Ahmed Vefik Paşa: Revizyonlar arasındaki fark

İlk ilmî [[Türkçülük|Türkçülerden]] biridir.<ref name=":Gökalp">{{kitap kaynağı |başlık = [[Türkçülüğün Esasları]]|soyadı = Gökalp|ad = Ziya|yazarbağı = Ziya Gökalp |yıl = Mart 2003|yayıncı = Kumsaati Yayıncılık|yer = İstanbul|isbn = 9758414321|sayfa=9|sayfalar = |erişimtarihi=12 Kasım 2017 |url=}}</ref> İki defa Maarif Nazırlığı (Eğitim Bakanı) yaptı; [[1877 Mart-Haziran Osmanlı Meclis-i Mebusanı|ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan'ındaMebusanı’nda]] İstanbul vekili olarak yer aldı ve başkanlığı üstlendi; [[4 Şubat]] [[1878]] - [[18 Nisan]] [[1878]] ve [[1 Aralık]] [[1882]] - [[3 Aralık]] [[1882]] tarihleri arasında iki defa Başvekillikbaşvekillik (Sadrazamlıksadrazamlık, Başbakanlıkbaşbakanlık) görevine getirildi.

İlk Türkçe sözlüklerden birisi olan “''Lehçe-i OsmaniOsmanî''”’nin yazarı olan Paşa, devlet adamlığının yanı sıra 16 dil bilen bir bilimadamıdırbilim adamıdır.<ref name=unver>[http://tk.kutuphaneci.org.tr/index.php/tk/article/download/422/843 Süheyl Ünver, "Ahmet Vefik Paşa Kütüphanesi", ''Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni'', Cilt 16, Sayı 1, 1967]</ref>. [[Bursa]] valiliği sırasında bu kentte bir tiyatro yaptırmakla ün kazanmıştır.<ref>[http://ceyhantml.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/01/04/112267/dosyalar/2014_03/11065622_11.s%C4%B1n%C4%B1fedebyatdersnotlar%C4%B1.pdf Türk Edebiyatı Ders Notları], [[Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı|MEB]], Erişim tarihi: 17 Nisan 2016</ref>

[[Müslüman Yunanlar|Yunan]] kökenli<ref name="Berkes, Niyazi – Ahmad, Feroz 1998 29">{{cite book |author = [[Niyazi Berkes|Berkes]], Niyazi – Ahmad, Feroz |title = The development of secularism in Turkey |publisher = C. Hurst & Co. Publishers |year = 1998 |page=29 |isbn = 1-85065-344-5 |quote = Ahmed Vefik Pasa (1823-91), the grandson of a Greek convert to Islam and the holder of several of the highest positions, was one of those interested in Turkish studies. }}</ref>[[Hariciye Nezareti]] memurlarından Ruhittin Efendi'ninEfendi’nin oğludur. Dedesi [[Yahya Naci Efendi]], Müslüman Osmanlı memurlara yabancı dil öğretmek için kurulan ve devletin yıkılışına kadar varlığını sürdüren [[Tercüme Odası]]’nın ilk müslümanMüslüman çevirmenidir. Babası da Fransızca bilirdi ve çevirmenlik yapmış, Tercüme Odası’nda çalışmış bir kişiydi. Türk edebiyatının büyük şairlerinden [[Abdülhak Hamid Tarhan]]’ın babası Hayrullah Efendi ile de kardeş çocuğu olan Barış Özkul,<ref name=ozkul>Barış Özkul, "Tanzimat Döneminde Tercüme Odasında Yetişine Bir Çevirmen-Aydın: Ahmet Vefik Paşa", ''İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009'']</ref> Ahmet Vefik Paşa’nın yetiştiği aile çevresi onu dil öğrenmeye, çevirmenlik yapmaya yöneltmiştir.

[[1831]] yılında [[İstanbul]]’da başladığı eğitimini, babasının görevi nedeniyle gittiği [[Paris]]’te dönemin gözde okullarından ''Saint Louis Le Grand Lisesi''’nde tamamladı. Babası, Paris’e elçi olarak atanan [[Mustafa Reşit Paşa]]’nın tercümanlığını yapmaktaydı. Kendisi de Paris’te bulunduğu süre içinde [[Fransızca]]’yıyı anadiliana dili gibi öğrendi. Fransızca’nınFransızcanın yanı sıra İtalyanca, Yunanca ve Latince de öğrendi.<ref name=sahiner/>.

İki yıl sonra Sırbistan’da, İzmir’de, Memleketeyn’de ([[Sırbistan]]’da, [[İzmir]]’de, Memleketeyn’de ([[Eflak]] ve [[Boğdan]]) geçici ve özel görevler aldı. Bu arada İstanbul’a döndükçe aşaması yükseltilerek Tercüme Odası’na atandı.

