Polonya ekonomisi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Eklemeler yapıldı. |
||
8. satır:
| derece = 25. (SAGP, 2017 tahm.)<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|başlık=The World Factbook — Central Intelligence Agency|yazar=|tarih=|çalışma=www.cia.gov|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
| örgütler = [[Avrupa Birliği|AB]], [[Dünya Ticaret Örgütü|DTÖ]] and [[Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü|OECD]]
| GSYİH = {{artış}} $614.19 milyar (nominal, 2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/NGDPD@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD/POL/PRT External Datamapper: Poland]</ref>
{{artış}} $1.19 trilyon (SAGP, 2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/PPPGDP@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD External Datamapper: Poland]</ref>
| büyüme = {{artış}} %4.1 (2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD External Datamapper: Poland]</ref>
| kişi başı = {{artış}} 16,180 $ (nominal, 2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD External Datamapper: Poland]</ref>
{{artış}} $31,430 (SAGP, 2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/PPPPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD External Datamapper: Poland]</ref>
| sektörel = Tarım: %2.6 Sanayi: %38.5 Hizmetler: %58.9 (2016 tahm.)
| enflasyon = %2.5 (2018 tahm.)<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIPCH@WEO/ADVEC/OEMDC External Datamapper: Poland]</ref>
| yoksulluk =
| işgücü = 17.6 milyon (2017 tahm.)
46. satır:
Polonya, [[Dünya Bankası]] tarafından [[yüksek gelirli ekonomi]] olarak sınıflandırılmış<ref>{{Web kaynağı|url=https://data.worldbank.org/products/wdi-maps|başlık=WDI 2017 Maps - Data|yazar=|tarih=|çalışma=data.worldbank.org|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref> ve 2017 yılında [[Gayri safi yurt içi hasıla|GSYİH]] açısından 23. sırada ve 2017 [[İş Yapma Kolaylığı İndeksi|İYKE]]'de 24. sırada yer almaktadır. Ekonomisinin en büyük bileşeni hizmet işkoludur (%62.3) ve bunu sanayi (%34,2) ve tarım (%3,5) işkolu izlemektedir. 1989'daki ekonomik yeniliklerle, Polonya dış borçları, 1989'daki 42.2 milyar dolar seviyesinden 2014'te 365,2 milyar dolara yükseldi. Polonya, 2015 yılında küresel ticari alana 198.2 milyar ABD doları değerinde mal sevk etmiş, 2011'den bu yana %5,4 artış kaydedilmiş, ancak 2014'ten 2015'e kadar olan süre içinde %7,6 düşüş görülmüştür. Polonya'nın en büyük ihraç kalemleri: [[makine]]ler, [[elektronik donanım]]lar, [[taşıt]]lar, [[mobily]]a ve [[plastik|plastik ürünleri]]ni içermektedir. Polonya [[Merkezi İstatistik Bürosu (Polonya)|Merkezi İstatistik Bürosu]]'na göre, 2010 yılında Polonya'daki ekonomik büyüme oranı %3.7 idi ve bu da Avrupa'nın en iyi ekonomik büyüme sonuçlarından biriydi. 2014 yılında ekonomisi %3,3, 2015 yılında ise %3,8 büyümüştür. 2016 yılında ekonomik büyüme yavaşlamasına rağmen, 2016 yılı sonlarında daha sıkı bir işgücü piyasasıyla birleştirilmiş devlet teşvik tedbirleri yeni bir büyümeyi tetiklemiş ve bu büyüme, 2017 yılında Polonya Merkezi İstatistik Bürosu tarafından %5,2 olarak kaydedilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/wzrost-pkb-polski-unia-europejska-eurostat,168,0,2393000.html|başlık=Wzrostem PKB Polska zostawia Europę daleko z tyłu. Najnowsze dane Eurostatu|ilk=Jacek|son=Frączyk|tarih=7 Aralık 2017|çalışma=money.pl|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
