Halid Ziya Uşaklıgil: Revizyonlar arasındaki fark

| dönem = [[Servet-i FünunFünûn]], [[Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı|cumhuriyet dönemi]]

'''Halid Ziya Uşaklıgil''' (1866 – 27 Mart 1945), [[Servet-i FünunFünûn]] ve Cumhuriyet dönemi Türk romancı ve yazar. (BazıBâzı edebiedebî yazılarını ''Hazine-i Evrak'' dergisinde ''Mehmet Halid Ziyaeddin'' adıyla yayımlamıştır.)

[[Servet-i FünunFünûn]] edebiyatının en büyük nesir ustası kabul edilir. İlk büyük Türk romanı olarak kabul görmüş [[Aşk-ı MemnuMemnû]]'nun’nun yazarıdır. Türk romanının gerçek anlamda batılı bir kimlik kazanmasında önemli katkısı olmuş bir yazardır.<ref name=yasar>[http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tubar/article/view/5000073192/5000067415 Hüseyin Yaşar, '''Nesl-i Âhir’de Bir Meşrutiyet Aydını: Süleyman Nüzhet''', ''Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 33'']</ref>

[[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda ’nda [[Sultan Reşat]] devri Mabeynmabeyn Başkatibibaşkâtibi (1909-1912) ve [[AyanÂyân Meclisi]] üyesi olarak görev yapmıştır.

İstanbul'unİstanbul’un [[Eyüp, İstanbul|Eyüp]] semtinde doğdu. Uşşâkizâdeler diye anılan ve bir kolu İzmir’e yerleşerek halı ticaretiyle uğraşan Uşaklı Helvacızâdeler ailesine mensuptur. Babası halı tüccarı Halil Efendi, [[Uşak]]'tan ’tan [[İzmir]]’e göçmüş varlıklı bir ailedendi. Halid Ziya, o sırada İstanbul'aİstanbul’a yerleşmiş olan Halil Efendi ile Behiye Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak dünyayaDünya’ya geldi.

Mahalle mektebindeki ilk eğitiminin ardından Fatih Askeri Rüştiyesi'neRüştiyesi’ne devam etti. [[93 Harbi]]’nin başlaması ile Halil Efendi’nin işleri bozulunca<ref name=sevda>Sevda Altunbaş, '''Halit Ziya Uşaklıgil'inUşaklıgil’in Romanlarında Kadın ve Kadın Eğitimi''', ''Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2007''</ref> aile, İzmir’e yerleşti ve Halit Ziya öğrenimini İzmir Rüştiyesi’nde sürdürdü. Ardından İzmir'deİzmir’de Ermeni Katolik rahiplerinin çocukları için kurulmuş yatılı bir okula devam ederek Fransızcasını geliştirdi; Fransız edebiyatını yakından tanıdı.

Fransızca çeviri denemeleri yaptıktan sonra henüz öğrenci iken ilk yazılarını yayımlamaya başladı. Önce İzmir çevresinde kendini tanıttı. Bâzı Bazı edebiedebî yazılarını İstanbul’da ''[[Hazine-i Evrak]]'' adlı önemli bir dergide “''Mehmet Halid''” adıyla yayımladı. İlk yazısı Hazîne-i Evrak’ta çıkan “''Deniz Danası''”dır. İlk edebiedebî yazısı (mensur şiir) “''Aşkımın Mezarı''” ise [[Tercüman-ı Hakikat]]’te yayımlandı (23 Nisan 1883). 1884’te Envâr-ı Zekâ’ya tercümeler yaptı. [[Tevfik Nevzat]] ve [[İsmail Hakkı İzmirli|Bıçakçızâde Hakkı]]’yla birlikte “''Nevruz''” dergisini çıkarmaya başladı (13 Mart - 27 Ağustos 1884 arasında on sayı). Burada [[Alfred de Musset]], [[Victor Hugo]] gibi Fransız romantiklerinden nesir halinde şiir tercümeleri, [[Louis Figuier]]’den popüler fenle ilgili yazılar ve derginin ilavesi olarak [[George Ohnet]]’nin “''Demirhane Müdürü''” adlı romanını yayımladı.

