Sakarya: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→Spor: tesisler-biçim |
BotHorizon (mesaj | katkılar) k Geçersiz tarih formatı düzeltiliyor. |
||
58. satır:
Sakarya'nın kuzeyinde [[Karadeniz]], batısında [[Kocaeli]], [[Bursa]], doğusunda [[Düzce (il)|Düzce]] ve güneyinde de [[Bolu (il)|Bolu]] ile [[Bilecik (il)|Bilecik]] bulunmaktadır. [[Sakarya Nehri]], Sakarya'nın [[Karasu]] ilçesinde [[Karadeniz]]'e dökülür.
Sakarya'da ekonomisinde [[Türkiye'de tarım|tarım]]ın önemli bir yeri vardır. [[Hendek, Sakarya|Hendek]], [[Karasu]] ve [[Kocaali]] ilçelerinde [[fındık]] yetiştiriciliği mevcuttur.<ref name="Zaman">{{Haber kaynağı|başlık=Sakarya Ekonomisi|url=http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=557431&bolgeno=372&title=sakarya-ekonomisi|erişimtarihi=
== Köken bilimi ==
76. satır:
[[Malazgirt Meydan Muharebesi]]'nden sonra [[Kutalmışoğlu Süleyman Şah]] Sakarya dahil tüm Anadolu'yu kontrol altına aldı. [[İznik]]'in başkent olduğu [[Anadolu Selçuklu Devleti|Türkiye Selçuklu Devleti]] kuruldu. [[Birinci Haçlı Seferi]]nde İznik'i terk ederek başkenti [[Konya]]'ya taşıdı. Sakarya ahalisi yeniden Bizans'ın kontrolüne girdi.
Yapılan kazılar ve bulguların tarihi bilgileri sayesinde; bölgede [[MÖ 300]] ile [[395]] yılları arasında başkenti [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) olan Romalıların [[Bitinya|Bitinya eyaleti]] bulunmaktaydı<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.bel.tr/sakarya.php?id=1&uk=14&ak=37&uk2=1 | başlık = Sakarya Büyükşehir Belediyesi | erişimtarihi =
=== Osmanlı dönemi ===
[[Dosya:Adapazarı Çark, 1895.png|thumb|1894 yılında Adapazarı'na [[Çark Suyu|Çark Deresi]]nden su vermek amacıyla yapılmış çark.]]
13. yüzyılın sonlarına doğru [[Konur Alp]], bugünkü Adapazarı Havzası'nı fethederek Türk hakimiyetini yeniden sağladı.<ref name="i-gunler"/> [[Orhan Gazi]] zamanında yapılan bu fetihlere ithafen Sakarya ve çevresinde padişah adına [[Orhan Cami (Adapazarı)|Orhan Camii]]'ler yapılmıştır. İlk olarak batı [[Türkistan]] ve [[Azerbaycan]]'dan gelen göçebe Türk boyları buralarda köyler ve kentler kurmuşlardır. [[Adapazarı]], [[Sakarya Nehri]] ve [[Sapanca Gölü]]'nden çıkan Çark Suyu arasında kalan yarımada biçimindeki kara parçası üzerinde kurulmuştur. [[1563]] yılına ait bir vesika ve [[1581]] yılında Akyazı Ada Kadılığı'na yazılan ve bu yöreden nahiye diye bahseden bir ferman şehrin tarihini anlatan ilk belgelerdendir.<ref name="i-gunler">{{Web kaynağı | url = http://www.i-gunler.com/Sakarya/Sehir-Tarihi/54 | başlık = Sakarya Tarihi/Genel Bilgiler | erişimtarihi =
Adapazarı yöresi başkent yakınında olduğu için üretim fazlası her şey İstanbul'a gönderilirdi. Özellikle tarım, hayvancılık ürünleri ve kereste açısından Sakarya çevresi önemliydi. İstanbul, İzmit ve Kefken tersanelerine yakınlığı çevreden çokça kerestenin üretilmesine neden olmuştur<ref name= satso>{{Web kaynağı | url = http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | başlık = Osmanlının Sakarya'daki zenginliği: Ormanları | yazar = | tarih = | eser = Ada'dan Pazar'a Sakarya | yayıncı = satso.org.tr | erişimtarihi = 21 Ocak 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160307132632/http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016}}</ref>.