29 Eylül 2017'de, dizin sağlayıcı [[FTSE]] Russell, piyasaların yıllık sınıflandırmasının sonuçlarını açıklamış, buna göre Polonya pazarı gelişmekte olan bir piyasadan gelişmiş piyasa durumuna yükseltilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://thenews.pl/1/12/Artykul/328269,FTSE-Russell-upgrades-Poland-from-emerging-to-developed-market|başlık=FTSE Russell upgrades Poland from emerging to developed market|yazar=|tarih=|çalışma=thenews.pl|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
== Tarihçe ==
Polonya, eski Sovyet bloğu ülkeleri arasında kişi başına düşen GSYİH'da, AB-15'e kıyasla (yaklaşık %45) en büyük artışı (%100'den fazla) gören ülke olmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.brookings.edu/blog/future-development/2015/02/11/how-poland-became-europes-growth-champion-insights-from-the-successful-post-socialist-transition/|başlık=How Poland Became Europe’s Growth Champion: Insights from the Successful Post-Socialist Transition|ilk=Marcin|son=Piatkowski|tarih=|çalışma=brookings.edu|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref> 2007 mali krizinden sonra bile 1992'den beri kesintisiz olarak ekonomik bir büyümeye sahipti.<ref name="businessdayonline.com">{{Web kaynağı|url=http://www.businessdayonline.com/next-economic-powerhouse-poland/|başlık=The Next Economic Powerhouse? Poland - BusinessDay: News you can trust|yazar=|tarih=5 Temmuz 2017|çalışma=businessdayonline.com|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
=== 1989 öncesi ===
Bu yazı 1989 sonrası şu anki Polonya ekonomisini ele almaktadır. Geçmiş dönem Polonya ekonomisinin tarihsel görünümü için, bakınız:
* [[Polonya Halk Cumhuriyeti#Ekonomi|Polonya Halk Cumhuriyeti ekonomisi (1945–1989)]]
* [[İkinci Polonya Cumhuriyeti#Ekonomi|İkinci Polonya Cumhuriyeti ekonomisi (1918–1939)]]
* [[Lehistan-Litvanya Birliği#Ekonomi|Lehistan-Litvanya Birliği ekonomisi (1569–1795)]]
==== 1990-2009 ====
Polonya devleti, 1990'larda ekonomik serbestleşme politikasını kararlılıkla sürdürmüş, ekonomik büyüme için olumlu getiriler ancak nüfusun bazı kolları için olumsuz sonuçlarıda beraberinde getirmiştir. Küçük ve orta büyüklükteki devlet şirketlerinin özelleştirilmesi ve yeni şirketlerin kurulmasına ilişkin özgürlükçü bir yasa, Polonya'nın ekonomik büyümesinin ana itici gücü olan özel sektörün gelişmesini teşvik etmiştir. Tarım işkolu yapısal sorunlar, fazla iş gücü, verimsiz küçük çiftlikler ve yatırım eksikliği nedeniyle yetersiz ve verimsiz kalmaktadır. "Hassas işkollarının" (ör. Kömür gibi) yeniden yapılandırılması ve özelleştirilmesi de yavaş olmuş, ancak son zamanlarda enerji ve demir-çelik alanına yapılan yabancı yatırımlar geleceği değiştirmeye başlamıştır. Sağlık hizmetleri, eğitim, emeklilik sistemi ve devlet yönetimindeki son düzenlemeler, beklenenden daha yüksek mali baskılara neden olmuştur. Bu hesap açığının iyileştirilmesi ve enflasyona odaklanarak para politikasının sıkılaştırılması, Polonya hükümetinin öncelikleridir. Kamu maliyesinde daha fazla ilerleme esas olarak kamu kolunda istihdamın azaltılmasına ve vergi gelirlerinin, benzer gelir düzeyine sahip diğer kişilere göre önemli ölçüde daha düşük vergiler ödeyen çiftçileri de kapsayacak şekilde gözden geçirilmesine bağlıdır.
