I. Baybars: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Düzeltme - genişletme |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{çalışma var}}
{{Kraliyet bilgi kutusu
| isim = Sultan Baybars
| başlık =
| resim = تمثال للسلطان الظاهر بيبرس.JPG
14. satır:
| eşi =
| çocukları =
| tam ismi = El-Melik el-Zahir Rukneddin Sultan Baybars el-Bundukdarî
| hanedan = [[Bahri Hanedanı]]
| babası =
28. satır:
| imza =
}}
'''Sultan Baybars''' veya '''Beybars''' ya da tam adıyla '''El-Melik el-Zahir Rukneddin Sultan Baybars el-Bundukdarî''', ([[Arapça]]: الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري) ('''d.''' [[1223]] – '''ö.''' [[1 Temmuz]] [[1277]]) [[Mısır]] ve [[Suriye]]'de hüküm sürmüş dördüncü [[Kıpçak]] kökenli [[Memlûk Devleti|Memluk]] Sultanıdır.<ref name=''ia''>[https://islamansiklopedisi.org.tr/
== Hükümdarlık öncesi yaşamı ==
Sultan Baybars 1233 yılında [[Karadeniz]]'in kuzeyinde doğmuş bir [[Kıpçaklar|Kıpçak]] [[Türk halkları|Türk]]'üdür. [[Altın Ordu]] Hakanı ve [[Cengiz Han]]’ın torunu [[Berke Han]]’ın damadı idi. Kendi yerine geçecek oğluna da Berke adını vermişti. Rivayete göre [[Moğollar]] tarafından Kıpçak steplerinde ([[Deşt-i Kıpçak]]) yakalanmış ve esir olarak Bizans tüccarlarına satılmıştır. Köle olarak [[Kahire]]'ye getirilmiş, [[Eyyubiler]]'in hassa ordusuna alınmıştı. Zeka ve yeteneği ile kısa zamanda kendini gösterdi.
== Hükümdarlık yılları ==
=== Ayn Calut Muharebesi ===
Sultan Baybars'ın devleti olan [[Memlükler]], [[İslam]] Tarihi'ne Moğolları tek yenebilen devlet olarak geçmiştir. Moğollar Memlükler'le karşılaşmadan önce [[Harzemşahlar]], [[Anadolu Selçuklu Devleti]] gibi büyük Türk-İslam devletlerini etkisiz hale getirmiştir. Bu da Moğolların ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir.
Sultan Baybars Moğolların bu gücüne rağmen [[Moğollar]]'ın [[1260]] tarihinde [[Ayn Calut Muharebesi|Ayn Calut]]'ta ilk yenilgisine sebep verip ilerlemelerini önemli ölçüde durdurdu. Moğollar ile yapılan bu çatışmada, öncü birliklerine kumanda ediyordu.
=== Sultanlığı ===
Ayn Calut Muharebesi'nden sonra Sultan [[Kutuz]] ona, vadettiği [[Halep]] valiliğini vermedi. Bunun üzerine Sultan Baybars bir av sırasında Kutuz'u öldürttü. Kutuz ölürken Sultan Baybars'ı sultan ilan etti. Sultan Baybars, hükümdarlığının birinci yılında (1261’de), Moğollar tarafından öldürülmüş olan Abbasi halifesinin yerine aynı aileden başka birini getirerek, Mısır Abbasî Hilafetini kurdu.
1260’ta hükümdar olup. 1277'de ölümüne kadar hüküm süren Sultan Sultan Baybars zamanında Mısır Türk Devleti en kudretli devrine ulaştı. "Devlet it'Türki" yani "Türk Devleti" adını ülke adına ekledi ve bu adı ilk kullanan ülkenin hükümdarı oldu.
Cesur bir asker olan Sultan Baybars, kudretli bir hükümdar ve iyi bir idareci olduğunu gösterdi. Hayatı boyunca bir tarafta Haçlıların elinde bulun Suriye ve Filistin'de, diğer taraftan ise Moğollar idaresine girmiş Hristiyan ve Müslüman ülke ve krallıklarında Moğol idaresine karşı mücadele verdi.
[[Dosya:EdwardICrusadeMap.jpg|thumb|Dokuzuncu Haçlı Seferinde Sultan Baybars komutanlığındaki Memlüklülerin (sarı) Haçlılarla ve Moğollarla mücadeleleri]]
1263'te Sultan Baybars Haçlıların kurmuş olduğu Frank [[Kudüs Krallığı]]'ndan ufak kalıntı olarak ellerinde kalan arazilerin merkezi olan [[Akka]] kalesini kuşattı; fakat bu kaleyi ele geçirmeyi başaramadı. Buna rağmen [[Arsuf]], [[Hayfa]], [[Safed]], [[Yafa]], [[Aşkelon]] ve [[Kayserya]]'da Haçlılarla çatışmalara girdi. Buralarda bulunan kaleleri eline geçirip kaleleri yıktırıp, liman varsa doldurtup buraların sonradan tekrar bir savunma mevkii olarak kullanılamamasını sağladı ve bu şehirlerin çoğu Sultan Baybars'ın fethinden sonra önemlerini kaybettiler.
