Vikipedi

Józef Piłsudski: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Bjelica (mesaj | katkılar)
Devriyeler
28.085 değişiklik
Değişiklik özeti yok
Adem20 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
61.726 değişiklik
k telif şüphesi bulunan kısım çıkarıldı
Etiket: Sil şablonu çıkarıldı.
1. satır:
{{Sil|Telif hakkı ihlali, geri getirilmiş fakat temizlenmemiş}}
{{Makam sahibi bilgi kutusu
|isim = Józef Klemens Piłsudski
Satır 47 ⟶ 46:
}}
'''Józef Klemens Piłsudski''' ({{Audio|Pl-Józef_Piłsudski.ogg|['juzɛf piw'sutski]}}, [[5 Aralık]] [[1867]]; [[Zułów]], [[Rusya İmparatorluğu]] [bugünkü Litvanya] - [[12 Mayıs]] [[1935]]; [[Varşova]], [[İkinci Polonya Cumhuriyeti|Polonya]]), [[İkinci Polonya Cumhuriyeti]]'nin ilk devlet başkanı (1918-1922). [[İki Savaş Arası Dönem]]de (1918-1939) [[Polonya]] ve [[Avrupa]] siyaset sahnesindeki en önemli kişilerinden birisi olmuştur. Polonya'nın, 1795'ten 1918'e kadar devam etmiş [[Avusturya]], [[Rusya]] ve [[Prusya]] arasındaki paylaşımına son vererek ülkenin tekrar bağımsızlığını kazanmasını sağlayan en büyük kişiliklerden biri olarak kabul edilir.
 
== İlk yılları ==
[[Dosya:Piludski w szkole.jpg|thumb|left|150px|Okul dönemine ait bir portre.]]
 
Yoksul düşmüş bir Polonya [[soylu]]sunun oğluydu. [[Harkov]]'da [[tıp]] öğrenimini sürdürürken siyasal nedenlerle okuldan uzaklaştırıldı (1886). Bunun üzerine [[Vilna]]'ya (bugün Vilnius) dönerek genç [[sosyalist]]lerle ilişki kurdu. Mart 1887'de, [[Çar]] [[III. Aleksandr]]'a yapılan [[suikast]]a karışmakla suçlandı ve [[Doğu Sibirya]]'da beş yıl sürgün cezasına çarptırıldı.
 
1892'de cezasını tamamlayıp geri döndükten sonra [[Polonya Sosyalist Partisi]]'ne (PPS) girdi ve çok geçmeden partinin önderi durumuna geldi. Aynı dönemde Vilna'da, el altından dağıtılan ''Robotnik'' (İşçi) adlı gazeteyi çıkarmaya başladı. Temmuz 1899'da [[Maria Juszkiewicz]] ile evlenerek [[Łódź]]'a yerleşti ve orada gazetesini çıkarmayı sürdürdü. Şubat 1900'de Ruslar tarafından tutuklanarak hapsedildi. Mayıs 1901'de hapisten kaçmayı başararak Avusturya Polonyası'ndaki [[Kraków]]'a yerleşti. 1902'de Rus Polonyası'na dönerek parti çalışmalarını sürdürdü.
 
1904'te [[Rus-Japon Savaşı]] (1904-1905) çıkınca [[Tokyo]]'ya giderek Polonya'da bir ayaklanma başlatmak için Japonlardan yardım istediyse de bu girişiminden bir sonuç alamadı. Yine bu dönemde Polonya'daki terörcü eylemi yönetti. 1908'de Sosyalist Parti'nin Polonya'nın bağımsızlığı amacına yönelik devrimci fraksiyonunu kurdu ve Silahlı Eylem Birliği adıyla bağımsızlık yanlısı bir gönüllüler örgütü oluşturdu. 1910'da Avusturya askeri yetkililerinin de desteğiyle örgütü yasallaştırarak Polonyalı subaylar için bir eğitim merkezi durumuna getirdi. [[I. Dünya Savaşı]]'nda bu gönüllüler, merkezi imparatorlukların saflarında savaşan Polonya lejyonlarını meydana getirdiler.
 