121. satır:
İlin topoğrafyası üç ana kısımda incelenir: 1. Kuzeydeki alçak tepelik alanlar, 2. Orta kısımda Adapazarı ovası düzlüğü, 3. Güneyde engebeli dağlık alanlar. Kuzey Anadolu Fay hattının kuzeyinde olmak üzere, batıdan [[Kocaeli platosu]] Sakarya nehrine kadar ilerler. Çam Dağı kütlesi hariç kuzey Kısımlar Kocaeli platosunun devamı durumundadır.
''[[Adapazarı ovası]]'' (Akova) Sakarya nehrinin taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur. [[İzmit körfezi]] ve [[Sapanca Gölü]]nün devamı olan Adapazarı ve Düzce ovaları tektonik oluşumlu ovalardır. Ovada 400 metreye kadar alüvyon çökeller yer alır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/15945.pdf | başlık = 3.Adapazarı Yöresi jeolojisi | yazar = MOLLAMAHMUTOĞLU, Doç. Dr. Murat | tarih = | eser = Adapazarı-Erenler Beldesinde Zemin Sıvılaşma Potansiyelinin İrdelenmesi | yayıncı = | erişimtarihi =
=== Dağlar ===
137. satır:
''[[Adapazarı Ovası]]'', '''Akova''' da denilen alan Sakarya nehrinin biriktirdiği verimli alüvyonlarla kaplıdır. 620 km² büyüklüğüyle Marmara'nın büyük ovalarındandır. Ova, Sakarya ekonomisine önemli katkı sağlar. Yaklaşık 30 m yüksekliğe sahiptir ve merkezi kısmına Sakarya şehri kurulmuştur. Mısır, şeker pancarı, buğday, kabak, patates ekimi yapılır.
''Pamukova'', Sakarya nehrinin Adapazarı ovasından önce, Geyve boğazının güneyinde oluşturduğu, 170 km² büyüklüğündeki ovadır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki ovada çoğunlukla meyvecilik ve sebzecilik yapılır. Sakarya'nın içinden aktığı ovada sulanan tarlalarda; buğday, şeker pancarı, soğan, salçalık biber, domates, bağ, ayva ,şeftali, çilek, armut yetiştirilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pamukova.gov.tr/default_B0.aspx?content=327 | başlık = Tarım | yazar = | tarih = | eser = İlçemiz/ekonomi | yayıncı = www.pamukova.gov.tr | erişimtarihi =
''Söğütlü Ovası'', 30 km uzunluk 20 km genişliğindeki ova ilin en çukur kısmıdır. Sakarya sık taşkın yapar, yeraltı suyu seviyesi de yüksektir. Ova dranaj kanalları açıldıktan sonra tamamen kullanılmaya başlanmıştır.
