|
'''''Tenya''''', sığır etinden bulaşan ve Türkiye'de en yaygın olan türü '''Taenia saginata''' olarak da bilinen, [[ince bağırsak]]ta yaşayan, [[yassı solucanlar]] [[takım]]ının sestod familyasına ait, [[omurgasız]]lar [[şube]]sinden bir hayvan [[cins]]idir.
Vücudu baş ([[skoleks]]), boyun ve segmentlere ([[proglottid]]) bölünmüş gövdeden meydana gelir.Kabaca bir iğne başı büyüklüğünde ve armut şeklinde olan skoleksinde dört çekmen vardır. Skoleksten sonra gelen boyun kısmı 1-1,5 mm uzunluğundadır; eni ise skoleksin genişliğinden daha azdır. Tomurcuklanmayla boyundan oluşan halkaların sayısı 1200-2000 arasında değişir. Boyuna en yakın proksimal halkaların enleri boylarından fazladır; boyundan uzaklaştıkça (distal) halkalar uzar ve en sondaki halkaların uzunluğu 1,5-2 cm iken enleri 0,5 cm kadardır. Gebe halkaların uzunluğu 4cm'ye kadar uzayabilir. Halkaların yumurtlama delikleri yoktur ve genital delik düzensiz olarak sağ veya solda yer alır. Proglotidler, boyun kısmından gelişir. Boyundan gelişen her proglottid önce genç halkadır, ardından olgun halkaya dönüşür son olarak da iyice gelişerek gebe halka haline gelir. Her gebe halka dişi ve er üreme hücrelerinden ikisini taşır. Tenyalar [[hermafroditizm|hermafrodit]] canlılardır. Son konağı [[insan]] ve etçillerdir. Yaşam döngüsü genellikle bir ara konaktan konağa geçişi izler. Konağın dışkısı ile dışarı atılan gebe halkalar parçalanarak, içindeki döllenmiş yumurtalar [[domuz]] ve [[sığır]] gibi hayvanların yiyeceklerine karışır. Bu yiyeceklerin [[ara konak]]larca yutulması parazit yumurtalarını [[doku]]lara taşır ve [[keseli kurt]] hastalığına neden olur. Keseli kurt [[cysticercosis]] (sistiserkozis) olarak adlandırılan parazitin ara konaktaki halidir. Küçük [[inci]] tanesi boyutunda olan domuz sistiserki ve nohut büyüklüğündeki sığır sistiserkinin her ikisi de içi sıvı dolu olup konağa bulaşacak olan skoleks ile boyunu taşır. İnsan ve et yiyen diğer [[memeli]] hayvanlarca bu ara konakların tüketilmesi, sistiserkin mide enzimleri ile kılıfının erimesi sonucu serbest kalan skoleksin [[onikiparmak bağırsağı]]na tutunması ile sonuçlanır. İnce bağırsağa yapışan skoleks ile bağlantılı boyun kısmından gelişen proglottidler 2-3 ay içinde parazitin erişkin formunu almasıyla döngüsünü tamamlar. ''Taenia saginata'''nın yumurtaları yaklaşık 35 mikrometre çapında oval, kabuğu düz, enine çizgili görünümde ve sarı-kahverengindedir. İçinde 6 çengelli onkosfer (kancalı küre) bulunur. Yumurta kabuğu asit ve alkole dirençlidir.
Ara konak görevi gören canlılar, infekte insanlardan çevreye yayılan halkaları veya bunların parçalanmasıyla serbest kalan yumurtaları ağızdan alarak infekte olurlar. Bu canlıların sindirim sisteminde yumurtalardan çıkan onkosferler, mukoza çeperine nüfuz eder ve oradan venüle girerek vücutta dağılırlar; çeşitli organlarda özellikle de kaslarda yerleşen onkosferler, yerleştikleri yerde yaklaşık iki ayda sistiserkus denilen evrim dönemine dönüşürler. Sistiserkus, incimsi bir beyazlıkta olup, en geniş yerinde yaklaşık bir cm genişliğinde, içi sıvıyla dolu bir kesedir. Bu kesenin içinde invajine durumda, kese çeperiyle bağlantılı olan tek bir skoleks bulunur.
İnsan bu parazitin tek son konağıdır. Buna karşın larval (metasestod) dönemi başta sığırlar olmak üzere pek çok canlı vücudunda gelişebilir. Ara konak görevi gören canlılar, infekte insanlardan çevreye yayılan halkaları veya bunların parçalanmasıyla serbest kalan yumurtaları ağızdan alarak infekte olurlar. Bu canlıların sindirim sisteminde yumurtalardan çıkan onkosferler, mukoza çeperine nüfuz eder ve oradan venüle girerek vücutta dağılırlar; çeşitli organlarda özellikle de kaslarda yerleşen onkosferler, yerleştikleri yerde yaklaşık iki ayda sistiserkus denilen evrim dönemine dönüşürler. Sistiserkus, incimsi bir beyazlıkta olup, en geniş yerinde yaklaşık bir cm genişliğinde, içi sıvıyla dolu bir kesedir. Bu kesenin içinde invajine durumda, kese çeperiyle bağlantılı olan tek bir skoleks bulunur.<ref>Silva CV1, Costa-Cruz JM.A glance at Taenia saginata infection, diagnosis, vaccine, biological control and treatment.Infect Disord Drug Targets.2010 Oct;10(5):313-21.<br /></ref>
[[Domuz tenyası]] 3 ile 5 metre arası uzunlukta olup skoleksinde [[rostellum]] ve [[çekmen]]ler barındırır. Proglotidler düzenli yapı ve dizilim gösterir. [[Sığır tenyası]] 6-10 metre arası uzunluktadır, skolekste sadece dört çekmeni bulunur, proglottidlerin yapı ve dizilimi düzensizdir. [[Balık tenyası]] ise 20 metreye kadar uzanabilmekte, bağırsağa sıkıca tutunabildiği halde baş kısmında çekmen ya da rostellum barındırmaz, proglottidleri çok düzenli ve sık dizilmiştir. Balık tenyasında iki ara konak vardır; Parazitin yumurtaları böceklerde ilk gelişimini, bu böceklerle beslenen tatlı su balıklarında ise esas gelişimini tamamlar. Balıkların tam pişmeden yenmesi ile de insan, köpek, ayı, domuz, yunus gibi memeli hayvanların bağırsağında palazlanma imkanı bulur.
|
