Part İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark

'''Part İmparatorluğu''', '''Arşak İmparatorluğu'''<ref>''Parthia'' [[Latince]]deki ''Parthia'' kelimesinden, o da [[Eski Farsça]]daki ''Parthava-'' kelimesinden gelir. Başkenti Türkmenistan sınırlarında bulunan Nisa (Türkmence: Nusay) şehridir. ''Fars'' kelimesinin (İngilizcede ''Persia'') türediği ''Parsa'' kökünün bir farklı diyalekt çeşididir. ''Aşkanian'', Sasani kroniklerinden geliyor gibi gözükmektedir. Bu şekilde [[Firdevsi]]'nin epik şiiri ''[[Şehname]]'''sinde geçmektedir.</ref> ([[Orta Farsça]]da: '''اشکانیان Eşkâniân'''), olarak ta bilinen, eski İran’da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup, [[Medler]]'den ve [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahamenişler]]'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır. Hanedanın adı, M.Ö. 247 yılında, [[Helenistik]] krallık [[Selevkoslar]]'ın yönetiminde bir satraplık konumunda olan İran'ın kuzeydoğusundaki Parthia bölgesini ele geçirdikten sonra bağımsızlığını ilan eden kral Parni kabilesi lideri I. Arşak'tan gelmektedir. Arşak'ın adı onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen bütün Part kralları tarafından kullanıldı. [[Selevkoslar]]'ın hakimiyeti altında bulunan İranı, MÖ 3. yüzyılın sonlarına doğru ele geçirmeye başlayan Partlar I. Mithridates döneminde [[Mezopotamya]]'yı Selevkosların elinden alarak imparatorluğu büyük ölçüde genişletti. M.Ö. 140'tan itibaren çok uluslu bir imparatorluk haline gelen Part İmparatorluğunun genişlemesiyle birlikte, başkent günümüzde Türkmenistan sınırları içinde bulunan [[Nisa]]’dan, [[Dicle]] kıyısındaki günümüzde modern [[Bağdat]]’ın güneyinde yer alan [[Tizpon|Ktesifon]]'a taşınmıştır. Daha sonrasında belirli dönemlerde Ekbatana, Hecatompylos, [[Susa]] gibi bir çok şehir imparatorluğa başkentlik yaptı. Partların zirve zamanında yönettiği bölgeler arasında, İran'ın tamamı, günümüz ülkelerinden [[Irak]], [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]], [[Gürcistan]] [[Türkmenistan]], [[Tacikistan]], [[Pakistan]] ve [[Afganistan]]' kapsıyordu. Ahameniş İmparatorluğu'nun mirasçıları olduğu iddiasıyla "Şehinşah" (Kralların Kralı) olarak adlandırılan Part hükümdarları, II. Mithridates döneminden itibaren hem Yunanların hem de Ahamenişlerin soyundan geldiklerini iddia etmeye başladı. II. Mithridates döneminin son yıllarında M.Ö 95 yılından itibaren "Partların kranlık çağı" adı verilen bir karışıklık dönemine giren imparatorluk, II. Orodes'in M.Ö 57'de kontrolü kesin olarak sağlamasından sonra tekrar büyük bir güç haline geldi.

 

 

== Köken ve kuruluş ==

I. Arşak, Part İmparatorluğunu kurmadan önce İranlılardan oluşan ve Dahae Konfederasyonunu oluşturan antik bir Orta Asya kabilesi olan Parni kabilesinin şefiydi. Doğu İran dili konuşan Parniler, İlk olarak Ahamenişlerin sonrasında Selevkosların hakimiyetindeydiler. Andragoras adındaki Parthia satrabının Selevkoslara karşı ayaklanması sonucu Selevkosların bölgedeki hakimiyeti kaybetmesini büyük bir fırsat olarak gören Parni kabilesi lideri I. Arşak Parthia'yı ele geçirdi.<ref>{{harvnb|Curtis|2007|pp=7–8}}; {{harvnb|Brosius|2006|pp=83–84}}</ref>