179. satır:
=== İklim ===
Sakarya ilinin Karadeniz kıyılarında [[Türkiye'de Karadeniz iklimi]] , güney kısmında Marmara tipi [[Akdeniz iklimi]] etkilidir. Kuzeyde Fındık yetiştirilirken, güney ilçelerinde bir kısmı zeytin bahçesi olan meyve bahçeleri yaygın olması bunun göstergesidir. İl merkezinin güneyinde yer alan Samanlı dağları ve Keremali dağları Karadeniz iklim etkisinin güneye ulaşmasına engel olur. İlin güney bölümüne [[İznik Gölü]] yönünden Akdeniz hava kütleleri ulaşır. Yağış Kuzeyden güneye doğru azalır: Karasu'da 1000 mm, Merkezde 840 mm, Geyve'de 600 mm'ye düşer. Hakim rüzgar yönü KKB'dır. Bağıl nem ortalaması %72'dir <ref name=il>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) | yazar = | tarih = 2011 | eser = Sakarya İl Çevre Durum raporu | yayıncı = Çevre ve Şehircilik Bakanlığı | erişimtarihi =8
{{İklim bilgi kutusu
229. satır:
=== Bitki örtüsü ===
Sakarya'da iklimin etkisiyle nemcil Karadeniz Ormanları hakimdir. İl topraklarının %37'si (179.516,5 ha) korunmuş, %5'i (23.191,5 ha) bozulmuş olmak üzere %42'si (202.708,0 ha) orman alanıdır<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ogm.gov.tr/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-Gore-Orman-Varligi.aspx | başlık = İllere Göre Orman Varlığı | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = www.ogm.gov.tr | erişimtarihi = 2 Haziran 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151123021918/http://www.ogm.gov.tr:80/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-Gore-Orman-Varligi.aspx | arşivtarihi = 23 Kasım 2015}}</ref>. Ağaç türlerinden; [[kayın]], [[gürgen]], [[meşe]], [[dişbudak]], [[kestane]], [[ıhlamur]], [[kavak]], [[kızılağaç]], bulunur. Ağaççık ve [[çalı]] türlerinden; [[taflan]], [[defne]], [[üvez]], [[kızılcık]], [[ormangülü]], [[şimşir]], yabani fındık, [[mürver]], [[kocayemiş]] bulunur. Orman alanının dışında az da olsa makiler bulunur. [[Maki]] türlerinden; [[kocayemiş]], [[şimşir]], [[Barut ağacı|akdiken]], [[ardıç]], [[çobanpüskülü]], [[kermez meşesi]], [[böğürtlen]], dikenli mersin, [[ayı üzümü]] ve [[ormangülü]] yetişir<ref name=il>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = F.Flora-Fauna ve hassa yöreler | yazar = | tarih = 2011 | eser = Sakarya İl Çevre Durum raporu | yayıncı = Çevre ve Şehircilik Bakanlığı | erişimtarihi =2
Sakarya ormanlarında yaban hayvanlarından; geyik, karaca, ayı, kurt, domuz, tilki, çakal, sansar, porsuk, tavşan, sülün, keklik, bıldırcın, üveyik, güvercin, sığırcık, kirpi, saksağan, şahin, doğan, baykuş, yaban kazı, ördek yaşar.
244. satır:
====Deprem====
Sakarya [[Kuzey Anadolu Fay Hattı]] üzerinde yer aldığı için 1. derece deprem bölgesidir. Arazinin genç nehir çökellerinden oluşur ve yeraltı suyu seviyesi yüksektir. Bu iki olgu zemin sıvılaşmasına neden olmakta ve depremin etkisini artırmaktadır<ref name=icdr/>. Tarihte önemli depremlerden zarar görmüştür<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryaafetacil.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | başlık = İllerin Afetselliği | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakaryaafetacil.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151108122408/http://www.sakaryaafetacil.gov.tr:80/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | arşivtarihi = 8 Kasım 2015}}</ref>:
*[[1943 Adapazarı-Hendek depremi|1943 Hendek Depremi]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://medyabar.com/haber/16206/71-yil-once-bir-haziran-gunu.aspx | başlık = 71 yıl önce bir Haziran günü... | yazar = | tarih =
*[[1957 Abant Depremi]]: Sakarya'yı da etkileyen 7,1 [[Mw]] şiddetindeki deprem 26 Mayıs saat 08:33'te oluşmuştur
*1967 Akyazı Depremi: 30.07.1967 tarihinde merkez üssü Akyazı olan depremin şiddeti 6.0'[[Mw]]dır.
