Peyami Safa: Revizyonlar arasındaki fark

Peyami Safa, edebi hayatına henüz on bir yaşında iken yazdığı ''Piyano Muallimesi'' adlı hikâye ile başladı. On üç yaşına geldiğinde ''Eski Dost'' adında bir roman denemesi yaptı. Bu dönemlerde şiir de yazan Safa, dedesi, babası ve amcaları gibi şiirde ısrar etmedi. [[Vefa Lisesi|Vefa İdadisi]]'nde öğrenci iken ''Bir Mekteplinin Hatıratı/Karanlıklar Kralı'' (1913) adlı hikâyesini çıkardı. Rehber-i İttihad'da öğretmenlik yaptığı dönemlerde ''[[Servet-i Fünûn edebiyatı|Servet-i Fünûn]]'' ve ''Fağfur'' gibi dergilere hikâye, makale ve tercüme denemelerini gönderdi. ''Yirminci Asır''{{'}}da imzasız olarak yayımladığı ''Asrın Hikâyeleri'' ile ismini duyurdu. [[Abdullah Cevdet]]'in etkisinde olduğu gençlik dönemlerinde fikirleri henüz temellenmemiş biriydi. Mütareke döneminde ise [[Pozitivizm|pozitivist]] ve [[Materyalizm|materyalist]] düşüncelerin etkisinde kaldı. İlk uzun hikâyesi olan ''Gençliğimiz'' ve aynı yıl yayımladığı ''[[Sözde Kızlar]]'' adlı ilk romanıyla Mütareke İstanbulu'ndaki ahlaki kırılmaları eleştirdi. Yine bu yıllarda geçim sıkıntısını hafifletmek için ''Server Bedi'' imzasıyla aşk ve [[Polisiye|polisiye romanları]] yayımladı. 1924 yılında [[Maurice Leblanc]]'ın ''[[Arsen Lüpen]]'' adlı roman karakterinden esinlenerek [[Cingöz Recai]] tiplemesini yarattı ve oldukça bir ilgi gördü. 1924-1928 yılları arasında toplamda onar kitaplık ''Cingöz Recai'nin Harikulâde Sergüzeştleri'' ve ''Cingöz Recai Kibar Serseri'' kitap serilerini yayımladı. Gençlik dönemlerinde etkisinde kaldığı [[Abdullah Cevdet]]'in ilerleyen süreçte [[Manda (diplomasi)|İngiliz mandasını]] savunması üzerine ondan uzaklaştı. Kendisinin düşünce anlamındaki temelleri [[I. Dünya Savaşı]] ve Mütareke yıllarında belirginleşti. [[Türkiye siyasi tarihi|Cumhuriyet döneminin]] ilk yıllarında ise bohem bir yaşam sürdü. Bu dönemlerde başta [[felsefe]] olmak üzere diğer sosyal bilim dallarına olan ilgisi arttı. [[Mustafa Şekip Tunç]] ve [[Hilmi Ziya Ülken]] gibi birçok felsefeciyle yakın dostluklar kurdu. Türk Felsefe Cemiyeti'nin 1931 yılındaki ikinci kuruluşunda etkin rol aldı. Cemiyetin oldukça tartışmalı konferanslarından ilkinde felsefe ve [[diyalektik]] üzerine bir bildiriyi hazırlayıp sundu (13 Ocak 1931). Bu yıllarda [[Rasyonalizm (felsefe)|rasyonalist]] bir düşünceye kapılan Peyami Safa, ''[[Kültür Haftası]]''{{'}}nda<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Fatih Demir | başlık = Kültür Haftası ve Ağaç Dergileri Üzerine Bir İnceleme | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp | yayıncı = [[Gazi Üniversitesi]] | erişimtarihi = 19 Aralık 2016 | tarih = ''218367'' nolu tez | arşivurl = http://web.archive.org/web/20161008185432/https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp | arşivtarihi = 8 Ekim 2016}}</ref> yayımladığı "Seziş Tahlil ve