Vikipedi

Şiilik: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
→‎Şiî tarikat ve mezhepler: Küçük düzeltmeler yapıldı.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
→‎Şiî tarikat ve mezhepler: Küçük düzeltmeler yapıldı.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
337. satır:
** '''Karibîlik / Kuraybîlik''' ''(Dörtçüler)'': Adını imâm Ebu Karib/Kurayb el-Darir’den alan, Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölmediği, ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan [[mezhep]];
** '''Sarrajcılık''' ''(Dörtçüler)'': [[Muhammed bin el-Hânifîyye]]’nin ölümünü kabullenen, fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan [[mezhep]];
** [[Hûrrem’îyye|'''Hürrem’îyye''']] ''([[Babekiyye|Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah]] / [[Muhammira]] / Kızıl-Giyinenler<ref name="ref293">W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.</ref>/ [[Kızılbaşlar|Kızıllar]] <ref name="ref546">Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.</ref> Kısmen [[Dörtçüler]]'in uzantısıdır)'': [[Al-Makdisi]]'den nakledildiği üzere [[Hâşim el-Mukannaʿ|El-Mukanna‘]] tarafından temelleri atılan, [[EbuEbû Müslim Horasânî]]'nin [[Mehdî]]liğine, [[reenkarnasyon]]a, [[Tanrı]]'nın sırasıyla [[Muhammed]], [[Ali]], [[EbuEbû Müslim Horasânî]] ve en son olarak da [[Hâşim el-Mukannaʿ]]’da vûcud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah sayan ve kendilerini [[İslâmiyet]] kisvesi altında gizleyen [[Mazdek]]çilerin oluşturduğu dinî ve siyâsî [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[mezhep]].
* '''[[Zeydîlik|<u>Zeydîlik</u>]]''' ''(Beşçiler)'': Beşinci İmâm olarak [[Zeyd bin Ali]]'yi kabul eden kol.
** '''Dukeynîlik''': [[Muhammed]]'in haleflerinin [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
349. satır:
* '''[[İsmâilîyye|<u>İsmâʿîl’îyye</u>]]''' ''(Yedi İmâmcılık/Yedicilik)'': Yedinci İmâm olarak [[İsmail bin Câfer el-Mûbarek]]’i kabul eden kol.
** '''[[Karmatîlik]]''' ''([[Yediciler]]/el-Bakl’îyye)'': [[Fâtımî]] halifelerinin imamlığını kabul etmeyen kol.
** '''[[Dürzîlik]]''' ''(Kısmen Yedi İmâmcıdır)'': [[Fâtımî]]ler’inlerin beşinci halifesi [[Hâkim Biemrillah]]’a ulûhîyet isnâd eden [[Dinî fundamentalizm|ghulât ''(köktendinci)'']] kol.<ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/IB89118.pdf Lebanon Congressional Research Service Brief]</ref>
** '''[[Nizârî İsmâilîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-l-Lâh]]'ın oğullarından [[Nizâr]]'ı On dokuzuncu [[İsmailîyye]] imâmı olarak kabul eden kol.
** '''[[Mustâlîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-llâh]]'ın oğullarından [[Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh ]]’ı Dokuzuncudokuzuncu [[Fâtımî]] halifesi olarak kabul eden kol.
* '''[[On İki İmam|<u>On İki İmamcılık</u>]]'''
** '''[[İsnâaşeriyye|İsna‘aşer’îyye]]''' ''([[Onikicilik]])'':
361. satır:
** '''[[Barak Baba|Barak’îyyûn]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Başlangıçta [[Ebu'l Vefâ|Vefâ'îyye]]<ref name="Dursun Gümüşoğlu 2006"/> tarikatından [[Baba İlyas|Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî]]’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem [[Hacı Bektaş-ı Velî]]’nin halifesi, hem de [[Rufâî]] tarikatına bağlı [[Sarı Saltuk|Sarı Saltuk Baba]]’nın müridi olan [[Barak Baba]]’nın geliştirdiği [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** [[Anadolu Alevîliği|''<u>Anadolu Alevîliği</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
*** [[Yaresan|''<u>Yâresânîlik (Kürt Alevîliği)</u>'']]<ref name="kreyen">{{Kitap kaynağı | son=Kreyenbroek | ilk= Philip G. | bölüm=Religion and Religions in Kurdistan | başlık=Kurdish Culture and Identity | yayımcı= Zed Books Ltd. | yıl=1996 | isbn= 1856493296}}</ref>: [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.<ref>Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> ''([[Bektaşîlik]]'te olduğu gibi [[Barak Baba]]'nın fikirlerinin etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber [[On İki İmam]]cı olmayıp, [[İslâmiyet]]'e [[Bahailik]]'ten de uzak kalan inançlar kapsamında mutalâa edilir.)''<ref>Bulut, Faik. (2011), ''[[Ali]]'siz Alevîlik'', Berfin Yayıncılık.</ref>
** '''[[Arap Aleviliği|Arap Alevîliği]] [[Nusayrilik|''(Nusayr’îyye)'']]''' ''(Onbircilik; kısmen [[On İki İmam]]cıdır)'': [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.
** '''[[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]''' ''(Onbircidir; FazlʿAllâh Esterâbâdî-Nâimî’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.)'':[[Tanrı]]'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imâmı [[Musa el-Kâzım]]’ın soyundan gelen ve [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]] inancının kurucusu olan ''"Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î"''’nin bedeninde vücûd bulduğuna ve ''("Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î")'' Nâimî’nin ''"Câvidân el-Kebir"'' ''(Câvid-Nâme)''’sinin [[Kur'an-ı Kerîm]]’i ilgâ ettiğine inanan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** <u>''[[Nûktâv’îyye]]''</u> ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Muhammed]]’in daha yüksek