Vikipedi

Türk edebiyatında destan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
→‎Destanlar: Türk destanları maddesiyle birleştirildi.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
Şablon eklendi.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
1. satır:
{{Geçmiş birleştir|Türk edebiyatında destan}}
[[Türk edebiyatı]]nda '''[[destan]]''', [[efsane]]den sonra ortaya çıkmış bir edebî türdür. Türk milletinin bir bütün olarak zamanımıza ulaşmış büyük destanları olmasa da yabancı kaynaklarda yer alan bazı parçaları mevcuttur.<ref name=İslâmAnsiklopedisi>{{dergi kaynağı|ad1=Yetiş|soyadı1=Kâzım|başlık=Destan|dergi=İslam Ansiklopedisi|cilt=Cilt 9|sayfalar=202-205|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c09/c090168.pdf|erişimtarihi=4 Nisan 2017}}</ref> Türk destanlarına ait çeşitli
{{Türk edebiyatımitolojisi}}▼
parçalar [[Çin]], [[Fars]], [[Moğol]] ve [[Arap]] kaynaklarında bulunmaktadır. Bilinen Türk destanları arasında en eskisi ''[[Yaratılış Destanı]]''’dır. Bu destan, [[Altay Türkleri]] arasında anlatılagelmiştir. Rus Türkolog [[Vasili Radlof]] tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. [[İslâmiyet]]'ten önceki döneme ait en eski destanlar [[Sakalar|Saka Türkleri]]'ne aittir. Bu destan zinciri içinde ''[[Alp Er Tunga]]'' ve ''[[Şu Destanı]]'' parçaları bulunur. Bunlar [[Kaşgarlı Mahmud|Kaşgarlı Mahmut]]'un ''[[Divân-ı Lügati't-Türk]]'' adlı eserinde yer almaktadır.
'''Türk destanları''', [[Türk edebiyatı]]nda kahramanlıkları anlatan efsanevi türdeki [[destan]]lardır.
 
En eski tür olarak Türk destanları içinde [[Uygur Destanı]], [[Göç Destanı]], [[Şu Destanı]], [[Oğuz Kağan Destanı]], [[Alp Er Tunga Destanı]], [[Atilla Destanı]], [[Bozkurt Destanı]], [[Ergenekon Destanı]], [[Yaratılış Destanı]] ve [[Türeyiş Destanı]] destanları, [[İslâm]] öncesi devrin bilinen destanlarıdır.
== Destanlar ==
 