256. satır:
====Kıyı erozyonu====
Özellikle son yıllarda Karasu limanı yapımından sonra [[Karasu]] sahilinde dar bir kıyı şeridinde şiddetli olarak görülmektedir. Liman yapımından sonra<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/03/16/karasudaki.kiyi.erozyonunun.nedeni.cozuldu/567966.0/ | başlık = Karasu'daki kıyı erozyonunun nedeni çözüldü | yazar = | tarih =16 Mart
== Nüfus ==
513. satır:
Sakarya, 1987-1998 yılları arasında Türkiye'nin refah düzeyi artan illeri içinde yer almıştır. Kaldı ki bu gelişme istatistikleri Sakarya'da her yıl üretilen, Gayri Safi Millî Hasıla'yı tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Sakarya'da faaliyet gösteren ve büyük çaptaki firmalarımız Türkiye'nin en büyük 500 kuruluşu içinde yer almaktadır. İlimizde üretim yapan dev kuruluşların (Otoyol, Toprak Grubu, Pilsa, Yazakisa, Goodyear, Noksel) yönetim merkezleri Sakarya'da olmadığından, ürettikleri GSMH'ler İlin yıllık üretim değerleri içinde görülmemektedir.
Sakarya'da 2012 yılında ekonominin sektörel dağılımı şu şekildedir:Tarım:%17, sanayi:%24, hizmetler:%59.<ref name=il>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.gov.tr/ortak_icerik/sakarya/tanitim_resim/il%20brifingi%20ocak%202014.pdf | başlık = Ekonomi | yazar = | tarih = 2013 | eser = Sakarya Valiliği İl Brifingi | yayıncı = sakarya.gov.tr | erişimtarihi =4
Sakarya'da (2012) millî gelir 14.064 $, istihdam oranı %47.7, işsizlik %10.2'dir. Sosyo-ekonomik [[Türkiye'deki illerin gelişmişlik düzeyleri|gelişmişlik sıralamasına]] göre Türkiye 18.si, Kişi başına düşen GSYİH sıralamasında 33.dür. Türkiye GSYİH içinde 1.1'lik paya sahiptir.<ref name=satso/>
2013 yılında %26 ile ihracatını en fazla artıran il olarak, 1 milyar$ üzerinde ihracat yapan iller arasına katılmıştır. Sakarya en fazla ihracat yapan 9. şehir olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tim.org.tr/tr/tim-gundem-ihracat-aralikta-98-artti-2013-yilini-1517-milyar-dolarla-tamamladi.html | başlık = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yazar = | tarih = | eser = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yayıncı = tim.org.tr | erişimtarihi =5
=== Sanayi ===
534. satır:
*''[[TÜVASAŞ]]'': Vagon üretiminde Türkiye açısından önemli bir yerdedir. Son zamanlarda TCDD, Marmaray, Irak Demiryolları, Bulgaristan Demiryolları için üretimler yapılmıştır. ''Sakarya Et Kombinası'' Marmara'da üretim ve pazarlama yapan tek EBK kombinasıdır. Günlük 360 büyükbaş, 2600 küçükbaş kesme kapasitesine sahiptir.
*''Adapazarı Şeker Fabrikası'': 1999 Marmara depreminden sonra bir süre çalışmamış, modernize edildikten sonra 2006'da Pancar ekicileri kooperatifine devredilerek yeniden üretime başlamıştı. Ancak kredi borçlarından dolayı fabrikayı 2012 Eylül ayında [[Bank Asya]] devralmıştır. Ülker Grubu ile Bank Asya, fabrikanın %98,8 hisse ve fabrikaya ait taşınmazları, alacak ve borçların mahsup edilmesi kaydıyla 182 milyon ₺'ye [[Yıldız Holding]]’e satılması için sözleşme imzalandı<ref>{{Web kaynağı | url =http://www.milliyet.com.tr/ulker-60-yillik-seker-fabrikasini/ekonomi/detay/1764532/default.htm | başlık = Ülker 60 yıllık şeker fabrikasını aldı| yazar = | tarih =