Kısa bir süre pasaport dairesinde müdürlük yaptı. Sonra uyrukluk işlerini çözmek ve sonuçlandırmak için İzmir’e gönderildi. 1845 yılında İzmir’den dönünce görevi yükseltilerek “''Tercüme Odası Mümeyyiz’i''”, 1847’de “''mütercim-i evvel''” (başçevirmen)baş çevirmen) oldu. 1847’de devletin ilk resmiresmî salnamesinin hazırlanması işi kendisine verildi<ref name=ozkul/>.

1849’da mütercim-i evvel rütbesinin yanı sıra başmümeyyizlik rütbesini aldı<ref name=ozkul/>. Aynı yıl Reşit Paşa tarafından kendisine [[Aydın]]’da bir çiftlik hediye edilen ünlü Fransız şair [[Alphonse de Lamartine]]’in rehberliği ile görevlendirildi, onunla bir buçuk ay geçirdi<ref name=ozkul/>.

1851’de pek çok konudaki derin bilgisi nedeniyle, diğer resmiresmî görevlerinin yanı sıra, yeni kurulan [[Encümen-i Daniş]] adlı bilim kuruluna üye seçildi ve bu üyeliğin gerektirdiği çalışmaların içinde yer aldı.

Vefik Paşa, 1851’de Encümen’i Daniş’de görevlendirilmesinin hemen ardından Tahran’a elçi olarak atandı ve dört yıl bu görevi sürdürdü. Tahran’da elçilik binasını [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] toprağı olarak ilan edip bayrak çektiren Ahmet Vefik Paşa, elçilik binalarına bayrak asma adetini getiren kişi oldu<ref name=sahiner/>.

Paşa, gittiği yerlerde resmiresmî görevlerinin yanı sıra özel olarak dillerini , kültürlerini, geleneklerini öğrenmek adetinde idi. İran’da [[Fars]] dilini ve [[İran]] tarihinin kökenlerini öğrendi; bu ülkenin edebiyat, felsefe ve din konuları ile de yakından ilgilendi<ref name=sahiner/>. Tahran’da doğu dillerini incelemesi ve dillerin tarihsel gelişimine kafa yorması onu Osmanlıca’nınOsmanlıcanın Farsça ve Arapça’nınArapçanın etkisinden kurtarılması düşüncesine sevketti.; [[Türkçü]] bir tutum geliştirdi<ref name=ozkul/>.

Küçük yaşlardan beri kendisini koruyan Reşit Paşa’nın [[Abdülmecit]]’e sadrazam olması ile önemli görevlere getirilen Ahmet Vefik Paşa, “''Meclis-i Valay-i AhkamAhkâm-ı Adliye''” üyeliği (1855), “''Deavi Nazırlığı''” (1857), Paris elçiliği (1860) yaptı. Paris büyükelçiliği sırasında [[III. Napolyon]] ile aralarında yaşanan gerilim, fıkralara konu oldu.<ref name=sahiner/>.

Paris sefaretinden İstanbul’a döndükten sonra 1862’de [[Darülfünun]]’da ''Hikmet-i Tarih'' (Tarihtarih Felsefesifelsefesi) hocası, aynı sene içinde Bursa’da ''Evkaf Nâzırı'' oldu.

Darülfünun hocalığı sırasında “Şecere-i Türkiye”' (Türklerin soy kütüğü) adlı eseri Çağatay Türkçesi'ndenTürkçesi’nden İstanbul Türkçesi'neTürkçesi’ne çevirdi; Türklerin tarihinin Osmanlı tarihi ile başlamadığını savundu. Ayrıca “Lehçe-i Osmani” (Osmanlı lehçesi) ve Türk lugati hazırlayacak değişik Türk lehçelerinin varlığını gösterdi.

Evkaf Nazırlığı görevi sırasında çeşitli zelzelelerde, özellikle de 1855 depreminde hasar görmüş ve o güne kadar onarım görmemiş Osmanlı yapılarını tamir ettirdi. 29 Mayıs 1862 yılında Padişah Abdülaziz tarafından Divan-ı Muhasebat ReisliğineReisliği’ne tayin edilen Ahmet Vefik Paşa bugünkü adıyla Sayıştay'ınSayıştay’ın ilk başkanlığını yapmıştır. {{fact}}

1864 yılında halkın şikayetleri üzerine Bursa’daki görevinden alınarak yıllarca resmiresmî bir görev verilmedi,{{fact}}, bu süre içinde Türk tarih ve edebiyatına yeni eserler ve tercümeler kazandırdı.

18 Mart 1877’de çalışmalarına başlayan ilk Meclis-i Mebusan’ın İstanbul üyesi olarak seçilen Vefik Paşa, Mebusan'ınMebusan’ın başkanlığını yaptı. OturumlarıDivan-ı Muhasebat Reisi oturumlarını diktatörce idaretidare ettiği yolunda eleştirilere uğradı.<ref name=sahiner/>.