=== 2009 mali krizinden beri ===
[[2008-2012 Küresel Ekonomik Kriz|2009 küresel mali krizi]]nden bu yana, Polonya GSYİH'sı büyümeye devam etti. 2009 yılında, krizin doruk noktasında, Avrupa Birliği GSYİH'sı bir bütün olarak %4,5 azalırken, Polonya GSYİH'sı %1,6 artmıştır. Kasım 2013 itibarıyla, AB ekonomisinin büyüklüğü kriz öncesi seviyenin altında kalırken, Polonya ekonomisi birikimli (cumulative) olarak %16 oranında artmıştır. Başarısının ana nedenleri, büyük bir iç pazar (nüfus açısından AB'de altıncı) ve iş dostu bir siyasi iklim gibi görünmektedir. 1990'larda sosyalizmin çöküşünden sonra uygulanan ekonomik reformlar da bunda rol oynamış; 1989 ile 2007 arasında Polonya ekonomisi, aynı zamanda beraberinde milyonlarca işsizde doğururken, Doğu ve Orta Avrupa'da diğer ülkelere göre %177 oranıyla daha hızlı büyüme göstermiştir.<ref name="businessdayonline.com" />
Ancak, iş döngüsünün ekonomik dalgalanmaları, Polonya'nın 2013 başlarında neredeyse %11'e ulaşan işsizlik oranını etkilemiştir. Bu seviye yine de Avrupa ortalamasının altındaydı ve daha sonra düşmeye başlamıştı.<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.pl/1/12/Artykul/332247,Poland-has-employee%E2%80%99s-market-minister|title=Poland has employee’s market: minister|author=|date=|website=thenews.pl|accessdate=25 March 2018}}</ref> Ekim 2017 itibarıyla, Polonya'nın işsizlik oranı [[EUROSTAT|Eurostat]]'a göre %4,6 seviyesinde gerçekleşti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Unemployment_rates,_seasonally_adjusted,_October_2017_(%25)_F2.png|başlık=File:Unemployment rates, seasonally adjusted, October 2017 (%) F2.png - Statistics Explained|yazar=|tarih=|çalışma=ec.europa.eu|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
== İşgücü piyasası ve ücretler ==
{{Ayrıca bakınız|Polonya'da işsizlik}}
Sosyalist ekonominin çöküşünden sonra Polonya'da işsizlik ortaya çıkmıştı, ancak ekonomi daha önceleri [[gizli işsizlik]] oranlarına da sahipti. İşsizlik oranı, 1990'ların sonunda %10'a gerilemiş ve daha sonra, 21. yüzyılın ilk birkaç yılında tekrar yükselmiş ve 2002'de %20'ye ulaşmıştır. O zamandan beri düzensiz olmasına rağmen azalma eğilimi göstermektedir. 2008'den beri Polonya'daki işsizlik oranı sürekli olarak Avrupa ortalamasının altında seyretmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Unemployment_rates,_seasonally_adjusted,_October_2015.png|başlık=File:Unemployment rates, seasonally adjusted, October 2015.png - Statistics Explained|yazar=|tarih=|çalışma=ec.europa.eu|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
2015 yılında oran %8'in altına düşerek,<ref>{{Web kaynağı|url=http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Unemployment_statistics|başlık=Unemployment statistics - Statistics Explained|yazar=|tarih=|çalışma=ec.europa.eu|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref> işgücü açığı olasılığına yol açmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.msp.gov.pl/en/polish-economy/economic-news/6146,Poland-facing-risk-of-labor-force-deficit-in-2015.html|başlık=Poland facing risk of labor force deficit in 2015|tarih=|çalışma=msp.gov.pl|erişimtarihi=25 Mart 2018}}</ref>
== Dış ticaret ve DYY ==
1991 yılında [[Ruble]] bazlı [[Comecon|COMECON]] ticaret blokunun çökmesiyle Polonya, ticaretini yeniden gözden geçirdi. 1996'nın başlarında, ticaretinin %70'i [[Avrupa Birliği|AB]] üyeleriyleydi. Batı komşusu [[Almanya]] bugün Polonya'nın ana ticaret ortağıdır. Polonya Mayıs 2004’te Avrupa Birliği’ne katılmıştır. Bundan önce, [[Macaristan]], [[Çek Cumhuriyeti]], [[Slovakya]] ve [[Slovenya]]'yı içeren [[Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması]] (CEFTA) aracılığıyla bölgesel birlik ve ticaretini geliştirdi.
