Soy gaz: Revizyonlar arasındaki fark

Soy gazlar, diğer elementlere göre sahip oldukları düşük erime ve kaynama noktaları nedeniyle [[kriyojenik]] [[soğutucu]] olarak kullanılmaktadırlarkullanılmaktadır. Özellikle kaynama noktası {{Dönüştürme|4.2|K}} olan [[sıvı helyum]], [[manyetik rezonans görüntüleme]] ve [[nükleer manyetik rezonans]]ta ihtiyaç duyulan [[süper iletkenli mıknatıs]]ların soğutulması için kullanılır.<ref>{{Dergi kaynağı |başlık=Demountable coaxial gas-cooled current leads for MRI superconducting magnets |son1=Zhang |ilk1=C. J. |son2=Zhou |ilk2=X. T. |son3=Yang |ilk3=L. |dergi=Magnetics, IEEE Transactions on |yayımcı=[[IEEE]] |cilt=28 |sayı=1 |yıl=1992 |sayfalar=957-959 |dil=İngilizce |doi=10.1109/20.120038 |bibcode=1992ITM....28..957Z}}</ref> Sıvı helyum kadar düşük sıcaklıklara ulaşamamasına karşın sıvı neon; sıvı helyumdan 400, sıvı hidrojenden ise 3 kattan daha fazla soğutma kapasitesine sahip olduğundan kriyojenikte kullanılmaktadır.<ref name=ullmann/>

Helyum, özellikle [[lipit]]lerde olmak üzere sıvılardaki görece düşük çözünürlüğü nedeniyle [[solunum gazı]] bileşeni olarak azotun yerine kullanılır. Gazlar, [[aletli dalış]]ta olduğu gibi basınç altında [[kan]] ve [[doku]] tarafından absorbe edilir ve [[derinlik sarhoşluğu]] olarak bilinen [[anestezik]] etkiye sebep olurlar.<ref name=Fowler>{{Dergi kaynağı |son1=Fowler |ilk1=B. |son2=Ackles |ilk2=K. N. |son3=Porlier |ilk3=G. |başlık=Effects of inert gas narcosis on behavior—a critical review |dergi=Undersea Biomed. Res. |cilt=12 |sayı=4 |sayfalar=369-402 |yıl=1985 |issn=0093-5387 |oclc=2068005 |pmid=4082343 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/3019 |dil=İngilizce}}</ref> Düşük çözünürlüğü nedeniyle az miktarda helyum [[hücre zarı|hücre zarlarından]] içeri alınır ve helyum [[trimiks]] ve [[helioks]]ta olduğu gibi solunum gazı parçası olarak kullanılırsa, gazın derindeki narkotik etkisinde düşme olur. Vücutta çözünmüş gazın daha düşük miktarda bulunması, yükselme esnasında basıncın düşmesiyle birlikte daha az gaz kabarcığının oluşmasını sağlar.<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=The Physiology and Medicine of Diving |son1=Bennett |ilk1= Peter B. |son2=Elliott |ilk2=David H. |yayımcı=SPCK Publishing |yıl=1998 |isbn=0702024104 |sayfa=176 |dil=İngilizce}}</ref> Helyumun düşük çözünürlüğü ayrıca, [[vurgun]] olarak bilinen durumda ek faydalar sağlamaktadır.<ref name="brit"/><ref name=38uhms>{{Dergi kaynağı |son=Vann |ilk=R. D. |başlık=The Physiological Basis of Decompression |dergi=38th Undersea and Hyperbaric Medical Society Workshop |cilt=75(Phys)6-1-89 |yıl=1989 |sayfa=437 |url=http://archive.rubicon-foundation.org/6853 |dil=İngilizce}}</ref> Diğer taraftan argon, aletli dalıştaki [[dalgıç elbisesi|elbisenin]] şişirilmesinde kullanılan en iyi gaz olarak kabul edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.decompression.org/maiken/Why_Argon.htm | başlık = Why Argon? | dil= İngilizce | yayımcı = Decompression | tarih = 1 Ağustos 2004 | ilk = Eric | son = Maiken | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151206190126/http://www.decompression.org:80/maiken/Why_Argon.htm | arşivtarihi = 6 Aralık 2015}}</ref>