[[1878]]’de tekrar Maarif Nazırı, daha sonra da sadrazam oldu ve yüzyıllardır kullanılan “''sadrazam''” sözcüğünü “''başvekil''” olarak değiştirdi.<ref name=ozkul/>. Bu göreve geldiği sırada imparatorlukİmparatorluk, [[93 Harbi]]’nden yenik çıkmıştı. [[Rusya]] ile yapılan ağır anlaşma koşullarını hafifletmek için çalıştı ve donanmanın teslimini önledi.<ref name=sahiner/>. Abdülhamit’iAbdülhamid’i hal edeceği yönündeki bir jurnal nedeniyle 18 Nisan 1878’de görevinden azledildi<ref name=sahiner/>.

Yaptırdığı tiyatro binasında çevirdiği [[Molière]] eserlerinin sahneye konulmasını sağladı; İstanbul’da yıktırılan [[Gedikpaşa Tiyatrosu]]’nun oyuncularını himayesine alarak Bursa’ya getirtti; sahnelenecek oyunların dekorundan provalarına kadar her şeyiyle ilgilendi<ref name=sahiner/>. Ahmet Vefik Paşa’nın kurduğu bu tiyatro, İstanbul dışında Anadolu’da kurulan ilk tiyatro idi. Onun izinden giderek [[Adana]] valisi [[Ziya Paşa]] da 1880 yılında Adana’da bir tiyatro yaptırdı<ref name=ozcelebi/>.

Paşa, ayrıca valiliği sırasında “''Müntehabât ı Durub-ı Emsal''” (Atalar Sözlüğü) adlı yapıtının içeriğini 5000 maddeye çıkarıp Hüdevandigar Matbaası’nda yeniden bastırdı (1881).<ref name=ozkul/>.

1882’de Bursa valiliği görevinden alınan paşa, [[Mehmet Sait Paşa]]’dan boşalan başvekillik makamına tekrar başvekil atandı ama 3üç gün sonra görevden alındı ve bir daha kendisine resmiresmî bir görev verilmedi. Padişah [[II. AbdülhamitAbdülhamid]]’in onu başvekilliğe atayıp 3üç gün sonra görevden almasının bazı vekillere gözdağı vermek için olduğu öne sürülür .<ref name=sahiner/>.

Ahmet Vefik Paşa, bu olaydan sonra ölümüne kadar [[Rumelihisarı]]’ndaki evinde ilmi ve edebi çalışmalar yaptı. Oluşturduğu kütüphane, “''İstanbul’un en zengin kütüphanesi''” olarak tanındı.<ref name=sahiner/> ( [[2 Nisan]] [[1891]]’de (kimibâzı kaynaklara göre 1890’da<ref name=sahiner/>) İstanbul’da, Rumelihisarı’ndaki köşkünde hayatını kaybetti; [[Rumelihisarı]]’nda Kayalar Mezarlığı’na defnedildi.

Ahmet Vefik Paşa’nın ünlü kütüphanesi, ölümünden sonra kısım kısım satılmış, satış 1902’ye kadar sürmüştür. 1902’de kütüphane binası ve kalan kitaplar Rıza Paşa adında biri tarafından satın alındı. ''Rıza Paşa Koleksiyonu'' daha sonra Maarif Nezareti tarafından satın alınmış ve Darülfünun’a verilmiştir.<ref name=sahiner/>. Kütüphane binası ise 1927 yılında satıldı.<ref name=unver/>.

*''[[Fezleke-i Tarih-i OsmaniOsmânî]]'' (1869) (Kısa Osmanlı Tarihi)

*''Lehçe-i Osmanî'' :İlk Türkçe sözlüklerden birisidir.

* Danișmend, İsmail Hâmi (1971),''Osmanlı Devlet Erkâni'', İstanbul: Türkiye Yayınevi

* Kuneralp, Sinan (1999) ''Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber'', İstanbul:ISIS Press,, ISBN 9784281181.

* İnal, İbnülemin Mehmet Kemal, (1964) ''Son Sadrazamlar 4 cilt'', Ankara: Millî Eğitim Basimevi, (Dergah Yayinevi 2002) (Google books [http://books.google.co.uk/books?id=k0kBAAAAMAAJ],

* Tektaş, Nazim (2002), ''Sadrâzamlar Osmanlı'daOsmanlı’da İkinci Adam Saltanatı'', İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [http://books.google.co.uk/books?id=1UppAAAAMAAJ& ]

{{Osmanlı sadrazamları}}

{{sıra kutusu| önce = [[Ahmed Hamdi Paşa]] | başlık = [[Dağılma dönemi Osmanlı sadrazamları listesi|Osmanlı Sadrazamı]] | yıllar = 4 Şubat 1878 - 18 Nisan 1878 | sonra = [[Mehmed Sadık Paşa]] }}

{{sıra kutusu| önce = [[Mehmed Said Paşa]] | başlık = [[Dağılma dönemi Osmanlı sadrazamları listesi|Osmanlı Sadrazamı]] | yıllar = 30 Kasım 1882 - 3 Aralık 1882 | sonra = [[Mehmed Said Paşa]] }}

[[Kategori:Meclis-iTürk Mebusan 1. dönem İstanbul mebuslarımasonlar]]