Sultan Baybars Moğol İlhanlılara tabi olmayı kabul eden Kilikya'da bulunan Küçük Ermenistan Kralı I. Hatum'a karşı 1265’de sefer açarak bu ülkeyi ve Küçük Ermenistan'ın başkenti [[Kozan]] (Sis) şehrini, ardından uluslararası transit ticaret açısından öneme sahip olan [[Yumurtalık]]’ı zapt etti. Böylece Haçlıların elinde bulunan Antakya ve Trablus-Şam tecrit edilmiş oldu. Ardından 1268’de Haçlıların son direnek noktası Antakya’yı ele geçirmiştir.<ref>Kemal Göde, sh.: 85</ref>
1268'de Sultan Baybars ordusuyla [[Antakya]] şehrini kuşattı ve 8 Mayıs'ta şehir teslim oldu. Sultan Baybars şehrin kalesini yıktırıp şehrin savunmasına giren Hristiyan ahalinin çoğunu esir aldı. Bu sırada [[Birinci Haçlı Seferi]] sonucu Antakya Prensliği'ne atanmış olana Prens [[IV. Boemondo]] Antakya'da bulunmuyordu. Sultan Baybars ona bir şiddetli ve ayrıntılı şekilde Antakya'da neler yaptığını anlatan bir mektup göndererek "Eğer orada bulunup ne yaptığımı görse idin, annenin seni hiç doğurmamış olmasını arzu ederdin." diye bitirmişti. Boemondo'nun elinde hâlâ Trablus-Şam kalesi bulunmaktaydı ve Sultan Baybars bu kaleyi kuşatmaya koyuldu.
Fakat bu sırada Avrupa'da Antakya kalesinin düşüp Antakya Prensliği'nin ortadan kaldırıldığı haberi yayılmıştı. Haçlı ruhu yeniden canlandı ve (Galler ülkesini ve İskoçya'yı sindirmiş olan) İngiltere Kralı [[Edward I]] idaresinde [[Dokuzuncu Haçlı Seferi]] orduları denizden Mayıs 1271'de Filistin'de Haçlılar elinde kalan Akke limanına geldiler. Sultan Baybars Trablus-Şam kuşatmasını bir barış imzalayarak bıraktı. Yeni Haçlı orduları Moğol İlhanlılarla bir muteffiklik aradılar. Fakat bu Haçlı orduları Sultan Baybars'a karşı hiçbir başarı kazanamadı. Bazı kaynaklara göre Sultan Baybars İngiliz Kralı I. Edward'ı zehirletmeye çalıştı ama bu da başarısız kaldı. Nihayet 1272'de I. Edward Filistin'den ayrıldı.
=== Anadolu seferi ===
Sultan Sultan Baybars’ın İlhanlı’ya Anadolu’da saldırma kararı, 1262 yılında [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev]]’in oğlu [[II. İzzeddin Keykavus]]’un yardım talep eden mektupları üzerine alınmıştır. Anadolu Selçuklu sultanı, ülkenin Moğol istilasından kurtarılması için yardım istemekteydi ve karşılığında bazı bölgeleri vermeyi öneriyordu. Ne var ki İlhanlı sarayı bu yazışmaları tespit etmiş ve Anadolu’ya güçlü bir ordu göndermiştir. Ancak Sultan Baybars bu denli hızlı hareket edip Anadolu’ya bir ordu sevk edememiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 344</ref>
Sultan Baybars’ın güçlü bir orduyla Anadolu’ya girmesi 1275 yılında olmuştur. Anadolu Selçuklu’da [[Muînüddin Süleyman|Pervâne Muineddin Süleyman]], sultanı [[IV. Kılıç Arslan|IV. Rukneddin Kılıç Arslan]]’ı Moğol onayı alarak zehirletmiş, yerine altı yaşından küçük şehzade [[III. Gıyaseddin Keyhüsrev]] tahta çıkartmıştır. Çocuk yaştaki sultan rağmen İlhanlı sarayının talimatlarıyla Anadolu Selçuklu Devleti’ni az çok bağımsız yönetmekteydi. Lakin İlhanlı hükümdarı [[Abaka Han]]’ın Anadolu’ya Acar Noyan ve Samagar Noyan’ı ataması Pervâne Muineddin Süleyman’ın bu hareket serbestiyetini bozmuştur. Önceleri noyanları rüşvetle idare etmiş, fakat rüşvet taleplerinin artması onu zor duruma düşürünce her iki noyanı da Abaka Han’a gizlice şikayet etmişti. Abaka Han’ın durumu düşüneceğini bildirmesi üzerine kendi durumunu tehlikede görerek 1272 – 1273 yıllarında Sultan Baybars’a, Anadolu’ya bir ordu ile gelerek Moğolları atmasını isteyen mektuplar göndermiştir. Sultan Baybars 1275 yılında güçlü bir orduyla Anadolu üzerine harekete geçmiştir. Fakat bu arada Abaka Han, söz konusu noyanları Anadolu’dan geri çekince, |Pervâne Muineddin Süleyman harekat halinde olan Sultan Baybars’a bir mektup daha göndererek koşulların bir sonraki sene kendisi için daha uygun olacağını bildirdi. Bunun üzerine Sultan Baybars orduyu [[Kilikya Ermeni Krallığı]]’na çevirip bu toprakları istila etmiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 345</ref>
