Vikipedi

Galileo Galilei: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.817 değişiklik
k Bot: Otomatik metin değiştirme (-mahkum +mahkûm)
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.817 değişiklik
k Kaynaklar ve referanslarda düzenleme
31. satır:
 
== Gençliği ve ailesi ==
Galileo, 15 Şubat 1564 tarihinde, o dönemde [[Floransa]] Dükalığı'na ait olan [[Pisa]]'da doğmuştur.<ref>{{Web kaynağı | lastsoyadı = O'Connor | firstad = J. J. | last2soyadı2 = Robertson | first2ad2 = E.F. | url = http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Galileo.html | yayıncı = [[University of St Andrews]], Scotland | eser = The MacTutor History of Mathematics archive | başlık = Galileo Galilei | erişimtarihi = 24 Temmuz 2007 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20180816015108/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk:80/Biographies/Galileo.html | arşivtarihi = 16 Ağustos 2018}}</ref> Altı kardeşin en büyüğü olan Galileo'nun babası ünlü bir lavtacı ve müzisyen olan Vincenzo Galilei ve annesi Giulia Ammannati 1562 yılında evlenmişti. Galileo babasından erken yaşta lavta tekniği, otoriteyi sorgulama yetisini,<ref>John Gribbin. ''The Fellowship: Gilbert, Bacon, Harvey, Wren, Newton and the Story of the Scientific Revolution''. The Overlook Press, 2008. s. 26.</ref> dikkatli [[ölçüm]] ve [[deney]] yapma, ritmi müzikal bir şekilde irdeleme ve matematik ile deneysel yollarla sonuca ulaşma becerilerini aldı. Galileo'nun beş kardeşinden ikisi bebekken öldü. Diğerlerinden en küçüğü Michelangelo da yetenekli bir lavtacı ve müzisyen oldu, ancak Galileo'nun gençliğinde mali sıkıntılara yol açtı. Michelangelo babası tarafından kayınbiraderlerine söz verilmiş olan başlık paralarının kendine düşen kısmını ödeyemedi ve ona bu yüzden davalar açıldı. Galileo da zaman zaman kardeşine müzikal projeleri için borç verdi. Bu mali sıkıntılar Galileo'da erken yaşta para edecek buluşlar yapma isteği doğurmuştur.
 
Galileo sekiz yaşındayken ailesi Floransa'ya taşındı, ancak o iki yıl Jacopo Borghini ile yaşadı. Daha sonra Floransa'nın 35 kilometre güneybatısındaki Vallombrosa'daki Camaldolese Manastırı'nda eğitim gördü.<ref>{{Kitap kaynağı |firstad=John |lastsoyadı=Gribbin |authorlink=John Gribbin |titlebaşlık=Science. A History. 1543–2001 |url=https://books.google.com/books?id=DCUD9E-x8iEC&printsec=frontcover |pagesayfa=[https://books.google.com/books?id=DCUD9E-x8iEC&pg=PT107&dq=inVallombrosa+Vallombrosa+%22Vallombrosa+Abbey%22 107] |publisheryayıncı=Penguin |location=Londra |yearyıl=2009 |origyearözgünyıl=[https://books.google.com/books?id=rrraAAAAMAAJ 2002] |isbn=978-0-14-104222-0}}</ref>
 