Riyâziye" başlıklı yazısında bu konudaki düşüncelerini açıkladı. Doğu ve Batı üzerine olan düşüncelerinin şekillenmesinde Avrupa'ya yaptığı seyahatin de etkisi oldu. Döndüğünde ''Büyük Avrupa Anketi'' ile fikri eserlerden sayılan ''Türk İnkılâbına Bakışlar''{{'}}ı yayımladı. Hilmi Ziya Ülken bu eseri Türk inkılâbının felsefi monografisi olarak yorumladı. Eserinde Avrupa medeniyetini "riyâziyeleşmek" ve "siteleşmek" kavramları üzerinden anlatarak; Avrupa medeniyetinin gelişmesinde Türk mutasavvıfların rolü tezini savundu.<ref name=":TDVİA" />

Safa, genel olarak on bir yaşında ilk adımını attığı, on dokuz yaşında ise gerçek anlamda başladığı yazı serüvenini ölümüne kadar devam ettirmiş, roman, makale, deneme ve fıkra gibi türlerde birçok eser vermiştir. Yazıları ile kendisini kanıtlamış ve çalıştığı gazetelerin [[tiraj]]larını artırmıştır. [[Beşir Ayvazoğlu]] gibi Safa'nın hayatını büyük ölçekte inceleyen [[Ergun Göze]], [[27 Mayıs Darbesi|27 Mayıs]] sonrasında sekiz bin bile satmayan ''Havadis Gazetesi''{{'}}nin Peyami Safa'nın başa geçmesiyle beraber seksen bin tiraja çıktığını belirtmektedir.<ref>Ergun Goze, a.g.e, İstanbul: 1972 bas. s.33.</ref> Kendisi sadece gazetelere bağlı kalmamış, kendi çıkardığı dergiler dışında dönemin önemli dergileri olan ''[[Akbaba (dergi)|Akbaba]]'', ''Bozkurt'', ''Fotomagazin'', ''Olimpiyat'', ''[[Seksoloji (dergi)|SekseolojiSeksoloji]]'' ve ''[[7 Gün (dergi)|7 Gün]]''{{'}}de de yazılar yazmıştır. Pek çok yazar Safa'nın bu üretkenliğine vurgu yapmıştır. [[Halit Fahri Ozansoy]] onun çok okuyan bilgili bir şahıs olduğu ve zaman içinde [[Filozoflar|filozoflukfelsefe]] ve [[Sosyoloji|sosyologluğasosyoloji]]ye ilgi duyduğunu açıklamıştır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=[[Halit Fahri Ozansoy]]|başlık=Edebiyatçılar Çevremde|yer=Ankara|isbn=9789759955526|sayfa=32|basım=1970}}</ref> Gazeteci [[Tekin Erer]]'de ''Basında Kavgalar'' adlı araştırma kitabında Peyami Safa'nın çok fazla yazmasını psikolojik sorunlarına bağlamaktadır. Toker Yayınları tarafından bir komisyona hazırlatılmış olan ''Peyami Safa'' adlı kitapta kendisinin [[Üniversite|yükseköğretim]] görmemesine rağmen psikoloji, felsefe, sosyoloji, tıp ve iktisat gibi konularda çok entelektüel bir tavrının olduğu vurgulanmaktadır. Bunun temel gerekçesi olarak da küçük yaşlarda Fransızcayı öğrenmesi gösterilmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Peyami Safa|tarih=1984|yer=İstanbul|isbn=9789754450897|basım=Toker Yayınları}}</ref> Kendisinin bu özelliğine atıfta bulunan diğer bir isim ise [[Galip Erdem]]'dir.<ref>Galip Erdem: "Çileli Bir Hayat", Sevenlerinin Kalemiyle Peyami Safa, 1962. (İstanbul Toprak Dergisi Yayınları), s.18.</ref> Doktor Recep Doksat' da Peyami Safa'nın tıp konusunda bir doktor kadar bilgili olduğunu belirtmektedir.<ref name=":Gazi">{{Web kaynağı | yazar1 = Zülfikar Uğur Yıkan | başlık = Peyami Safa'nın Server Bedi imzalı romanları | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp | yayıncı = Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı | erişimtarihi = 19 Aralık 2016 | tarih = ''145073'' nolu master tezi | arşivurl = http://web.archive.org/web/20161008185432/https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp | arşivtarihi = 8 Ekim 2016}}</ref>