Polonya, [[Dünya Ticaret Örgütü]]'nün kurucu bir üyesidir.<ref name="wto">{{Web kaynağı|url=http://www.wto.org/english/tratop_e/tpr_e/tp136_e.htm|başlık=Poland: June 2000|yayıncı=World Trade Organization|çalışma=Trade Policy Reviews|tarih=26 Haziran 2000|erişimtarihi=21 Mayıs 2014}}</ref> Avrupa Birliği üyesi olarak, Amerika Birleşik Devletleri dahil diğer ülkelerden gelen mallara [[Ortak gümrük tarifesi|ortak dış tarife]] uygular. Polonya'nın başlıca ithalatı, sınai yeniden donanım ve üretim girdileri için gerekli olan sermaye mallarıdır. Ülkenin dış satım malları makineleri de içermektedir, ancak bu çok çeşitlilik göstermektedir. En başarılı dış satım ürünleri arasında mobilyalar, yiyecekler,<ref name="Polska-zywnosc">PAP, 9 Mayıs 2013 [https://web.archive.org/web/20141105190235/http://inwestor.msp.gov.pl/si/polska-gospodarka/wiadomosci-gospodarcze/25865,Polska-zywnosc-fundament-polskiego-eksportu-2012-kolejnym-rokiem-rekordowego-eks.html Polska żywność - fundament polskiego eksportu - 2012 kolejnym rokiem rekordowego eksportu żywności.] Ministerstwo Skarbu Państwa (İnternet Arşivi).</ref> motorlu tekneler, hafif uçaklar, orman ürünleri, gündelik kıyafetler, ayakkabılar ve kozmetik ürünlerdir.<ref name="partnerzy2014">GUS, [https://web.archive.org/web/20140923154900/http://forsal.pl/artykuly/808705,najwieksi-partnerzy-handlowi-polski-kto-kupuje-nasze-produkty.html Najwięksi partnerzy handlowi Polski: kto kupuje nasze produkty?] 9 Temmuz 2014 (İnternet arşivi)</ref> Almanya, 2013 itibarıyla Polonya'nın dış satımının en büyük alımcısı konumundadır.<ref name="Euro-Dane">Ministerstwo Gospodarki, [https://web.archive.org/web/20131208094250/http://euro-dane.com.pl/polska---kierunki-eksportu Polska - kierunki eksportu i najchętniej kupowane produkty z naszego kraju.] 8 Aralık 2013 Euro-Dane :: Ekonomia Unii Europejskiej (İnternet arşivi). Daha önemlisi: [http://s2.manifo.com/usr/f/f0b13/97/img/0beksport-europa.jpg Polonya'nın 2012 ihracatının ithalatçıları grafiği.]</ref> Tarım işkolu çıktıları arasında, yurtdışındaki en büyük para vericiler ve dış satımın büyümesine elverişli döviz kuru ile birlikte; füme ve taze balık, kaliteli çikolata, et ve süt ürünleri ve özel ekmekler<ref>Patrycja Maciejewicz, Leszek Baj, [https://web.archive.org/web/20120408150939/http://m.wyborcza.biz/biznes/1,106501,11499025,Polska_zywnosc_jedzie_w_swiat__Pelno_niespodzianek.html Polska żywność jedzie w świat. Pełno niespodzianek] 2012-04-07, Wyborcza.biz (İnternet arşivi).</ref> gibi ürünler de bulunmaktadır.<ref>PAP, [https://web.archive.org/*/http://www.portalspozywczy.pl/technologie/wiadomosci/wiecej-niz-80-proc-eksportu-zywnosci-z-polski-to-przetworzone-produkty-spozywcze,106332.html Więcej niż 80 proc. eksportu żywności z Polski to przetworzone produkty spożywcze] 10 Ekim 2014 tarihli Spozywczy.pl portal kaynağı (İnternet arşivi).</ref> 2011 yılında gıda dış satımı, 2010 yılına göre %17 artışla 62 milyar [[Złoty]] olmuştur.<ref>Wiesław Łopaciuk, [https://web.archive.org/web/20141105181605/http://www.portalspozywczy.pl/finanse/wiadomosci/padl-rekord-wartosci-eksportu-pro-duk-tow-rol-no-spo-zyw-czych-z-pol-ski-powod-slaby-zloty,64382.html Padł rekord wartości eksportu produktów rolno-spożywczych z Polski. Powód: słaby złoty] Rzeczpospolita, 27 Ocak 2012 (İnternet arşivi). "Z analizy "Rzeczpospolitej" wynika, że łączna wartość eksportu produktów rolno-spożywczych Polski mogła w 2011 r. sięgnąć 62 mld zł. W porównaniu z 2010 r. była o niemal 17 proc. wyższa."</ref> ABD'ye yapılan Polonya dış satımı çoğunluk, [[Genelleştirilmiş Öncelikler Sistemi]] (GSP, ''Generalized System of Preferences'') programı kapsamında tarife ayrıcalıklarına sahiptir.