Aynı 1275 yılında İlhanlı kuvvetleri Birecik kuşatması sırasında Pervâne Muineddin Süleyman’ın Sultan Baybars’a yazdığı bir mektup ele geçti. Pervaneye çok güvenen Abaka Han, bu durumun üzerine durmamış, fakat tedbir olarak Anadolu Selçuklu idaresini pervaneden alarak Toku Noyan’a vermiştir. durumunun iyiden iyiye nazik bir hal aldığını gören Pervâne Muineddin Süleyman, Sultan Baybars’la daha sık temaslar kurmaya başlamıştır. Ancak 1276 yılında İlhanlı başkentindeki olağan yıllık toplantıya gittiğinde Anadolu Selçuklu beylerinden [[Hatıroğlu Şerafeddin]] diğer beylerle bir ayaklanma başlatarak Sultan Baybars’dan yardım istedi. Lakin Pervâne Muineddin Süleyman ile olan yazışmalarından, Anadolu’da kurak bir yıl geçtiğini sanan Sultan Baybars, bu isteği yerine getirmeyeceğini bildirmiştir. Bu isyan İlhanlı sarayı tarafından derhal öğrenildi ve Pervâne Muineddin Süleyman ile birlikte otuz bin kişilik bir İlhanlı ordusu Anadolu’ya sevk edildi. İsyan kısa sürede kanlı bir biçimde bastırılmıştır.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 345, 346</ref>
Sultan Baybars, güçlü bir Memluk ordusunun başında 25 Şubat 1277 günü Anadolu’ya doğru harekete geçmiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 346</ref> Memluk ordusu 13 Nisan 1277 günü [[Elbistan]] Ovası’na ulaşmıştır. Sultan Sultan Baybars’ın Anadolu’yu amaçlayan hareketini öğrenmiş olan İlhanlı ve Anadolu Selçuklu, Ermeni ve Gürcü kuvvetleri öncü kuvvetleri de ertesi gün Elbistan Ovası’na inmiş, Memluk öncü kuvvetleriyle çatışıp dağılmıştır. İlhanlı ordusuna [[Tatavun Noyan]] ve Toku Noyan, Anadolu Selçuklu ordusuna ise Pervâne Muineddin Süleyman komuta etmektedir. [[Elbistan Muharebesi]] hemen ertesi gün, 15 Nisan 1277 günü İlhanlı – Anadolu Selçuklu ordularının ağır yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Moğol kayıplarının çok ağır olduğu bildirilmektedir, Tatavun Noyan da ölenler arasındadır. Yenilginin ardından Pervâne Muineddin Süleyman kaçmayı başarmış, oğlu, torunu, damadının kardeşi, Erzincan, Sivas, Sinop valileri, Sivas subaşısı ve bir kısım Anadolu Selçuklu devlet ricali, Memluk saflarına geçenlerdendir. Onlarla birlikte bir kısım Anadolu Selçuklu askeri dahi Memluk tarafına geçmiş ya da silahlarını bırakarak teslim olmuştur.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 348, 349</ref><ref>Kemal Göde, sh.: 91, 92</ref>
Muharebeden sonra toparlanan Memluk ordusu Kayseri üzerine yürüyüşe geçmiştir. Yol boyunca bütün kale komutanları Sultan Sultan Baybars’a itaatlerini bildirdiler. Ordu 22 Nisan 1277 cuma günü Kayseri’ye ulaşmış, Anadolu Selçuklu ileri gelenleri ve halkın coşkun sevinçleriyle karşılanmıştır. Sultan Sultan Baybars, kendisi için özel bir çabayla hazırlanmış saraya giderek Anadolu Selçuklu tahtına oturmuştur. Aynı gün okunan hutbede adı belirtilmiş, Anadolu Selçuklu sultanı [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev]]’in adı anılmamıştır. Cuma namazından sonra Sultan Sultan Baybars’a adına kestirilmiş [[sikke]]ler takdim edilmiştir.<ref>Kemal Göde, sh.: 93</ref>