== I. Dünya Savaşı ==
[[Dosya:Józef Piłsudski with Supreme Command of Polish Military Organisation in 1917.PNG|thumb|200px|Polska Organizacja Wojskowa adlı askerî örgütün yüksek komutanlığıyla (1917)]]
[[Dosya:Jozef Pilsudski2.jpg|thumb|left|150px|1914 yılında çekilmiş bir portre.]]
 
Piłsudski Polonya'nın bağımsızlığının, çıkmasına kesin gözüyle baktığı savaşın sonunda Rusya'nın yenilgiye uğramasıyla elde edileceğini düşünüyordu. [[I. Dünya Savaşı]] Piłsudski'nin bu öngörülerini haklı çıkardı. Asker sıkıntısı çeken [[Avusturya-Macaristan]] ve [[Almanya]], Doğu Cephesi'nden batıya kaydırılmak istenen Alman askerlerinin yerini Polonya birlikleriyle doldurma umudundaydılar. Ancak Piłsudski'nin savaşta siyasi imtiyazlar verilmeden Polonya güçlerinin kullanılmasına kararlılıkla karşı çıkışı<ref>http://www.abvizyonu.com/ab/11-kasim-polonyanin-1918de-bagimsizligini-kazanisinin-yildonumu.html</ref>, Almanya ve Avusturya'nın 5 Kasım 1916'da yayınladıkları bildiriyle Polonya'nın bağımsızlığını ilan etmeleriyle sonuçlandı. Bu bildiride bu iki ülkenin müstakil bir Polonya Krallığı'nın kurulmasından yana oldukları belirtilmekle beraber, kurulacak bu krallığın imparatorluklarla sıkı sıkıya bağımlı olması öngörülüyordu. Avusturyalılar ve Almanlar tarafından kurulan kukla bir yönetim olan Polonya Devlet Konseyi'nin askeri bölümünün başına getirilen Piłsudski'nin konumu Rusya'daki [[Sovyet Devrimi]] ile umulmadık biçimde güçlendi.
 
Rusya'da [[Çarlık Rusyası|Çarlık rejiminin]] çökmesinden sonra kurulan Geçici Hükümet'in, Polonyalıların yaşadığı bölgelerde bir Polonya devleti kurulucağını açıklaması Polonyalıların umutlarını canlı tutmasını sağladı. Piłsudski Alman hükümetinin, Polonya birliklerinin Almanya ve Avusturya ordularına bağlılık yemini etmeleri yolundaki isteğini uluslararası durumun öngörülerine uygun şekilde değiştiğini görüp reddetti. Bu kararı üzerine Temmuz 1917'de tutuklandı ve [[Magdeburg]]'daki bir hapishaneye gönderildi. Almanya'nın yenilmesinden sonra serbest bırakıldı ve 10 Kasım 1918'de ulusal kahraman olarak [[Varşova]]'ya döndü. Dört gün sonra da oybirliği ile devlet başkanlığına ve Polonya ordusu genelkurmay başkanlığına seçildi.
 
== Devlet başkanlığı ==
[[Dosya:Pilsudski 1910 1920 LOC hec 14263 restored.jpg|thumb|200px|1910 - 1920 yılları arasında çekilmiş bir portre.]]
[[Dosya:Pilsudski and Rydz-Smigly.jpg|thumb|left|200px|[[Edward Rydz-Śmigły]] (''sağ'') ile (1920).]]
{{ana|Sovyet-Polonya Savaşı}}
 
Göreve başladıktan kısa bir süre sonra Almanya'ya girmek için Polonya sınırına kadar ilerleyen [[Kızıl Ordu]]'ya karşı bir saldırı başlattı. 1920'de mareşal olarak, [[Sovyet-Polonya Savaşı]]'ndaki askeri harekatı yönetti; Polonya'nın doğuda, 18. yüzyıldaki paylaşımından önce sahip olduğu toprakların büyük bölümünü ele geçirdi, ancak [[Kiev]]'i işgal harekatının başarısızlığa uğramasından sonra Sovyet birliklerinin mayıs 1920'de başlattıkları karşı saldırı Polonyalıların neredeyse Varşova'nın banliyölerine kadar çekilmelerine yol açtı. Piłsudski, general Weygand başkanlığındaki Fransız-Britanya askeri misyonunun yardımıyla kendi yönettiği bir saldırıyla [[Kızıl Ordu]]'yu Ağustos 1920'de kesin bir yenilgiye uğrattı.
 