Safa'nın üretken bir yazar olması, verdiği eserlerin ve bu eser türlerinin akademik olarak geniş çaplı incelenmesini zorlaştırmıştır. Çeşitli kişiler hakkında yazdığı biyografileri akademik olarak tıpkı hikâyeciliği gibi pek fazla ele alınmayarak gözardı edilmiştir.<ref>Gür, Murat (2013). Metinlerarası İlişkilerle Çok Sesli Bir Peyami Safa Romanı: Yalnızız. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi</ref> Çalıştığı gazete ve dergilerde nekroloji türünde yazılar yazan Safa en az 17 adet de [[biyografi]] türünde eser verdi. Bu türdeki eserlerinde genellikle tanıdığı kişilerin ölümlerinin ardından onlarla ilgili anılarını ve bilgilerini paylaşarak verdikleri eserler ile toplum içindeki etkilerini işledi. Biyografik özellikler taşıyan bazı yazıları ise [[Ötüken Neşriyat]] tarafından Objektif serisi ile ''Yazarlar, Sanatçılar, Meşhurlar'' adlı kitapta toplandı.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Yazarlar, Sanatçılar, Meşhurlar | url = https://books.google.com.tr/books?id=STI8DQAAQBAJ&pg=PT3&lpg=PT3&dq=Yazarlar,+Sanat%C3%A7%C4%B1lar,+Me%C5%9Fhurlar&source=bl&ots=Rwc7H9JFaN&sig=6A2S7ayYn_K1nKG9BJH16ElFpjY&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiP2PGtvKHSAhVD2xoKHUQAC7E4ChDoAQgaMAE#v=onepage&q=Yazarlar%2C%20Sanat%C3%A7%C4%B1lar%2C%20Me%C5%9Fhurlar&f=false | yayıncı = Google Kitaplar | erişimtarihi = 21 Şubat 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170222111909/https://books.google.com.tr/books?id=STI8DQAAQBAJ&pg=PT3&lpg=PT3&dq=Yazarlar,+Sanat%C3%A7%C4%B1lar,+Me%C5%9Fhurlar&source=bl&ots=Rwc7H9JFaN&sig=6A2S7ayYn_K1nKG9BJH16ElFpjY&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiP2PGtvKHSAhVD2xoKHUQAC7E4ChDoAQgaMAE | arşivtarihi = 22 Şubat 2017}}</ref>

Yaygın olan bir görüşe göre Peyami Safa'nın çok yazmasının [[ekonomi]]k nedenleri vardır. Özellikle [[Peyami Safa bibliyografyası#Server Bedi imzalı eserleri|Server Bedi imzalı eserlerinde]] bu ekonomik nedenler belirgindir. Annesinin adından uydurduğu Server Bedi lakabı ile 140'a yakın roman yazmıştır.