Yay (silah): Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
gügül ref
düzeltildi
6. satır:
"Avusturalya yerlilerinin tercihi silahı mızrak ve [[Atlatl|mızrak atıcı]]dır. Ok ve yayı hiç benimsememiş olmaları çok tartışılmıştır. [[Buzul Çağı]] ertesi ok ve yay dünyanın insan yaşayan [[Avusturalya]] ve okyanus adaları dışında her bölgesinde kullanılmaktaydı. Buna bir çok olası sebep öne sürüldü.[...] [[Kaptan Cook]] [[Yeni Gine]]'nin [[Torres boğazı]] adalarından [[York burnu]] yakınında kıyıya yakın bir adada ok ve yayın yerlilerce kullanıldığını görmüştü. Fakat Avusturalya yerlileri mızrağı tercih ediyorlardı."</ref>
 
En eski ok veya mızrak ucu güney afrika kıyılarında bulunmuş ve 71000 yıl öncesinden kalmadır, fakat bunlar atlatl ile atılan ucu taş temrenli'''temren'''li mızrak ya da sivri çubuklar olabilir.<ref>{{Dergi kaynağı | last1 = Brown | first1 = Kyle S. | last2 = Marean | first2 = Curtis W. | display-authors = 2 | last3 = et al | year = 2012| title = An early and enduring advanced technology originating 71,000 years ago in South Africa | url = | journal = Nature | volume = 491 | issue = 7425| pages = 590–93 | doi = 10.1038/nature11660 | pmid=23135405}}</ref>
 
Olası en eski yay buluntusu 17500-18000 yıl öncesinden kalmadır ve [[Almanya]]'nın [[Mannheim-Vogelstang]] bölgesinde bulunmuştur.
20. satır:
==Çeşitleri==
===Yapı bakımından===
*'''Rekörv''' (İng. Recurve): kiriş gerili değilken kabzanın okçuya en yakın, kolların ve uçların daha ileri büküldüğü tip.
*'''Refleks''' (İng. Reflex): kiriş gerili değilken sadece uçların ileri büküldüğü tip.
*'''Dekürv''' (İng. Decurve): her yanı okçu tarafında olan, kirişi normalde gergin olmayan bu yüzden devamlı kiriş takılı bulundurulabilen tip.
*'''Defleks''' (İng. Deflex): kolları okçu tarafına bükük olan yay; Normalde daha az gergin olan, ve tabiki daha az enerji depolayabilen yay tipi.
*yassı kollu: Amerikan yerlilerince kullanılan tipi
*piramit tipi: kollarının uçları ortaya yakın kısımlarından daha dar bu yüzden daha etkin olan tip.
29. satır:
 