Piłsudski, demokratik bir anayasanın kabul edilmesi ve genel seçimlerin yapılmasından sonra, yetkilerini 14 Aralık 1922'de devlet başkanlığına seçilmiş olan dostu [[Gabriel Narutowicz]]'e bıraktı. Ama Narutowicz iki gün sonra öldürülünce seçimler yinelendi ve devlet başkanlığına gene Piłsudski'nin eski bir dostu olan [[Stanisław Wojciechowski]] seçildi. Piłsudski de genelkurmay başkanlığına getirildi. Ama, 29 Mayıs 1923'te partinin sağ kanadının oluşturduğu bir hükümet işbaşına gelince görevinden istifa etti ve ikinci karısı Aleksandra Szczerbińska ve iki kızıyla birlikte Varşova yakınlarındaki Sulejówek'e yerleşti.
 
== Darbe ve diktatörlük ==
[[Dosya:Piłsudski on Poniatowski's Bridge.jpg|thumb|left|200px|Mayıs 1926 Darbesi sırasında Piłsudski ve [[Gustaw Orlicz-Dreszer]]]]
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-B0527-0001-293, Warschau, Empfang Goebbels bei Marschall Pilsudski.jpg|thumb|200px|Sodan sağa: Almanya'nın Varşova Büyükelçisi [[Hans-Adolf von Moltke]], Polonya Genelkurmay Başkanı Mareşal Piłsudski, Almanya'nın Propaganda Bakanı [[Joseph Goebbels]] ve Polonya Dışişleri Bakanı Albay [[Józef Beck]], 26 Ocak 1934 tarihli [[Almanya-Polonya Saldırmazlık Antlaşması]]'nın imzalanmasından yaklaşık beş ay sonra Varşova'da görüşürken (15 Haziran 1934).]]
{{ana|Sanacja}}
 
1922'den sonra kurulan koalisyon hükümetlerinin ekonomik sorunların üstesinden gelmeyi başaramaması ve bunun halk arasında yarattığı huzursuzluklar üzerine Piłsudski 12 Mayıs 1926'da askeri bir darbeyle yönetimi ele geçirdi. Parlamento 31 Mayıs'ta kendisini devlet başkanı seçtiyse de, bu görevi kabul etmedi ve yerine gene eski arkadaşlarından [[Ignacy Mościcki]] seçildi. Piłsudski yeni kurulan hükümette savunma bakanlığını üstlendi ve bu görevi yaşamının sonuna değin sürdürdü. 1930 yazında eski sosyalist dostlarının kendisine karşı orta-sol bir koalisyon oluşturup “diktatörlük” yönetimini yıkmak için bir kampanya başlatmaları üzerine, partinin ileri gelenlerinden 18'ini tutuklattı.
 
30 Ocak 1933'te [[Adolf Hitler]]'in başa geçmesinden sonra [[Nazi Almanyası|Almanya]] [[Versailles Antlaşması]]'nın (1919) hükümlerini hiçe sayarak silahlanmaya başlayınca, Almanya'ya karşı bir ittifak oluşturmak için [[Fransa]]'ya elçi gönderdi. Fransa bu öneriyi kabul etmeyince Hitler'in 10 yıllık bir saldırmazlık antlaşması önerisini kabul etti (24 Ocak 1934). Bununla birlikte Polonya'nın niyetleri konusunda kuşkuya yer vermemek için şubatta Dışişleri Bakanı [[Józef Beck]]'i Moskova'ya göndererek Polonya-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nı 31 Aralık 1945 tarihine kadar uzattı. Sonradan Hitler [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|SSCB]]'ye karşı bir Almanya-Polonya ittifakı oluşturulmasını ısrarla önerdiyse de Piłsudski bu öneriyi dikkate almadı ve Hitler'le buluşmaktan kaçındı. Kısa süre sonra [[karaciğer kanseri]]nden öldü.
 
== Kaynakça ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Józef_Piłsudski" sayfasından alınmıştır