<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Başlangıçtan Günümüze Türk Romanı|tarih=1999|yer=İstanbul|isbn=9789754371734|sayfa=107|sayfalar=N. Ziya Bakırcıoğlu}}</ref> Bu romanlara edebiyat dünyasında piyasa romanı da denmektedir. Bu lakapla yazdığı romanları arasında en tanınan ise ''Cumbadan Rumbaya'' (1936) adlı eser ve [[Cingöz Recai]] tiplemesidir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Cevdet Kudret Solok|başlık=Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman|tarih=1998|yer=İstanbul|isbn=9786055147662|sayfa=309}}</ref> Bu tiplemesini yaratırken [[Maurice Leblanc]]'ın [[Arsen Lüpen]] karakterinden esinlendi. Peyami Safa ''Türk İnkılâbına Bakışlar''{{'}}da Server Bedi imzasını ilk olarak ağabeyi [[İlhami Safa]]'nın kullandığını, kendisinin ise [[I. Dünya Savaşı]] sonrasında kullanmaya başladığını açıklamıştır.<ref>Peyami Safa: Türk İnkılâbına Bakışlar (İstanbul, 1997), s.51.</ref> [[Halit Fahri Ozansoy]] ve bazı edebiyat eleştirmenlerine göre Peyami Safa'nın Server Bedi imzalı eserleri halk romancılığı kapsamına girmektedir.<ref>Halit Fahri Ozansoy: a.g.e, s.33.</ref> Ergun Goze, Peyami Safa'nın Server Bedi imzasını kullanmasının ana nedenini sanata duyduğu saygıya bağlamaktadır.<ref>Ergun Goze: a.g.e, s. 128</ref> Edebiyat tarihçisi [[İsmail Habip Sevük]] ise Peyami Safa'nın Server Bedi imzasını kullanmasındaki amacının bu imza ile verdiği eserler ile edebi ürünlerini ayırmak olduğunu ifade etmektedir. Bu tanımlamaaçıklama ''Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi''{{'}}nde de geçmektedir.<ref name=":Gazi" /><ref>{{kitap kaynağı|başlık=Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi|cilt=7|tarih=1990|yer=İstanbul|sayfa=404}}</ref>

Peyami Safa bir röportajında Server Bedi imzalı eserlerinden en çok ''Zıpçıktılar'', ''Hey Kahpe Dünya'', ''Cumbadan Rumbaya'' ve bazı Cingöz Recai serilerini sevdiğini belirtmiştir.<ref>“Peyami Safa Diyor ki...”, Her Ay, '''1''', s.123 (20 Mart 1937)</ref> Bu imza ile verdiği eserleri yoğun bir şekilde eleştirilmiş, kendisi de bu eleştirilere sert bir şekilde cevap vermiştir. Buna [[Nurullah Ataç]], Selami İzzet ve eski öğrencisi ve dostu olan [[Doğan Nadi Abalıoğlu|Doğan Nadi]] ile girdiği polemikler örnek verilebilir.<ref>Beşir Ayvazoğlu, a.g.e, s.146</ref><ref>Peyami Safa (2 Ağustos 1933), "Bir Münakaşanın Sonu", Cumhuriyet.</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Safa|ad1=Peyami|başlık=Yazarlar Sanatçılar Meşhurlar|tarih=1994|yer=İstanbul|isbn=9754370338|sayfa=224}}</ref> Fakat bu konuda kendisine en ağır eleştiri ve ithamlar [[Nâzım Hikmet]]'den gelmiştir. Nâzım Hikmet Peyami Safa'yı başkalarının düşüncelerini Cingöz Recai tiplemesi ile çalıp çırpmakla suçlar.<ref>Ergun Göze, Peyami Safa Nâzım Hikmet Kavgası, s.160</ref> Bu söylemine gelen cevabın ardından Peyami Safa'yı burjuva edebiyatı yapmak ve "zina edebiyatı numuneleri vermekle" itham ederek eserlerinin işportaya düştüğünü iddia eder.<ref>Ergun Göze, a.g.e, s.180</ref> Peyami Safa bu ithamlara ''Hafta'' dergisindeki yazısıyla cevap vererek, "eski dostunu cin çarptığını", "hafızasın kalmadığını", "kendisinin türü türlü zina ve sergüzeşt filmi, hikâyesi ve yazısı olduğu", "kendi kitapları hakkındaki eski methiyelerini unutuğunuunuttuğunu" söyler.