seviyede [[reenkarnasyon]]u olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini [[Mehdî]] ilân eden ''"Mahmud Pasîkhânî"'' tarafından [[İsmailîyyeİsmâilîyye]]-[[NizarîlikNizârîlik]] mezhebi ile tanınan [[İsfahan Eyaleti]]'nin [[Kaşan]] şehri yakınlarında ''"Anjudan"'' köyünde [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da [[Şah Tahmasb]]’ı [[Mehdî]] ilân etmeğe kalkışan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** [[BektaşiBektâşî|'''Bektaş’îyye''']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Adını, 13. yüzyılda [[Anadolu]]'nun [[İslâm]]laşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve [[Horasan Melametîliği]]nin önde gelen temsilcilerinden [[Yusuf HemedaniHemedânî]]'nin öğrencisi [[Hoca Ahmed Yesevî]]'nin öğretilerinin [[Anadolu]]'daki uygulayıcısı olan büyük [[Türkler|Türk]] [[mutasavvıf]]ı [[Kalenderîlik|Kalenderî]]-[[Baba Haydar|Haydarî]] [[şeyh]]i [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'den alan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
*** [[Âhiler|<u>''Âhiler''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
*** [[Dedebabalık|<u>''Dedebabalık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'nin soyundan gelen [[Balım Sultan]] tarafından, 14. ileilâ 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan [[Hurûfîlik]] akımının da etkisinde kalarak [[İbahilikİbâhîlik]], [[teslis]] (üçleme), [[tenasüh]] ve [[hülulhulul]] anlayışlarını da [[BektaşîlikBektâşîlik]] içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle [[Balkanlar'daki Türkler]] arasında yaygın olan [[On İki İmam]]cı [[tasavvuf]]î yol;
** '''[[Safeviye Tarikatı|Safev’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cı ve [[Onikicilik|Onikici]]liğin menşei)'': [[Safevîler]]'in son dönemlerinde [[Ahbârîlik]] itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î inanç;
*** [[Kızılbaşlık|<u>''Kızılbaşlık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': 16. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da yaşayan ve [[Safevî Devleti]]'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan [http://tr.wikipedia.org/wiki/Mutas%C4%B1m_[Mutasım_(Abbasi)#Babek_isyan.C4.B1Babek_isyanı Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān)]] adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhâni torunları<ref name="ref502">Roger M. Savory (ref. Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islâm, "Kizil-Bash", Online Edition 2005</ref>;
*** [[CelaliCelâlî|<u>''Celâlîlik''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Kendini [[Mehdî]] ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** '''[[NimetullahiNimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullah’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Altıncı İmâm [[Cafer-i Sadık]] soyundan gelen ve [[KadiriKadirî]] [[Sufisûfî]]lerinden ʿAbd-Allah Yefâ’î'nin müridi olan [[Sünnî]] Şah Niʿmetullah-i Velî ''(Nûr’ed-Dîn KirmanîKirmânî)'' tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da [[Ömer bin Hattâb]]'ın katledildiği gün olan 26 [[Zilhicce]] ayının yirmi altısını’yi [[karnaval]]ımsı bir resmî bayrama dönüştüren [[Şah İsmailİsmâil]]’in [[Şiî]]liği mecburî devlet dini ilân etmesiyle [[Şiî]]liği benimsemek zorunda kalan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** [[Javad Nurbakhsh|''<u>Nurbakş’îyye</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan [[tasavvuf]]î Yeni-[[NimetullahiNimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullahîlik]] yolu.
*** [[GalibilikGâlibîlik|''<u>Galibîlik</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Abdülkâdir Geylânî]] ile [[Ahmed Er Rufâî]]'nin [[Tasavvuftasavvuf]]iî prensiplerini benimseyen, [[mezhep]]te [[HanefiHanefî]], meşrepte ise [[Alevî]] olan [[Sufisûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
* <u>'''Sınıflandırılamayanlar'''</u>
** '''Eftahîlik / Fethîlik''': Adını Geniş"geniş" mânasınamânâsına gelen Eftâh"eftâh" kelimesinden alan ve Altıncıaltıncı imam [[CaferCâfer-i SadıkSâdık]]'ın oğlu Abdullah el-EftahEftâh'ın Yedinciyedinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Muhammedîlik''': [[Hasan El AskeriAskerî]]'nin değil de, [[Ali Naki]]'nin oğlu Muhammed bin Ali el-Hâdi'nin Onbirincion birinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Tavûssîlik''' ''(Altıcılar)'': İmam [[CaferCâfer-i SadıkSâdık]]'ın [[Mehdî]] olduğuna ve ölmediğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Vâkıfîlik''': İmam [[Musa el-Kâzım]]'ın son imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebmezhebi]]i.
* '''[[Galiyye|Gâl’îyye]]''' ''[[Galiyye|('''Ghulat-i Şîʿa''')]]''
** '''Bazighîlik''': İmam [[CaferCâfer-i SadıkSâdık]]'ın [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
** '''Dhammîlik''': [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
** '''Ghurabîlik''': [[Cebrâîl]]'in [[Tanrı]]'nın buyruklarını hatâ ile [[Ali]]'nin yerine [[Muhammed]]'e indirdiğine inananların kurduğu [[mezhep]];
386. satır:
 
===Başlıca tarikat ve mezhepleri arasındaki yakınlık===
{{ana|İmamiyeİmamiyye Şiası}}
 
{{Şiîlik mezhepleri}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Şiilik" sayfasından alınmıştır