1886'da1886’da idadide birlikte çalıştığı arkadaşı Tevfik Nevzat ile birlikte “''Hizmet''” adlı bir gazete çıkararak yapıtlarını burada yayımladı. Hizmet, vali [[Halil Rıfat Paşa]]<ref name=sevda/> ve hukuk dairesi reisi himayesinde yayımlanmış ve şehrin kültür sanat hayatına canlılık getirmiş, Halit Ziya'yaZiya’ya ise geniş bir yazı alanı açmıştı. İlk eserlerinden “''Nemide''” (1889), “''Bir Ölünün Defteri''” (1889), “''Ferdi ve Şürekâsı''” (1894) Hizmet’te tefrika edilmiş duygusal, kısa romanlardır. 1885’te dizi olarak yayımlamaya başladığı “''Sefile''” adlı ilk romanı ise ahlaka aykırı olduğu gerekçesi ile yasaklandığı için yarım kaldı ve kitap haline gelmedi. Bu romanda masum bir genç kızın aldatılışını ve çektiği acıları anlatmaktaydı.

Halit Ziya’nın romanları kadar mensur şiirleri de ilgi uyandırmış ve moda olmuştu. Mensur şiirler, [[Muallim Naci]] gibi divan şiiri taraftarlarından olumsuz eleştiriler alsa da, [[Recaizade Mahmut Ekrem]], Hizmet’e gönderdiği tebrik yazısı ile yetenekli bulduğu Halit Ziya’ya destek vermişti.

Yazar, dünya edebiyatı hakkında, tiyatro tarihi hakkında yazı dizileri hazırlamış; romantizmin temsilcisi [[Ahmet Mithat Efendi]]’yi eleştirdiği ve [[realizm]]i savunduğu bir eleştiri dizisi yayımlamıştır.

Halit Ziya, 1888'de1888’de annesi Bediye Hanım'ıHanım’ı kaybetti. 1889'da1889’da amcası ile iki aylık seyahate çıkarak Uluslararası Paris Sergisi'niSergisi’ni gördü. Gezi izlenimlerini Hizmet ve Tarîk’e gönderdiği mektuplarda anlattı.<ref name=tdvia>[[Zeynep Kerman]] [http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c42/c420160.pdf '''Uşaklıgil, Halit Ziya''', ''Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, Yıl 2012'']</ref> Aynı yılın sonunda Meclis-i Ayan Reisi Emin Ali Efendi'ninEfendi’nin kızı Fatma Memnune Hanım'laHanım’la evlendi. Halit Ziya'nınZiya’nın bu evlilikten 6 çocuğu dünyaya gelmiştir: Vedide, Bihin, Sadun, Güzin, [[Vedad Uşaklıgil|Vedad]] ve [[Bülend Uşaklıgil|Bülend]]. İlk çocuğu Vedide'yiVedide’yi geçirdiği bir hastalık sonucu kaybetti. Aynı şekilde Sadun ve Güzin'iGüzin’i de küçük yaşta kaybedecek, oğlu Vedat ise 33 yaşında trajik bir intiharla hayatına son verecektir. Halit Ziya, Sadun için ''Kırık Oyuncak'', Güzin için ''Kırık Hayatlar'' ve Vedad için "''Bir Acı HikayeHikâye''” adlı kitapları yazmıştır.

=== Servet-i FünunFünûn ===

Bankadaki işinden ayrılıp İzmir'deİzmir’de vali kâtipliğine başlayan Halid Ziya, bu görevde uzun süre kalmadı. 1893’te, İstanbul’da Reji Genel Müdürlüğü’nden gelen başkâtiplik teklifi üzerine İstanbul’a gitti. Bu görevi on altı yıl sürdürdü. Bu işinde, vaktinin çoğunu okuma ve yazmaya ayırma fırsatı buldu. Reji’deki çalışma günlerinde [[Recaizade Mahmut Ekrem]] aracılığıyla [[Edebiyat-ı Cedide]] adlı edebiyat topluluğuna katıldı. Bu topluluğun en önemli isimlerinden birisi oldu. 1901’de kapatılıncaya kadar topluluğun çıkardığı Servet-i FünunFünûn Dergisi’nde yazılar, hikâyeler, romanlar yayımladı. Kendisini Türk edebiyat tarihine mal eden büyük romanlarını bu topluluk içinde verdi.