=== Adı ===
47. satır:
Galileo gençken rahip olmayı ciddi şekilde düşünmüş, ancak babasının teşvikiyle Pisa Üniversitesi'nin [[tıp]] bölümüne başvurmuştur.<ref>[[#Reference-Reston-2000|Reston (2000, ss. 3-14).]]</ref> 1581 yılında hava akımlarının harmonik harekete ittiği bir avizenin sallanma uzaklığı ne olursa olsun her zaman aynı hızda sallandığını fark etmiş ve eve döndüğünde iki eşit uzunlukta sarkaç alarak ikisinin farklı sallantı uzaklıklarında bile aynı süre içinde sallandıklarını izlemiştir. Ancak 100 yıl sonra [[Christiaan Huygens]]'ın bir sarkacın tautochrone hareketini açıklaması ile doğru bir saat yapılmıştır.<ref name=Asimov>Asimov, Isaac (1964). ''Asimov's Biographical Encyclopedia of Science and Technology''. {{ISBN|978-0-385-17771-9}}</ref> Hayatının bu noktasına kadar Galileo ailesi tarafından, bir doktordan daha az para getiren bir kariyer olduğu için matematikten uzak tutulmuştur. Ancak bir geometri dersine girdikten sonra Galileo babasını tıp yerine matematik ve doğa felsefesi okumasına izin vermesi yolunda ikna etmiştir.<ref name=Asimov/> 1583 yılında, patronu olan Toskana Grandükünün emri ile, "3 zar atıldığında toplam 10, neden toplam 9'dan daha sık geliyor?" gibi soruları yanıtlamak üzere, "Zar oyunları üzerine düşünceler" yazısını yayınlayarak [[olasılık]] bilimine katkıda bulunmuştur<ref>Mehmet Güven GÜNVER, Prof. Dr. Mustafa Şükrü ŞENOCAK, Doç Dr. Suphi VEHİD, İstatistikte Altın Oran, Türkmen Kitabevi, 2014, ISBN : 9786054749409</ref>. [[Termometre]]nin atası olan termoskopu keşfetmiş ve 1586'da kendi icat ettiği hidrostatik bir denge hakkında bir kitap yazarak bilim dünyasının dikkatini çekmiştir. Galileo ayrıca güzel sanatı kapsayan bir terim olan disegno kavramını da incelemiş ve 1588 yılında Floransa'daki Accademia delle Arti del Disegno'da perspektif ve chiaroscuro hocası olmuştur. Şehrin sanatsal geleneğinden ve [[Rönesans]] sanatçılarının yapıtlarından ilham alan Galileo sanatsal bir mentalite geliştirmiştir. Akademide genç bir hocayken Floransalı ressam Cigoli ile arkadaşlık kurmuş ve ressam Galileo'nun ay gözlemlerine bir tablosunda yer vermiştir.<ref name="edgerton"/><ref name="panofsky"/>
 
1589 yılında Pisa'da matematik bölümü başkanı oldu. 1591'de babası öldü ve kardeşi Michelagnolo'nun bakımı Galileo'ya düştü. 1592'de Padova Üniversitesi'ne geçerek burada 1610'a kadar geometri, mekanik ve astronomi hocalığı yaptı.<ref>[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, ss. 45–66).]]</ref> Bu dönemde Galileo hem temel bilimlerde (hareketin kinematiği ve astronomi gibi), hem de pratik uygulamalı bilimlerde (örn. maddelerin kuvveti ve teleskopun keşfi) birçok önemli ilerleme kaydetti. İlgi alanlarının arasında matematik ve astronomiye bağlı olan astroloji de vardı.<ref>{{Web kaynağı | lastsoyadı = Rutkin | firstad = H. Darrel | url = http://www.stanford.edu/dept/HPST/colloquia0405.html | başlık = Galileo, Astrology, and the Scientific Revolution: Another Look | yayıncı = Program in History & Philosophy of Science & Technology, Stanford University | erişimtarihi = 15 Nisan 2007 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20121028102003/http://www.stanford.edu:80/dept/HPST/colloquia0405.html | arşivtarihi = 28 Ekim 2012}}</ref>
 