;İslâmiyet öncesi destanlar:
İslâmiyet'in yayılışı sırasındaki ve daha sonraki Türk destanları ise [[Saltuk Buğra]], [[Manas]], [[Battal Gazi]], [[Danişmendname]], [[Dede Korkut]], [[Genç Osman Destanı|Genç Osman]], [[Köroğlu Destanı|Köroğlu]], Edige Destanı, Cengiz Han Destanı (Cengizname), Timur Destanı, Saltukname (Saltuk Gazi), [[Kuva-yi Milliye Destanı|Kuva-yi Milliye]], [[Çanakkale Destanı|Çanakkale]] destanlarıdır. Destanların bazıları gerçek olayları yansıtır, bazıları ise sadece kurgudur. Manas destanı Türklerin en uzun destanıdır.
* ''[[Uygur Destanı]]'':
* ''[[Yaratılış Destanı]]'': Dünya'nın yaratılışı hakkında Türkler'in inanışını ortaya koymaktadır.
* ''[[Alp Er Tunga|Alp Er Tonga Destanı]]'': Orta Tien Şan'da kurulan ve milattan önce IV. yüzyıla kadar devam eden Saka Devleti'nin hükümdarıdır. ''Divân-ı Lügati't-Türk''’te bu destandan bazı parçalar bulunmaktadır.
* [[Şu Destanı|''Şu'']]: Saka Türkleri'nin ve Hükümdar Şu'nun yaptıklarından bahsedilmektedir.
* ''[[Oğuz Kağan Destanı]]'': Bu destan ile kahramanı hakkında çeşitli görüşler mevcuttur. [[Bahaeddin Ögel]] yazdığı ''Türk Mitolojisi'' adlı eserinde [[Oğuz Kağan]] olduğu sanılan [[Hun]] Hükümdarı [[Mete]]'den önce [[Orta Asya]]'da yaşadığını belirtirken [[M. Fuad Köprülü]] ise ''Türk Edebiyatı Tarihi'' eserinde destanın ''Alp Er Tunga''’dan sonra en eski Türk destanı olduğunu belirtmiştir.
* ''[[Atilla Destanı]]'': [[Batı Hun İmparatorluğu|Batı Hun Hükümdarı]] [[Atilla]]'nın hayatını ve kahramanlıklarını anlatan destandır.
* ''[[Bozkurt Destanı]]'': Bu hikâye aslında [[Aşina]]'nın yaratılışını anlatır.
* ''[[Türeyiş Destanı|Kurttan Türeyiş Destanı]]'': Bu destanın Çin vakayinamelerinden ''Vey Kitabı''<ref>''Vey Kitabı'', [[:zh:s:魏書/卷103|Cilt 103]]</ref> ve ''Kuzey Hanedanlar Tarihi''<ref>''Kuzey Hanedanlar Tarihi'', [[:zh:s:北史/卷098|Cilt 98]]</ref> kitaplarında yer almaktadır.
* ''[[Ergenekon Destanı]]'': 14. yüzyılda [[Reşidüddin Hamedani]]'nin kaleme aldığı ''[[Cami’üt-Tevarih]]'' adlı eserinin "Mujallad-i Awwal" (Birinci Kitabı: Moğol tarihi) in "Bāb-i Awwal" (Birinci Bölüm: Türk ve Moğol kabilelerinin tarihinde) [[Moğollar]]ın yaratılış destanı olarak anlatılan efsane,<ref>Jiexian Chen, Guoli Taiwan daxue, ''Proceedings of the Fifth East Asian Altaistic Conference'', December 26, 1979-January 2, 1980, Taipei, China, National Taiwan University, 1980. ''According to Reshideddin's record orijinal Mongols, historically, were divided in two parts. They are: 1. Those branches descended from the Original Mongol Tribes, which had been inارکننه قون Ergenekon... Those tribes are: The origin of Mongols were descendants from these two persons, Nekuz and Qiyan and their wifes who escaped to Ergenekon.'' {{En icon}}</ref><ref name="Türk Mitolojisi">Bahaeddin Ögel, ''Türk Mitolojisi'' Vol. I, Milli Eğitim basımevi, İstanbul, 1971., ''Türk Mitolojisi I: 'Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar'', Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, s. 14-15.</ref><ref name="Ergenekon Destanı">Dursun Yıldırım, "Ergenekon Destanı", ''Türkler'', Vol. 3, Yeni Türkiye, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-36-6, s. 527-543.</ref> 17. yüzyılda [[Şiban]]'ın torunlarından ve [[Hiva Hanlığı]]’nın hanı olan [[Ebu'l Gazi Bahadır Han|Ebu'l Gazi Bahadır]]'ın kaleme aldığı ''[[Şecere-i Türkî]]'' adlı eserde de Moğolların yaratılış destanı olarak anlatılır, bazı kaynaklara göre ise bir Türk destanıdır.<ref name="Türk Mitolojisi"/><ref name="Ergenekon Destanı"/>
* ''[[Göç Destanı]]'': [[Uygur Türkleri]]nin ulusal birliğini koruyan tılsım bozulunca yurtlarını bırakarak pgüney batıya doğru nasıl [[İnsan göçleri|göç]] ettiklerini anlatır.
* ''[[Manas Destanı]]'': En eski Türk destanı ve mitolojisinden derin izler taşımakla beraber müstakil bir yapıya sahip olup tamamı 500.000 mısradan fazla olan manzum eserde [[Kırgızlar]]ın iç ve dış düş­manları [[Kalmuklar]], [[Çinliler]], yer yer de [[Uygurlar]] ve diğer Orta Asya Türk kabileleriyle yaptıkları hürriyet mücadelesini derin bir vatan ve millet sevgisi içinde dile getirir; ayrıca Kırgızların etnografyası, âdet ve inançları hakkında da bilgiler verir. Destanda bütün [[Türk boyları]] için büyük değer taşıyan dil, edebiyat ve tarih malzemeleri de önemli bir yer tutmaktadır.<ref name=İslâmAnsiklopedisi />
* ''[[Cengizname]]'': [[Cengiz Han]] ile atalarının efsanevî hayatlarını hikâye eder. Eserin elde mevcut en eski yazması XVI. yüzyıla aittir ve 1819'da [[Kazan Üniversitesi|Kazan Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi]] mensuplarından Halfin tarafından yayımlanmıştır.<ref name=İslâmAnsiklopedisi />
;İslâmiyet’in kabulü sırasında ve sonrası destanlar:
* ''[[Satuk Buğra Han Destanı]]'': [[Karahanlılar]] dönemine aittir. Karahanlı hükümdarı [[Satuk Buğra Han|Abdülkerim Satuk Buğra Han]]'ın kişiliğini, İslâm dinini kabulünü ve yaymasını ele almaktadır.
* ''[[Battal Gazi Destanı|Seyid Battal Gazi Destanı]]'': [[Battal Gazi]]'nin hayatını ele almaktadır. [[Emeviler]] zamanında Arap ordusuyla birlikte İstanbul'u kuşattığı anlatılmaktadır.
* ''[[Danişmendname]]'': Anadolu'nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, 12. yüzyılda sözlü olarak şekillenen 13. yüzyılda yazıya geçirilen İslâmî Türk destanlarındandır. XI. yüzyılda yaşamış Türk devlet adamı [[Dânişmend Gazi|Melik Dânişmend Gazi]]'nin hayatını, savaşlarını, Anadolu'daki bazı şehirlerin fethini ve çeşitli kerametlerini anlatmaktadır.
* ''[[Saltukname]]'': 13. yüzyıl alp-erenlerinden olan ve Rumeli'nin Türkleşmesinde büyük rolü bulunan [[Sarı Saltuk]]'un efsanevî hayatını anlatan Anadolu Türk destanlarından biridir. Eserde Sarı Saltuk'un [[menkıbe]]lerinin yanı sıra dönemin önemli kişilerinin menkıbeleri ve bu kişilerin Sarı Saltuk ile olan münasebetleri de anlatılmaktadır.
* ''[[Köroğlu Destanı]]'': Türk, Altay, Anadolu ve Azeri efsanelerinde ve halk öykülerinde yer alan söylencesel kahramanın öyküsünün anlatıldığı doğal bir destandır. Kahramanı 16. yüzyılda yaşamış halk ozanı [[Köroğlu]]'dur (Ruşen Ali). Bu destan [[Yaşar Kemal]]'in ''[[Üç Anadolu Efsanesi]]'' yapıtında yazına kazandırılmıştır.
* ''[[Dede Korkut Destanı]]'': [[Oğuz Türkleri]]nin bilinen en eski [[epik]] destansı hikâyeleridir.
* ''[[Genç Osman Destanı]]'': 17. yüzyılda [[Kayıkçı Kul Mustafa]] tarafından yazılan ve Türk halk edebiyatının en mühim epik eserlerinden olan duygusal [[koçaklama]].
* ''[[Edige Destanı]]'':
* ''[[Cengiz Han Destanı]] (Cengizname)'':
* ''[[Timur Destanı]]'':
* ''[[Saltukname]] (Saltuk Gazi)'':
* ''[[Kuva-yi Milliye]]'': [[İstiklâl Harbi]]’nin efsanevî hikâyesi
* ''[[Çanakkale Destanı]]'': [[Osmanlı İmparatorluğu]]’nun Dünya güçlerine karşı yokluk içinde direnişini konu edinen hikâye.
 