İlk büyük Türk romanı kabul edilen [[Aşk-ı MemnuMemnû]]'yu’yu 1898-1900 yılları arasında yazdı. Bu eserde zengin bir adamın genç ve güzel karısının yasak bir aşka sürüklenişini gerçekçi bir biçimde, olayın psikolojik nedenleri üzerinde durarak anlattı. Dönemin İstanbul alt kültürleriyle son derece içli dışlı olması, yazarın bu eserini yazmak amacıyla gerekli malzemeyi toplamak için gösterdiği çabanın ürünüdür. Özellikle de o dönem Boğaziçi'ndeBoğaziçi’nde yalı sakini aileler arasındaki esrar kullanma geleneği, yazarın ciddi psikolojik açılımlar yaşamasına sebep olarak eserin gelişimine ciddi etki etmiştir. Eseri, 1909’da [[Sabah (gazete)|Sabah]] gazetesinde tefrika edildi.

Yazar, [[Mai ve Siyah]]'’ ın gördüğü rağbet üzerine başka dergi ve gazete sahiplerinin kendisinden yazı istemesi üzerine tiraji yüksek [[İkdam]] ve Sabah gazetelerinde de yazılar yayımlamıştır. Ancak Servet-i Fünun’da yazan [[İsmail Safa]]’nın sürgüne gönderilmesi üzerine roman tefrika etmek dışında hiç yazı yayımlamadı.

Halid Ziya, Servet-i FünunFünûn kapatılıp topluluk dağılınca edebiyat hayatından uzun süre uzak kaldı. Rumların ve Ermenilerin yaşadığı bir balıkçı köyü olan Ayastefanos (bugünkü [[Yeşilköy, Bakırköy|Yeşilköy semti]])’a bir köşk yaptırdı ve [[Tevfik Fikret]]’in [[Aşiyan, Beşiktaş|Aşiyan’a]] yerleştiği 1905 yılında Halid Ziya da kendi köşküne yerleşti. BazıBâzı eserlerinin kitap halinde yayımını gerçekleştirdi. Reji’deki işleri dışında vaktini dostlarıyla sohbet ve okumayla geçirdi.

Halid Ziya, [[II. Meşrutiyet|Meşrutiyetin ilanı]] ile fikir ve sanat hayatının canlanması üzerine yeniden yazmaya başladı. Birçok gazete ve dergiye yazılar gönderdi. [[II. Abdülhamit]] döneminin “istibdat yılları” olarak anılan son yıllarını ve yurdu değiştirmek isteyenlerin mücadelesini konu alan “''Nesl-i Ahir''” adlı romanı kaleme aldı. Sabah gazetesinde tefrika edildikten sonra eseri kitaplaştırmadı. Bu arada [[Darülfünun]]’da Batı edebiyatı tarihi ve estetik dersleri verdi.

[[Sultan Reşat]]’ın Osmanlı tahtına çıkmasından sonra [[İttihat ve Terakki]] hükümeti tarafından mabeyn başkatibi olarak sarayda görevlendirildi. Saraydaki görevi sırasında yazmayı uygun görmediği için yazılarına ara verdi. Görevi gereği padişahla gezilere çıktı. 1911’de Âyân Meclisi üyesi oldu.

1912’de saraydaki görevi sona erdi. Darülfünun'daDarülfünun’da ders vermeye geri döndü.

1914’te Tedavi amaçlı bir Avrupa seyahatine çıktı. Saray ve Ötesi (1940-1942) ile ''Bir Acı Hikâye'' adlı hâtıratında Almanya ile ilgili geniş bilgi verdi; seyahat notlarını “''Almanya Mektupları''” başlıkları altında Tanin gazetesinde yayımladı.

[[Sait Halim Paşa]]’nın [[Almanya]]’ya inceleme gezisine gönderdiği şair ve yazarlar arasında Almanya'yaAlmanya’ya gitti, çeşitli kültürel faaliyetlere katıldı. [[Darülbedayi]]’de edebiedebî kurul üyeliğinde bulundu. [[İttihat ve Terakki]]’nin iktidardan düşmesinden sonra Reji idaresinde yönetim kurulu başkanı oldu. 1918'de1918’de oğlu Halil Vedat ve yeğenleriyle çıktığı Avrupa gezisinden 14 ay sonra döndü.

=== Cumhuriyet dönemi ===

[[Türk Kurtuluş Savaşı|Milli mücadele]] döneminde genellikle [[Ahmet Cevdet]]’in [[İkdam|İkdam Gazetesi’ne]] yazılar gönderdi. Çoğunlukla dil ve edebiyatla ilgili yazılar yazdı.