=== Galileo, Kepler ve gelgit teorileri ===
64. satır:
Grassi'nin görüşleri 'Meteorlar Hakkında Görüş' adlı makalede Galileo ve Mario Guiducci tarafından eleştirilmiştir.<ref name="discourse on comets">[[#Reference-Galileo&Guiducci-1960|Galilei & Guiducci (1960)]].</ref><ref name="authorship of discourse">[[#Reference-Drake-1960|Drake (1960, s. xvi)]].</ref><ref name="criticism of previous theories">[[#Reference-Drake-1957|Drake (1957, s. 222)]], [[#Reference-Drake-1960|Drake (1960, s. xvii)]].</ref> Çoğunlukla Galileo tarafından yazılan bu makalede özgür bir meteor teorisi sunulmamış ancak şimdi yanlış olduğu kabul edilen varsayımlara yer verilmiştir. Açılış paragrafında Cizvit Christopher Scheiner ve Collegio Romano'nun profesörlerine hakaret eden makale, Cizvitleri gücendirmiştir.<ref name="jesuits offended">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, s. 135)]], [[#Reference-Drake-1960|Drake (1960, s. xvii)]].</ref> Grassi kendi makalesi 'Astronomik ve Felsefi Denge''de öğrencisi Lothario Sarsio Sigensano adı altında Galileo'</nowiki>ya karşı çıkmıştır.<ref name="astronomical balance">[[#Reference-Grassi-1960b|Grassi (1960b)]].</ref>
 
Il Saggiatore Galileo'nun bu makaleye cevabı idi.<ref name="the assayer">[[#Reference-Galileo-1960|Galilei (1960)]].</ref> Oldukça yıkıcı olan kitap,<ref name="masterpiece of polemics">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, s. 137)]], [[#Reference-Drake-1957|Drake (1957, s. 227)]].</ref> bir polemik edebiyat başyapıtı olarak kabul edilmektedir.<ref name="withering scorn">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, ss. 138-142)]].</ref> Sarsi'nin argümanları ağır bir aşağılamaya maruz tutulmuş ve kitap itham edildiği Papa 8. Urban'ı ve genel halkı oldukça mutlu etmiştir.<ref name="assayer success">[[#Reference-Drake-1960|Drake (1960, s. xix)]].</ref> Urban on yıl kadar önce Roma'da Galileo'nun tarafını tutmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı |lastsoyadı=Alexander |firstad=Amir |authorlink=Amir Alexander |titlebaşlık=Infinitesimal: How a Dangerous Mathematical Theory Shaped the Modern World |yearyıl=2014 |pagesayfa=131 |publisheryayıncı=[[Scientific American]] / [[Farrar, Straus and Giroux]] |isbn=978-0-374-17681-5}}</ref>
 
Galileo'nun Grassi ile olan polemiği birçok Cizvit'i gücendirmiş ve fikirlerinden soğutmuştur.<ref name="jesuit alienation">[[#Reference-Drake-1960|Drake (1960, s.vii)]].</ref> Galileo ve arkadaşları daha sonra bu Cizvitlerin mahkûmiyetinde rol oynadığını düşünse de bu yönde fazla delil bulunmamaktadır.<ref name="jesuits responsible">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, s. 175)]].</ref><ref name="evidence of jesuits">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, ss. 175-178)]], [[#Reference-Blackwell-2006|Blackwell (2006, s. 30)]].</ref>
70. satır:
=== Güneşmerkezcilik hakkındaki uyuşmazlık ===
[[Dosya:Galileo facing the Roman Inquisition.jpg|thumb|[[Cristiano Banti]]'nin 1857 yılında resmettiği ''Galileo'nun [[Roma engizisyonu]] ile yüzleşmesi'']]
Galileo'nun kilise ile münakaşasından önce Katolik dünyasında çoğu eğitimli insan ya Aristoteles'in dünyamerkezli görüşünü veya Tycho'nun güneş ve dünya merkezli teorilerin karışımı olan görüşlerini kabul etmekteydi.<ref>{{Kitap kaynağı |lastsoyadı=Blackwell |firstad=Richard |titlebaşlık=Galileo, Bellarmine, and the Bible |datetarih=1991 |publisheryayıncı=University of Notre Dame Press |location=Notre Dame |isbn=978-0-268-01024-9 |pagesayfa=25 |url=https://books.google.com/books/about/Galileo_Bellarmine_and_the_Bible.html?id=MHnwAAAAMAAJ}}</ref><ref name="Hannam, James 2011. p303-316">Hannam, James. "The Genesis of Science". 2011. ss. 303–316.</ref> Güneş merkezli teorilerin ana sorunu, doğru olması durumunda yıllık bir yıldız paralaksı gözlemlenmesi gerektiği, ancak bunun var olmadığıydı.<ref name="Hannam, James 2011. p303-316"/> Bir yıldızın uzaklığıyla bu gözlemin zorluğunun doğru orantılı olması nedeniyle 19. yüzyıla kadar bu gözlemi yapabilecek hassassiyette aletler bulunmuyordu (ancak 17.yüzyılda sapınçın gözlemlenmesi güneşmerkezciliğin kabul edilmesini sağladı). Güneşmerkezci teoriler eski çağlardan beri var olsa da yakın zamanda Nicolaus Copernicus tarafından canlandırılmışlardı. Kopernik, yıldızların çok uzak olması nedeniyle paralaksın önemsiz olduğunu savundu. Ancak Tycho Brahe yıldızların ölçülebilir bir görünür büyüklüğü olması nedeniyle eğer güneşmerkezcilerin savunduğu kadar uzak olsalardı çok büyük olmaları gerektiğini ve güneşten veya herhangi bir gökcisminden daha büyük gözükmeleri gerektiğini savundu. Tycho'nun sisteminde yıldızların Satürn'ün hemen gerisinde olduğunu ve güneşle aynı boyda olduklarını düşünüyordu. O dönemde hiçbir kurum güneşmerkezciliği yalanlamıyordu ve hatta Papa 13. Gregory 1582'de bunu takvimi düzenlemek için kullandı.
 
