Movses Silikyan]], genelkurmay başkanı  albayAlbay Aleksandr Vekilyan. Karargah kıtaatı [[Eçmiyazin|EcmiatsinVağarşapat (Üçkilise)]] şehrinde, Gevorgyan dini okulunun içinde, Vağarşapat şehrinde bulunuyordu. SardarapatSerdarabat cephesinde savaşan güçlerin genel kumandanı Erivan askeri biriminin komutanının yardımcısı albayAlbay Daniyel Bek-Pirumyan, genelkurmay başkanı ise yüzbaşıYüzbaşı Aleksandr Şneur oldu. Burada kısmen Ermeni kolordusu 2. tümeni, ve Ermeni Özel Ümumi TaburununTaburu'nun (1917 yılında BatıAnadolu'daki Ermenilerden oluşan bir askeri birimi,birim SardarapatSerdarabat muharebesinden önce Kafkasya cephesinde savaşmıştı) bazı alt birimleri savaşıyorlardı. 2. tümen (komutanKomutan [[Movses Silikyan]]) 5. alayı (3 tabur, komutanı Poğos Bek-Pirumyan), 6. alayı (12 bölük, komutanı yarbayYarbay Abraham Doluhanyan), 2. süvari alayı 4 süvari bölüğü (albayAlbay Zalinyan), partizan piyade alayı 8 bölüğü (albayAlbay Aleksey Perekryostov), partizan süvari alayı 3 bölük (albayAlbay Korolkov), sınır korucu taburu (yarbayYarbay Silin), 2. tümeni karargahın nöbet bölüğünden ibaretti. 1. tümeni 4. alayın bir taburu Davalu’da[[Ararat, Armenia|Develi]]’nin güney tarafında savunmasısavunma için yerleştirildi.

Ermeni Özel Ümumi taburuntaburunun altbölümlerdenaltbölümlerinden Erivan askeri biriminbiriminin içinde 3. özel tugayın Van 1. (albayAlbay Yüzbaşev) ve 2. piyade (albayAlbay Çahmahçev) alayları ikişer bölüğü (Iğdır bölgesinde yerleştirişmiştir), [[Maku, Iran|Maku]] taburu, 2. özel [[Nor Zeytun|Zeytun]] süvari alayı (4 süvari bölüğü, albayAlbay Salibekyan), 2. özel tugay Hınıs ve [[Ağrı|Karakilise (Karaköse)]] (eski Beyazıt ilinde kasaba) piyade alayları (albayAlbay Kazmirski), 1. özel tugay Erzincan alayı (6 bölük, komutanKomutan Karapet Hasan-Paşayan), 1. özel süvari alayı (komutanKomutan üsteğmenÜsteğmen Zolotaryov).<ref>Արամ Նազարյան, Արևմտյան Հայաստանի մասին դեկրետը. արևմտահայ զորամասերի կազմավորումը, Հայագիտությունը դպրոցում էջ 11-17։</ref><ref>Մ․ Կարապետյան, Հայկական ազգային բանակային կորպուսի ստեղծման պատմությունից, 1 (82), Երևան, «Բանբեր Երևանի համալսարանի», էջ 6-12։</ref><ref>Հովակիմ Մելիքյանի հուշերը․ 1918 թվականի մայիսյան հերոսամարտերը մասնակիցների հուշերում, Երևան, «Բանբեր Երևանի համալսարանի», էջ 68։</ref>

Erivan askeri biriminin içinde Kristapor Araratyan genel kumandanlığı altında 5 topçu bataryası vardı. Askeri birimin içinde dahil olarak muharebede BatıDoğu Anadolu'nun Ermeni gönüllülerdengönüllülerinden oluşan birkaç bölük (Trutsik Hovsep, Makedon, Bulanıklı Murat ve diğerlerindiğerlerinin kumandanlığı altında), ezidiEzidi süvari taburu (Usub bekBek, Cangir ağaAğa), çok sayıda milisli. Ermeni güçlerin toplam sayısı muharebinin ilk günlerinde 9 000 – 10 .000–10.000 asker ve subaydı, güçlerin bir kısmınkısmı Baş- Aparan cephesine yerleştirdiktenyerleştirildikten sonra, 6geriye 6.000 -6 .500 kişi oldukaldı. Ermeni güçlerinde 28 top vardı, onlardan 16-20’si ila 20 kadarı taarruzda kullanıldı.