[[Dil devrimi]]’ne gönülden inanan yazarın [[I. Türk Dili Kurultayı]]’nda (26 Eylül 1932) sunduğu, Türkçe’nin geçirdiği evreleri ve dil sevgisini sanatkârane bir üslûpla dile getiren bildiri çok ses getirdi.<ref name=tdvia/> BazıBâzı eserlerini sadeleştirdi ve Latin harfleriyle yeniden yayımladı.

1937’de Tiran elçiliğinde görevli oğlu Halil Vedat'ınVedat’ın 33 yaşında intihar etmesi üzerine büyük bir yasa girdi. Acısını, yazmakla hafifletmeyi seçti. Her türlü tedaviyi reddettiği uzun bir hastalığın ardından [[27 Mart]] [[1945]]’te hayatını kaybetti. Bakırköy mezarlığında oğlu Halil Vedat’ın yanına gömüldü.

== EdebiEdebî Kişiliği ==

Altmış yıllık yazı hayatında şiir dışında pek çok eser kaleme alan Halid Ziya modern Türk edebiyatına romanları ve hikayeleriylehikâyeleriyle damgasını vurmuş bir yazardır. Türk romanının büyük ustası olarak kabul edilir.

Edebiyata Fransızcadan ve İngilizceden bazıbâzı küçük hikayelerhikâyeler çevirmekle girmişti. Çeşitli konularda yazı ve makalelerin ardından nesir niteliğinde şiirler yazmış, bu ürünlerine “''mensur şiirler''” adını vermişti. Bu hazırlıklardan sonra ilk roman denemelerini yaptı.

1886-1908 yılları arasında sekiz roman kaleme alan yazar, bu türdeki ilk eserlerini Fransız realistleri ve natüralistlerinden etkilenerek yazdı. Acemilik dönemi ürünü olan ilk romanlarından sonra Ferdi ve Şürekâsı ile olgunluk dönemine girdi ve ardından Servet-i Fünun’un edebî beyannâmesi olan Mâi ve Siyah’ı kaleme aldı.<ref name=tdvia/> Romanlarında olaya dayanan anlatım yerine kahramanların iç dünyasını sanatkârane üslûpla tahlile dayanan yeni bir anlayış benimsenmiştir.<ref name=tdvia/> Eserlerinde toplumsal mesaj verme endişesi taşımaz. Romanı, insanın iç dünyasına ait bir tür olarak görmüştür.<ref name=Zeynep>[http://www.5harfliler.com/zeynep-uysalla-halit-ziya-edebiyati-uzerine-2-nasil-yazdi-nasil-okudu-nasil-unutuldu/ '''Zeynep Uysal’la Halit Ziya Edebiyatı Üzerine 2''', ''Besharfliler.com sitesi, 28.10.2015'']</ref>

Hikâye türünün de Türk edebiyatındaki ilk gerçek temsilcisi olarak kabul edilir.<ref name=ekibi>[http://www.edebiyatekibi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=776&Itemid=51 '''Halit Ziya Uşaklıgil, Hayatı, EdebiEdebî Kişiliği''', ''Edebiyatekibi.com sitesi, Erişim tarihi:30.10.20152'20152’]</ref> Hikâyeleri, romanlarına oranla daha doğal ve yerlidir.

'''Romanları''':

Nemide, [[Bir Ölünün Defteri]], [[Ferdi ve Şürekası]], [[Sefile]], [[Mai ve Siyah]], [[Aşk-ı MemnuMemnû]], [[Kırık Hayatlar]], [[Nesl -i Ahir]], [[Kezban-ı Kopya]]

'''HikayeleriHikâyeleri''':

Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Nakıl, Bu Muydu, Heyhat, Küçük Fıkralar, Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Bir Şi’r-i Hayal, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i Sevda, Hepsinden Acı, Onu Beklerken, Aşka Dairdi, İhtiyar Dost , Kadın Pençesi, İzmir Hikâyesi, Kar Yağarken

''' Büyük hikâyeler''':

'''Hatıraları''':

'''Denemesi''':

Hamil, Va'zVa’z-ı Hamil; Mebhas-ül Kıhf; İlm-i Simya; Bukalemun-ı Kimya.

{{Aşk-ı MemnuMemnû}}

[[Kategori:OsmanlıRealist gazetecileriyazarlar]]