Çeşitli uygulamada soy gazlar, inert atmosfer ortamı yaratmak amacıyla kullanılırlarkullanılır. Argon, azota hassas olan [[hava duyarlılığı|havaya duyarlı bileşiklerin]] sentezinde kullanılır. Katı argon, [[reaksiyon ara ürünleri]] gibi çok kararsız bileşiklerin araştırılmasında, bileşikleri çok düşük sıcaklıklarda bir inert [[Matris izolasyonu|matriste]] hapsetme amacıyla da kullanılmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı |dergi=Chem. Soc. Rev. |yıl=1980 |cilt=9 |sayfalar=1-23 |doi=10.1039/CS9800900001 |başlık=The matrix isolation technique and its application to organic chemistry |son=Dunkin |ilk=I. R. |dil=İngilizce}}</ref> Helyum; [[gaz kromatografisi]]nde taşıyıcı ortam, [[termometre]]lerde gaz dolgusu, [[kabarcık odası]] ve [[Geiger sayacı]] gibi radyasyon ölçmeye yarayan aletlerde kullanılır.<ref>{{kitap kaynağı |başlık=Kirk Othmer Encyclopedia of Chemical Technology |son1=Hwang |ilk1=Shuen-Chen |son2=Lein |ilk2=Robert D. |son3=Morgan |ilk3=Daniel A. |bölüm=Noble Gases |doi=10.1002/0471238961.0701190508230114.a01 |sayfalar=343-383 |yıl=2005 |yayımcı=Wiley |dil=İngilizce}}</ref> Helyum ve argon [[ark kaynağı|ark kaynaklarında]], kaynak ve kesme esnasında [[ana metal]]in etrafını sararak koruma oluşturmanın yanı sıra diğer [[metalurji]]k süreçlerde ve [[yarı iletken sanayii]]ndeki silisyum ve [[germanyum]] üretiminde koruyucu olarak kullanılmaktadırlar.<ref name="ullmann" /> Diğer taraftan helyum, [[nükleer reaktör]]lerdeki [[nükleer yakıt|yakıt çubuklarında]] da gaz dolgusu olarak kullanılmaktadır.<ref>{{dergi kaynağı |son1=Horhoianu |ilk1=G. |son2=Ionescu |ilk2=D. V. |son3=Olteanu |ilk3=G. |başlık=Thermal behaviour of CANDU type fuel rods during steady state and transient operating conditions |dergi=Annals of Nuclear Energy |cilt=26 |sayfalar=1437-1445 |yıl=1999 |doi=10.1016/S0306-4549(99)00022-5 |sayı=16 |dil=İngilizce}}</ref>

Soy gazlar, diğer gazlara kıyasla sahip oldukları düşük reaktiflik nedeniyle [[aydınlatma]]da yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Argon ile azot karıştırılarak [[ampul]]ler için gaz dolgusu olarak kullanılır.<ref name=ullmann>{{Kitap kaynağı |son1=Häussinger |ilk1=Peter |son2=Glatthaar |ilk2=Reinhard |son3=Rhode |ilk3=Wilhelm |son4=Kick |ilk4=Helmut |son5=Benkmann |ilk5=Christian |son6=Weber |ilk6=Josef |son7=Wunschel |ilk7=Hans-Jörg |son8=Stenke |ilk8=Viktor |son9=Leicht |ilk9=Edith |son10=Stenger |ilk10=Hermann |bölüm=Noble gases |başlık=Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry |yayımcı=Wiley |dil=İngilizce |yıl=2002 |doi=10.1002/14356007.a17_485}}</ref> [[:wikt:filaman|Filamanın]] buharlaşma oranını argondan daha fazla düşüren kripton, daha yüksek [[renk sıcaklığı]] ve verimliliğe sahip daha yüksek performanslı ampullerde kullanılır. [[Halojen lamba]]larda kripton, iyot ve brom bileşikleri ile karıştırılarak kullanılmaktadır.<ref name=ullmann/> Soy gazlar, [[gaz deşarj lambası|gaz deşarj lambalarında]] kullanıldığında birbirinden farklı renklerde gözükürlergözükür. [[Neon lambası]] olarak adlandırılan lambalarda neonun yanı sıra kullanılan diğer gazlar ve fosfor, neonun turuncu-kırmızı rengine farklı tonlar eklemektedir. Neredeye [[sürekli spektrum]]ları sayesinde gün ışığını andıran, [[film projektörü|film projektörleri]] ve [[Far (otomotiv)|otomobil farlarında]] kullanılan [[Ksenon ark lambası|ksenon ark lambaları]] ise içeriğinde ksenon barındırmaktadır.<ref name=ullmann/>

Soy gazlar; [[eksimer]] olarak bilinen kısa ömürlü, elektronik olarak uyarılmış molekülleri temel alan [[eksimer lazer]]lerde kullanılır. Lazerde kullanılan eksimerler Ar₂, Kr₂ veya Xe₂ gibi soy gaz [[dimer]]leri olabileceği gibi daha yaygın olarak soy gazların ArF, KrF, XeF veya XeCl gibi bir halojenle birlikte kullanılmasıyla da olabilir. Bu lazerler, görece kısa dalga boyları sebebiyle (ArF için 193 [[nanometre|nm]], KrF için 248&nbsp;nm) [[morötesi]] ışık üretir. Eksimer lazerler;, [[mikroçip]] imalatı ile lazer [[anjiyoplasti]] ve [[göz cerrahisi]] gibi [[lazerle ameliyat]]larda temel gereksinim olan [[taş baskı|mikrolitografi]] ve [[mikrofabrikasyon]] için kullanılır.<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=Excimer Laser Technology |son1=Basting |ilk1=Dirk |son2=Marowsky |ilk2=Gerd |yayımcı=Springer |dil=İngilizce |yıl=2005 |isbn=3540200568}}</ref>