== Ayrıca bakınız ==
* [[İslamiyet öncesi Türk edebiyatı]]▼
* [[İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı]]
* [[Türk halk edebiyatı]]
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
▲{{Türk edebiyatı}}
 
 
[[Kategori:Destanlar]]▼
== Dış kaynaklar==
[[Kategori:Türk edebiyatı|*]]
 
[[Kategori:Türk halk edebiyatı|Destan]]
* Dilçin, Cem (1983) ''Örneklerle Türk Şiir Bilgisi'', Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları ISBN: 9789751604897
* Orkun, Hüseyin Namık (1943) ''Türk Efsaneleri'', İstanbul: Çınar Yayınları
 
== Dış bağlantılar ==
 
* Yetiş, Kâzım (1994) "Destan", ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.9 say.202-205'' Online: [http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c09/c090168.pdf]
* Ögel, Bahaeddin (1971 4.bas. 2003), ''Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar'', Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınlarıi [http://www.academia.edu/14193166/Türk_Mitolojisi_1._Cilt]
 
 
{{Türk-tarihi-taslak}}
{{Edebiyat-taslak}}
 
▲[[Kategori:DestanlarTürk destanları]]
▲* [[İslamiyet öncesi Kategori:Türk edebiyatı|Destan]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Türk_edebiyatında_destan" sayfasından alınmıştır