*''[[Başak Traktör]]'': 1915'te Adapazarı Araba Fabrikası olarak açılmış, sonrasında [[Türkiye Zirai Donatım Kurumu Anonim Şirketi|Türkiye Zirai Donatım Kurumu]]na bağlı traktör fabrikasına dönüştürülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.makinaturkiye.com/Sirket/47648/Basak-Traktor-Is-Ve-Tarim-Makineleri-AS/Hakkimizda | başlık = Hakkımızda | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = makinaturkiye.com | erişimtarihi =4 Mayıs
*''[[Türk Traktör]]'': Firmanın Ankara'da bulunan üretim üssünden sonra açtığı ikinci fabrikasıdır. Erenler'de 222 bin m² açık, 68 bin m² kapalı alanda kuruludur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/turktraktor-un-sakarya-erenler/ekonomi/detay/1898599/default.htm | başlık = TürkTraktör'ün Sakarya Erenler fabrikası açıldı | yazar = | tarih =
*''[[1010'uncu Ordudonatım Ana Tamir Fabrika Müdürlüğü|Tank-Palet Fabrikası]]'': 1967 yılından itibaren Türk ordusuna hizmet vermektedir. Fabrika, 1973 yılında Palet Yenileme Atölyesi ile hizmete başlanmıştır. 1974 yılında ise Tank Yenileştirme Atölyesi ve Motor-Transmisyon Atölyesi işletmeye alınmıştır. Kara Kuvvetleri Komutanlığı'ndaki tüm paletli araçları kapsayacak şekilde, araç yenileştirme ve bu araçlara ait motor, transmisiyon, optik aksam ve paletleri yenileştirmek, söz konusu araçları modernize etmek ve ayrıca yenileştirme ve modernizasyon için gerekli olan her türlü yedek parçayı imal ve tedarik etmektir.
*''Tırsan'': 1977 yılında otomotiv sektörüne yönelik olarak kurulmuştur. İngiliz, Fransız, Alman ve Hollandalı şirketlerle ortak çalışmalar yaptı. Almanya'da [[treyler]] fabrikası açtı. Birer adet Alman ve Hollandalı şirketi satın aldı. Sakarya fabrikasında 1060 kişinin çalıştığı şirket 48 ülkeye ihracat yapmaktadır.
671. satır:
İlde çeşitli turizm faaliyetleri yapılacak alanlar bulunur. Deniz, akarsu, göl, yayla, termal, orman, doğa, flora turizmi kaynakları yer alır.<ref name=il/>
''Deniz turizmi''; İlin kuzeyindeki Karasu ve Kocaali ilçelerinde gelişmiştir. Sakarya ilinin yaklaşık 60 km uzunluğundaki Karadeniz kıyısı, bir tek çakıl taşının bulunmadığı ince kum yer aldığı kumsallarla kaplıdır<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.bel.tr/gz_oku.php?id=28&uk=14&ak=61&uk2=7 | başlık = Denizler | yazar = | tarih = | eser = Turizm | yayıncı = sakarya.bel.tr | erişimtarihi =8
''Göller'': [[Sapanca Gölü]], mesire yeri, ve su sporları açısından önemlidir. [[Acarlar Longozu]], mesire yeri ve eko turizm açısından, [[Poyrazlar Gölü]] mesire yeri, Akgöl mesire alanı ve balık tutma açısından ilgi çekmektedir.
681. satır:
''Yaylalar'': Soğucak, Kırca, Acelle, Çiğdem yaylalarında şenlikler düzenlenir. Bunun yanında ilde ziyaretçi çeken diğer yaylalar şunlardır: Keremali, Katırözü, Kirpiyan, Sultanpınar, Yanık, Sulucaova, Yörükyeri, Çilekli, Akar, Haydarlar-Kuloğlu, Dikmen, Hamzapınar, Belengerme, İnönü, Güzlek, Karagöl ve Turnalı.
İl genelinde 21 turistik işletmede, 3402 yatak kapasitesi bulunur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://bilgi.satso.org.tr/DownloadFile.ashx?o=20d253bfa97a4c5592b9b01c09d5787da76e7d937ffc45308ee0642976f7780e | başlık = Kütür ve Turizm | yazar = | tarih = Aralık 2012 | eser = Sakarya ili 2012 Yılı İktisadi Raporu | yayıncı = satso.org.tr | erişimtarihi =8
=== Müzik ve halk oyunları ===
| |||