<ref>Ergun Göze, a.g.e, s.189-190</ref> Safa'nın bu sözlerine Nâzım Hikmet daha önceden [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]'na yazdığı manzumenin bir benzeri ile cevap verir.<ref>Nâzım Hikmet, Bir Provokatör Üzerinde Hiciv Denemeleri, Aydabir '''1''', 37 (Eylül 1935)</ref> Peyami Safa ise son olarak tartışma seviyesinin düştüğünü, Nâzım Hikmet'in tartışmayı soytarılığa çevirdiğini ve artık cevabı Cingöz Recai'nin vereceğini söyler.<ref>Peyami Safa, "Namık İsmail", Hafta, 75 (9 Eylül 1935) 3.</ref> Aradan iki hafta geçtikten sonra Peyami Safa bilinen ilk [[manzume]]sini Nâzım Hikmet'e cevap olarak yazar.<ref name=":Gazi" /><ref>Peyami Safa, "Cingöz Recai'den Nâzım Hikmet'e", Hafta, 77 (23 Eylül 1935) 3.</ref>

Peyami Safa'nın 1914-1918 yılları arasındaki ilk hikâye deneyimlerinde dönem şartlarına uygun "entrika" ağırlıklı şekildedirağırlıklıdır. ''Yirminci Asır'' gazetesinde ''Asrın Hikâye''{{'}}leri başlıklı hikâyeleri onun ilk ciddi deneyimleri olmuştur. Hikâyelerinin beğenilmesi ve çevresindeki yazarlarca teşvik edilmesinden sonra itibar ve güven kazanmıştır. Kısa bir süre sonra yirmi üç yaşında iken ilk romanı olan ''[[Sözde Kızlar]]''{{'}}ı yayımlamış ve kamuoyunda daha da tanınmaya başlamıştır. Bu roman ilk başta Serâzâd imzasıyla ''Sabah'' gazetesinde tefrika edilmeye başlanmışsa da yarıda kalmıştır. Peyami Safa bu romanını kendi açıklamasına göre sadece geçim kaygısı güttüğü için kaleme almıştır.<ref>[[Cahit Sıtkı Tarancı]], a.g.e, s.4</ref> ''Sözde Kızlar'' Peyami Safa'nın ilerleyen süreçte sıklıkla değindiği ve eserlerinde kullandığı Doğu-Batı konusunun ilk izlenimleridir. Ayrıca bu romanının olumlu/olumsuz eleştirilere hedef olmasından sonra ikinci baskısının ''Mukaddime'' kısmında birtakım açıklamalara yer vermiştir. Ayrıca bu eseriyle beraber ''Mahşer'' ve ''Cânân''{{'}}ı "çocukluk eserlerim" diye tanımlar. Özellikle de ''Cânân''{{'}}ı "ele alınmayacak kadar" kusurlu bulur.<ref>“Peyami Safa Diyor ki”, Her Ay, nr. 1, 1937.</ref>

''Sözde Kızlar'', ''Mahşer'', ''Cânân'' ve ''Süngülerin Gölgesinde'' Peyami Safa romancılığının ilk evresine ait ürünlerdireserlerdir. Romancılığın ikinci evresine ait eserlerin başında ise ''Şimşek'' ve ''Bir Akşamdı'' gelmektedir. Özellikle ''Şimşek'' adlı eseri Peyami Safa'nın sonraki süreçte vereceği ürünlerin bir prototipidir. 1920-1930 yılları arasına ait bu eserler onun gerçek doygunluğa geçmesindeki önemli süreçlerden biridir. Eserlerinde zaman kavramı oldukça önemli olmuş, devrin özelliklerini yansıtmıştır. ''Cânân'' ve ''Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'' [[I. Dünya Savaşı]] dönemi, ''Sözde Kızlar'', ''Şimşek'', ''Mahşer'', ''Bir Akşamdı'', ''Bir Tereddüdün Romanı'' ve ''Biz İnsanlar'' Mütareke Dönemi ve sonrası, ''Fatih-Harbiye'' İnkılap dönemi, ''Matmazel Noraliya'nın Koltuğu'' ve ''Yalnızız'' ise [[II. Dünya Savaşı]] ve sonrasına ait eserleridir. Kendisi roman konusunda [[Guy de Maupassant|Maupassant]]'ın tesirinde kalmış, onu [[Gustave Flaubert|Flaubert]]'den daha başarılı bulmuştur. Peyami Safa'nın ilk dönem hikâye ve romanlarında Maupasant'ın izleri keskin bir biçimde görülmektedir. Kendisini etkileyen diğer romancılar arasında [[Émile Zola]] da vardır. Fakat onun etkisi Maupasant'a göre daha azdır. Peyami Safa'nın romancılık gelişimi ayrıntılı olarak izlendiğinde sadece Fransız romancılardan değil, İngiliz romancılarından da etkilendiği görülmektedir. Bu isimler ise genel olarak [[Aldous Huxley]], [[Oscar Wilde]] ve [[Virginia Woolf]]'dur. Kendisinin iyi düzeyde [[Fransızca]] bilmesi, Batı'daki isimleri ve yenilikleri takip etmesine olanak sağlamıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Tekin|ad1=Mehmet|yazar1=Mehmet Tekin|başlık=Peyami Safa'nın Roman Sanatı|tarih=1990|yayıncı=Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü|yer=Konya|isbn=975-448-039-7}}</ref>

''[[Şimşek (roman)|Şimşek]]''{{'}}te bir hasta ile rahat büyümüş bir kadının evliliğini ve kadının eşini aldatması konusunu işleyerek [[aile]] konusu üzerine durdu. Bu roman kendisinin ilk dönem eserlerinden olduğu için edebi ve tahlil yönünden sade bir görünüme sahiptir. ''[[Mahşer (roman)|Mahşer]]''{{'}}de [[I. Dünya Savaşı]]'nın yıkıcı ve sosyo-kültürel etkileri görülmektedir. Konusu genç bir [[öğretmen]]in [[Çanakkale Savaşı]]'na katılması, savaş sonrasında geçim sıkıntısı çekmesi, birçok olumsuz duruma şahit olması ve yaptığı evliliğidir. Romanın genel teması ise savaş sonrasında yaşanan kültür değişimleridir. ''[[Canan (roman)|Cânân]]''{{'}}da kendi çıkarları için çevresindeki erkekleri kullanan güzel bir kadınının evli bir adamı eşinden ayırması, onunla evlenmesi, öz annesi tarafından öldürülmesi ve yalnız kalan erkeğin eski eşine geri dönmesini işledi. ''[[Dokuzuncu Hariciye Koğuşu]]'' adlı otobiyografik eseri ''[[Resimli Ay]]'' matbaasında basıldı. Bu eserini arkadaşı [[Nâzım Hikmet]]'e ithaf etti. Konu olarak da on beş yaşındaki genç bir çocuğun hastalığı sebebiyle yaşadığı acı ve sıkıntıları işledi. Yaptığı tahlillerle [[psikolojik roman]] türünde [[Türk edebiyatı]]'nın özgün eserlerinden birini verdi. 1943 yılında [[İngilizce]]ye çevrilen ''[[Fatih-Harbiye]]''{{'}}de Doğu-Batı çatışmasını ve bunun genç nesillere olan etkisini bir genç kız ile onun ailesi, sözlüsü ve arkadaşları ekseninde işledi. ''[[Bir Tereddüdün Romanı]]''{{'}}nda I. Dünya Savaşı sonrasında Türk aydınlarının yaşadığı değişimleri ele aldı.''