Elbistan Muharebesi’nde sıvışan Pervâne Muineddin Süleyman, 17 Nisan günü Kayseri’ye gelerek II. Gıyaseddin Keyhüsrev ile eşini, adamlarını ve 400 cariyesiini ve bir kısım devlet ricalini yanına alarak kendi iktası olan Tokat kalesine sığınmıştı. Sultan Sultan Baybars’ın Anadolu Selçuklu tahtına oturmasından sonra hem zaferini, hem de tahta oturuşunu tebrik etmiştir Sultan Sultan Baybars da Kayseri’ye gelerek “mevkiini almasını ve her türlü lütuf ve ihsana mazhar olmasını” bildirmiştir. Ancak davete icabet etmeyerek zaman istemiştir. Bu tutumu, Abaka Han’ı Anadolu’ya bir ordu göndermeye ikna etmek, iki ordunun kapışması sonucunu gördükten sonra davranış tarzını belirlemeye yönelik iki yüzlü bir hesap içinde olması şeklinde yorumlanmaktadır.<ref>Kemal Göde, sh.: 92 - 94</ref><ref>İbrahim Güneş, sh.: 351</ref>
Memluk ordusu Anadolu’da kaldıkları sürece Sultan Sultan Baybars’ın emri gereği tüm ihtiyaçlarını parasını ödeyerek satın almışlar, hiçbir şeye el koymamışlardır.<ref>Kemal Göde, sh.: 94</ref>
== Onarım ve kültür katkıları ==
[[Dosya:CairoMosqueBaybars2.jpg|alt=|sol|küçükresim|Kahire'de yaptırdığı [[Baybars Camii]]]]
[[Dosya:Az-Zahiriyah Library.jpg|thumb|sağ|Şam'da yaptırdığı Zahiriye Kütüphanesi]]▼
▲[[Dosya:Az-Zahiriyah Library.jpg|thumb|sağ|Şam'da yaptırdığı Zahiriye Kütüphanesi]]
Sultan Baybars çok etkin bir devlet idarecisi olup Memlüklü Devleti sınırları içinde çoğu günümüze kadar kalan çeşitli imar ve kültür projeleri uygulatmıştır.
Devletinin en önemli iki şehri olan [[Kahire]] ve [[Şam]] arasında atlı ulak sistemi kurmuş ve bu sistem için enfrastrüktür kurumlarını (yollar, menzil istasyonlari vb.) kurmuştur. Böylelikle hayatın, iletişim ve ulaşımın çok yavaş olduğu bir dönemde Kahire ile Şam arasındaki bir mesajın dört günde gitmesini sağlamıştır. Diğer ulaştırma projeleri olarak ülkesindeki köprüleri, su ulaşım kanalları ve limanları yenileştirmiş ve yeniden kurdurmuştur. Ülkesinin tarımına katkıda bulunma hedefiyle eski sulama yollarını tamir ettirip
Sultan Baybars Kahire'de ve ülkesinde İslam bilginlerine ve bilim adamlarına büyük destek sağlamıştır. Örneğin tıp araştırmalarıyla ünlü Arap tıp doktoru İbni Nefîs'in patronu idi.<ref name="Iskandar-Selin">Albert Z. Iskandar, "Ibn al-Nafis", kaynak Helaine Selin (1997), ''Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures'', [[Kluwer Academic Publishers]], ISBN 0-7923-4066-3. {{İng}}</ref>
İsmi İslam dünyasında, özellikle [[Mısır]] ve [[Suriye]]'de ölümünden sonra bir kahraman olarak anılmaktadır. Katkılarını ve savaşlarını anlatan ''Sirat al-Zahir Baibars (El-Zahir Baibars'ın hayatı)'' adlı hatıra eseri Arap edebiyatında popüler bir eser olarak önemini korumaktadır.
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|3}}
== Dış bağlantılar ==
Satır 82 ⟶ 89:
** (çev. Turhan Ilgaz) (2005), ''Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı'', İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 975-331-772-7.
** (2009) ''L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves'', Paris: Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 {{fr}}
* Kemal Göde, [http://dergipark.gov.tr/download/article-file/219081 Mısır Türk Sultanı Sultan Baybars’ın Anadolu Seferi ve Kayseri’ye Gelişi]
* İbrahim Güneş, [https://www.academia.edu/20656908/MEML%C3%9BK_SULTANI_I.SULTAN BAYBARSIN_1277_YILINDAK%C4%B0_ANADOLU_SEFER%C4%B0 Memluk Sultanı I. Sultan Baybars’ın 1277 Yılındaki Anadolu Seferi]
{{başlangıç kutusu}}
| |||