 

== Part-Roma savaşları ==

 

Roma’daki iç savaşta Pompeius'u mağlup eden [[Caesar]] Part seferini gerçekleştiremeden MÖ 44’te bir suikaste kurban gitti. MÖ 36’da Romalı [[Marcus Antonius]]’un başarız bir Parth seferi bilinmektedir. Roma İmparatoru [[Augustus]] dönemi’nde MÖ 21-20 yılında Tiberius Nero komutasındaki Roma ordusu, Carrhae Savaşı’nda kaybedilen Roma sancaklarını ve hala yaşayan Romalı esirleri geri almak ve Armenia’yı bağımlı bir krallık yapmak amacıyla Partlar üzerine sefere çıktı. Bu iki istek de Partlar tarafından barışçıl bir şekilde kabul edildi. Zaman zaman Romalılar üstünlük kazansalar da MS 116, 161 ve 217 yıllarında düzenledikleri büyük seferlerin hiçbirinde Parthia’yı tam olarak ele geçiremediler. Roma imparatoru [[Trajan|Traianus]]’un 114-115 yıllarında Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Yukarı Mezopotamya’ya sefer düzenlediği, Armenialılar ve Parthları kontrol altına aldığı bilinmektedir. MS 116’da Susa’yı ele geçiren Traianus, bir suikaste kurban giderek öldürülen Parth kralının ardından yeni Parthia kralı olarak taçlandırılmıştır. Bu sefer esnasında Roma senatosu Traianus’a “Parthicus” (Parth Fatihi) unvanını vermiştir.<ref>{{harvnb|Bivar|1983|pp=90–91}}; see also {{harvnb|Brosius|2006|p=137}} and {{harvnb|Curtis|2007|p=13}}</ref>

Marcus Aurelius Dönemi’nde de Parth kralı III. Vologases’in Romalıların Kappadokia valisini yenilgiye uğratması üzerine, Aurelius kardeşi [[Lucius Verus]]’u Doğu’ya gönderdi ve Romalılar bölgede yeniden egemenliği sağladılar. Seleukeia ve Ktesiphon ele geçirildi. [[Septimius Severus]] dönemi’nde MS 197’de Mezopotamya ele geçirildiği esnada, Romalılar bir kez daha Fırat’ı geçmişler ve Seleukeia ve Ktesiphon’u ele geçirmişlerdi.<ref>{{harvnb|Brosius|2006|p=100}}; {{harvnb|Curtis|2007|p=13}}; {{harvnb|Bivar|1983|p=94}}; {{harvnb|Katouzian|2009|p=44}}</ref> Septimius Severus’un oğlu İmparator [[Caracalla]] Parthlara karşı bir fetih hareketi amacıyla 214’de doğuya doğru hareket etti. 214-215 kışını [[Nikomedia]]’da geçirdikten sonra 215 Mayısında [[Antakya|Antiokheia]]’ya geldi. Part İmparatorluğunda V. Vologases ile V. Artabanos iktidar mücadelesinde olduklarından iç savaş yaşıyordu. Caracalla Artabanos’a onun kızıyla evlenmek istediğini ve onun Roma dostu olmasını önerse de V. Artabanos bu teklifi reddetti. İmparator Caracalla kışı geçirmek için [[Şanlıurfa|Edessa]]’ya çekildi, Partlara karşı yeni bir seferin hazırlıklarına başladı. Fakat Edessa’dan Karhaia’a giderken yolda muhafız subaylarından biri tafarından öldürüldü. Caracalla’nın ardından imparator ilan edilen [[Macrinus]], [[Nusaybin|Nisibis]] yakınlarında Partlar ile giriştiği savaşta Partların karşısında çok zorlandı ve 217 yılının sonbaharında 200 milyon sestertius haraç ödeyerek barışı kabul etti.

== Galeri ==