Kopernik'ten sonraki yıllarda güneşmerkezcilik tartışmasız bir konuydu, ancak yıldızsal paralaksın yokluğu bunu kabul edilen bir teori olmaktan alıkoydu. Özellikle İtalyanlar için, Karşı Reformasyon'un ertesinde ve 30 Yıllık Savaşlara neden olan olaylardan sonra Papa'ya karşı gelmek tehlikeli bir şeydi. İncil'deki bazı kısımlar da dünyamerkezci teorileri desteklemekteydi. Galileo güneşmerkezciliğin İncil'e karşı gelmediğini savundu. Aziz Augustine'in görüşü olan şiir, şarkı ve eski yazıların her zaman olduğu gibi anlaşılmaması gerektiğini düşündü. Galileo yazarların güneşin doğup battığı sabit bir dünya sisteminden bahsettiklerini ve dönüş hareketi dışında hareketleri açıkladıklarını yazdı.<ref name="Graney and Danielson, 2014">Graney and Danielson ([[#CITEREFGraneyDanielson2014|2014]]).</ref>
143. satır:
 
=== Ay ===
Galileo teleskopunu yapmadan önce Thomas Harriot, İngiliz matematikçi ve gezgin, ayı gözlemlemek için 'perspektif tüpü'nü kullanmıştı. Bu gözlemlerde ayın hilalindeki garip noktaları tanımlayan Harriot nedenini anlamamıştı. Chiaroscuro ve sanatsal bilgisi sayesinde Galileo,<ref name="edgerton">Edgerton, Samuel Y. ''The Mirror, the Window, and the Telescope'', 2009</ref><ref name="panofsky">{{Dergi kaynağı |doi=10.1086/348450 |lastsoyadı=Panofsky |firstad=Erwin |author-linkyazarbağı=Erwin Panofsky |titlebaşlık=Galileo as a Critic of the Arts: Aesthetic Attitude and Scientific Thought |journal=Isis |volumecilt=47 |issuesayı=1 |pagessayfalar=3-15 |datetarih=1956 |jstor=227542}}</ref> bu ışık ve gölge desenlerinin topografik işaretler olduğunu, ve nedeninin ayın yüzdeyindeki dağlar ve kraterler olduğunu anladı. Çalışmasında topografik grafiklerle dağların yüksekliğini tahmin etti. Böylece ayın ne bir gezegen, ne de şeffaf ve mükemmel bir küre olduğu anlaşıldı (Dante: “gök kubbeye muhteşem bir şekilde yükselen ebedi bir inci”).
 
=== Samanyolu ve yıldızlar ===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Galileo_Galilei" sayfasından alınmıştır