===Gelenek bakımından===
*Yekpare tahtadan yapılan '''uzun yaylaryay'''lar genellikle hareketsizken atmaya müsait olduklarından savunma ve siper savaşında, bekleme yeri avcılığında kullanılır, [[batı avrupa]]'da çok yaygındılar ve genellikle [[porsuk ağacı]]ndan yapılırlardı. Güney amerika ve Afrika yerlileri de bu tip yay kullanırlardı. Malzeme olarak esnek, ısıtılınca verildiği şekli soğuduğunda koruyan ve budaksız, lifleri en uzunundan yöresel bir ağacın kuru gövdesi yarılarak elde edilen parçalar kullanılır.
*[[Asya]]'da popüler olan geleneksel yaylar at üzerinde kullanıma uygun kısa, hafif, birçok malzemeyi birbirine yapıştırarak daha uzun yaylarla aynı özelliklere ulaşabilen '''kompozit''' ya da '''mürekkep''' yaylardılar. Kirişe'''Kiriş'''e bakan tarafa sıkıştırmaya dayanıklı malzeme olan boynuz şeritler, hedefe bakan tarafa esnemeye daha dayanıklı kas uzantısı sinir lifleri yapıştırılır, ikisi arasında esnek, ısıtılınca verilen şekli soğuduğunda koruyan ve budaksız, lifleri en uzunundan yöresel birkaç tahta parça iskeleti oluşturacak şekilde yapıştırılır. Tutkal olarak deriden veya balığın yüzme kesesinden 80 derece sıcak suda eriterek yapılan tutkal kullanılır. '''Çile''' ipekten yapılır. Çilenin alternatifi kiriştir ve büküle büküle kurutulmuş küçükbaş hayvan bağırsağından yapılır. Kirişin ve tutkalın ıslandığında kuvvetlerini kaybetmesi kurak iç kısımlarda pek sorun olmasa da, yay at derisi ile kaplanır kiriş yerine çile kullanılır.
*'''Japon yayı''', [[bambu]] ağacı şeritlerini değişik yönlerde birbirine yapıştırarak yapılsa da esasında bir yekpare malzeme yayıdır ve uzundur. Hareketsiz yavaş kullanıma müsaittir. Alt yanı kısadır, bu yüzden diz üstünde de kullanılabilir.
*Zamanla yayda birçok gelişmeler kaydedilmiştir.
** [[Araplar]] kirişe dar bir halka asarak arkasında çilenin girdiği '''gez''' yani kertik yerine sivri bir uç olan bu yüzden çilesinde benzer halkalar düşmanın kullanamıyacağı ok yöntemini geliştirdiler.
** [[Koreliler]] elle kabza arasına yerleştirilen ve '''navek''' diye anılan<ref name="adnanMehel">https://www.youtube.com/watch?v=pi64K4EcSxA Navek ile Ok Atışı</ref> bir oluk sayesinde daha hızla daha uzağa atılabilen ve elinde navek olmayan düşmanın geri atamıyacağı kısa ok yöntemini geliştirdiler.
** [[Çin]]'de bunun daha gelişmiş şekli M.Ö. 500 gibi oluğa '''kabza''' ve yay monte edip, kirişi tetiklenebilir mekanik bir düzenle tutabilen, ve germe işleminin ayaklakuvvetli bacak kaslarıyla, kolayca ve önceden yapılabildiği [[tatar yayı]] oldu. Seri üretilerek silahlananüretilen tatar yayıyayları ile silahlanan ordularıordular Çin'in birleştirilmesinde ve genişlemesinde büyük rol oynadılar.
** Tahta, boynuz, sinir, deri/balık tutkalı yerine metal veya sentetik malzeme yaylar ve tutkallar kullanarak daha uzağa daha kuvvetlice atabilen, kendisi daha hafif ve daha rutubete dayanıklı olan yaylar geliştirildi. Parçalara ayrılıp katlanabilen daha seyahate uygun olan yaylar da yapıldı.
**[[Dosya:Compound Bow Pulley.jpg|thumb|right|Makaralı yayın kam larından biri]] En son gelişme [[Makaralı yay]]dır. Kiriş, karşı kollar uçlarındaki makaralardan dolaştırılarak iki yanda da mekanik avantaj oluşturulur, yani elin çekebildiği yay kuvveti katlanır, karşılığında kuvvet uygulama mesafesi de katlanır. Bu avantajlar yayı gererken sert yayın kısa ve güçlü hareketini, çeken elin iki misli kolay ve o kadar uzun hareketine, yay boşalırken de sert yayın kısa ve güçlü hareketini, ok için iki misli uzun süreli bir ivmelenme hareketine dönüştürür. Bu da elin yayı daha rahat gerebilmesini, okun da daha fazla ivme kazanıp, daha kuvvetle, daha uzaktaki bir hedefe saplanabilmesini sağlar. Ayrıca, makaraların tam dairevi olmayıp, örneğin yumurtanın dikey kesitine benzer oval olması, fazladan kolaylıklar sağlar:
55. satır:
:Bu yöntem birçok faydalı etkiye olanak verir:
:# okun sağ elle, sağdaki sadaktan, yayın sağ yanına, yani kolay ve hızlı yerleştirilebilmesine,
:# basparmağınbaşparmağın çileyi yayın ok tarafına salıvermesiyle yaydan çıkışta oluşan ok yalpalanmalarının en aza indirgenmesine,
:# okun işaretleişaret ile orta parmak arasında her durumda yön değiştirmeden ve düşmeden tutulabilmesine,
:# çileye tek başına maruz kalan baş parmak derisinin zihgirle korunarak zedelenmemesine,
:# ayni omuz ve kol açılarında çilenin diğer parmakların çekebileceğinden iki parmak boğumu daha geriye çekilebilmesine,
62. satır:
 
===Bölümleri===
Yayın bölümlerine uçtan ortaya doğru '''baş''', '''tonç kertiği''', kertiği koruyan sinir sargısı, '''çile''' (kertiğe takılan halka kısmı), '''kasan''', '''sal''', '''kabza''', '''çelik''' (yayın/kabzanın ortasını gösteren kemik çizgi) adları verilir. Sal-kabza geçiş bölgesi de sinir sargısı ile korunmuş olabilir. Çilenin ortasında okun el tutmasa da düşmeden yerinde kalmasını sağlayan '''gügül'''<ref name="adnanMehel"/> vardır.
[[Dosya:Siyah.jpg|thumb|right|Baş, tonç kertiği, ve çilenin gerilme aşamaları]]
===Çeşitleri===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Yay_(silah)" sayfasından alınmıştır