Polonya, dış ticarete diğer birçok Orta ve Doğu Avrupa ülkesinden daha az bağımlıdır, ancak Avrupa ile olan ticaret hacmi yine de büyük sayılmaktadır. 2011 yılında, [[Euro bölgesi]] ile GSYİH'daki payı olan ticaret hacmi (ihracat artı ithalat) %40 oranıyla 1990'ların ortalarınna göre iki katına ulaşmıştır. Polonya'nın dış satımının %30'u Almanya ile ve %30'u da Avrupa'nın geri kalanıyladır. Polonya'nın Rusya'ya yaptığı ihracatta önemli bir artış gerçekleşmiştir.<ref name="imf2">{{Dergi kaynağı|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr12163.pdf|başlık=Republic of Poland. Selected Issues.|yazar=Ho, Giang|eser=IMF Country Report|tarih=Temmuz 2012|cilt=12|konu=163}}</ref> Ancak, Ağustos 2014'te, Rusya'ya meyve ve sebze ihracatı, Moskova'nın politik olarak güdülenmiş yasaklarıyla çarpıcı bir şekilde düşüş göstermiştir.<ref>[http://www.channelnewsasia.com/news/world/ban-on-food-imports-due/1297280.html Gıda ithalatı yasağı]</ref>
[[Doğrudan yabancı yatırım]] (DYY), 2010 yılında GSYİH'nın %40'ını oluşturmuş ve 2000 yılındaki seviyenin iki katına çıkmıştır. Polonya'ya en çok [[Doğrudan yabancı yatırım|DYY]] Fransa, Almanya ve Hollanda'dan gelmektedir. Polonyalı şirketler, başta İtalya ve Lüksemburg olmak üzere çeşitli ülkelerde yabancı yatırımlara sahiptir. İç DYY'nin çoğu üretimde olup, bu durum kaynak ülkelerdeki ekonomik dalgalanmalara karşı duyarlılık gösterebilmektedir.<ref name="imf2"/>
Polonya ticaret hukuku yabancı girişimcilere oldukça elverişlidir. Hükümet, yatırımcılara çeşitli devlet yardımı biçimleri: %19 seviyesinde CIT vergisi (Cash-in-transit tax) ve 14 Özel Ekonomik Bölgedeki yatırım teşvikleri (diğerleri: gelir vergisi muafiyeti, emlak vergisi muafiyeti, rekabetçi arazi fiyatları), çeşitli sanayi ve teknoloji parkları, AB yapısal fonlarından yararlanma imkanı, Kahverengi alan ve Yeşil alan gibi olanaklar sunmaktadır. Polonya Ulusal Bankası'na (NBP) göre, 2006 yılında Polonya'ya giren DYY seviyesi 13,9 milyar Euro'dur.
Ernst & Young raporuna göre, Polonya yatırım çekiciliği açısından dünyada 7. sırada yer almaktadır. Ancak, Ernst & Young'ın 2010 Avrupa çekicilik araştırması, Polonya'nın DYY istihdamında %52'lik bir azalma ve 2008'den bu yana DYY projelerinin sayısında %42'lik bir düşüş görüldüğünü bildirmiştir.<ref>{{Web kaynağı|son=Schwab|ilk=Klaus|başlık=The Global Competitiveness Report 2010-2011|url=http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf|yayıncı=World Economic Forum|erişimtarihi=25 Nisan 2011}}</ref> OECD (www.oecd.org) raporuna göre, 2004'te Polonyalılar Avrupa'daki en zor çalışma koşullarındaki uluslardan biriydi. Yine de, kolay iş kurma ve yürütme yeteneği ekonomik sıkıntıya neden olmuş; 2010 Dünya Ekonomik Forumu, anlaşmazlıkları çözmek için kuruluşların kullandıkları yasal çerçevenin açıklığı, etkinliği ve tarafsızlığı açısından Polonya'yı OECD ülkeleri sıralamasında alt sıralarda bir yere yerleştirmiştir.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Waking up to the new economy: Ernst & Young's 2010 European attractiveness survey|url=http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Attractiveness_survey_2010_EU/$FILE/Attractiveness_survey_2010_EU.pdf|yayıncı=Ernst & Young|erişimtarihi=25 Nisan 2011}}</ref>
== İşkolları ==
[[Dosya:Poland Export Treemap.png|thumb|right|300px|MIT Harvard Ekonomik Bileşke Gözlemevi tarafından hazırlanan [http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=177&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2016 Ekonomik Karmaşıklık Atlası]'na göre Polonya dış satım ürünleri dağılımı.]]
=== Üretim endüstrileri ===
{{ayrıca|Polonya'da otomotiv işkolu}}
[[Dosya:Gielda3 Wwa beax.jpg|thumb|[[Varşova Borsası]], [[Doğu Avrupa|Doğu]] ve [[Orta Avrupa]]'nın en büyük borsadır.]]
II. Dünya Savaşı'ndan önce Polonya'da sanayi, kömür, tekstil, kimya, makine, demir ve çelik işkollarında yoğunlaşmıştı. Günümüzde gübreler, [[petrokimyasal]]lar, [[Takım tezgâhı|takım tezgâhları]], elektrikli makineler, elektronik, otomobil üretimi ve gemi yapımı gibi kollara uzanmaktadır.
== Ayrıca bakınız ==
| |||