[[Biz İnsanlar]]''. ''[[Matmazel Noraliya'nın Koltuğu]]''{{'}}nu [[parapsikoloji]], [[metapsişik]] ve ispritizma gibi düşüncelere ilgi duymaya başladığı bir dönemde yazdı. Romanın ana temasında karşılaştığı birtakım olayları [[materyalist]] ve [[Pozitivizm|pozitivist]] dünya görüşü ile açıklamaya çalışan bir gencin hikâyesi vardır. ''[[Yalnızız]]'', ''Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'' ve ''Matmazel Noraliya'nın Koltuğu'' ile beraber Peyami Safa'nın bıraktığı en önemli eserlerin başında gelir. İlk olarak ''Yeni İstanbul''{{'}}da tefrika edilmiş ardından da [[kitap]] olarak basılmıştır. Bu romanda da parapsikolojik ve metapsişik gibi konular irdelenmiştir. Eserde Doğu-Batı sentezi kavramı bir [[ütopya]] olarak da işlenmiştir. Simeranya ütopyası ana karakter olan Samim'in hayali bir dünyasıdır.<ref name=":TDVİA" /><ref name=":SÜ" />

Peyami Safa'nın romancılığı genel anlamda Doğu-Batı çatışmaları ve sentezi üzerine kuruludur. Bu medeniyetler arasında yaşanan [[psikoloji]]k ve bedeni problemler romanlarında öne çıkan konuların başında gelir. Seçtiği [[hikâye]]ler [[metafizik]] unsurlarla genişletilmiştir. Eserleri yayımlandığı dönemlerin [[Sosyoloji|sosyal]], [[psikoloji]]k, [[kültür]]el, [[ekonomi]]k ve [[Siyaset|siyasal]] izlerini taşır. Roman yazımı için önemli sayılan takdim, teşvik, takdir, [[Eleştiri|tenkit]], [[Betimleme|tasvir]] ve tahlil ögelerini romanlarında sıklıkla tercih etmiş, tahlil yeteneği ile [[Türk edebiyatı]] için önemli yapıtlar bırakmıştır. Anlatım tekniği çoğu zaman birinci ve üçüncü tekil şahsın anlatımıdır. Bu ikisi dışında biyografik anlatım tekniğinin izleri ''Bir Tereddüdün Romanı'' ile ''Dokuzuncu Hariciye Koğuşu''{{'}}nda ağır basmaktadır. RomanlarındanRomanlarında genç kadın karakterleri kültürel değişimlerinden en fazla nasibini alan kişilerdir. Romanlarındaki kadınların genel olarak belirli bir [[meslek]]leri yoktur; bazıları yabancı dil bilir (Mualla, Vildan, Vedia) bazıları da [[öğrenci]]dir (Neriman, Selma). Romanlarındaki ana düğüm ve çözümler kadın karakterlerin üzerine kuruludur. Erkek karakterler ise genel anlamda bedeni ve ruhi anlamda zaafları olan kişilerdir. Maddi ve manevi problemler erkek karakterlerin genel özellikleridir. Bu kişiler ya ailelerinden ayrılarak yalnız yaşayan (Nihat, FeirtFerit, Orhan) ya da ailesi ile yaşayan fakat farklı bir [[ruh]] dünyasına sahip kişilerdir (Genç Hasta, Şinasi).<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Ekiz, Osman Nuri | yazar2 = Hiperlink | başlık = Peyami Safa | url = http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=nlebk&AN=578708&lang=tr&site=eds-live&scope=site&ebv=EB&ppid=pp_Cover | yayıncı = Toker Yayınları | erişimtarihi = 21 Şubat 2017 | tarih = 1984 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170222110523/http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=nlebk&AN=578708&lang=tr&site=eds-live&scope=site&ebv=EB&ppid=pp_Cover | arşivtarihi = 22 Şubat 2017}}</ref>

Peyami Safa'nın küçük yaşlarda vereme[[verem]]e yakalanması onu [[tıp]] konusunda araştırma yapmaya iter. Annesi Server Bedia Hanım oğlunun tıp konusundaki ilgisinden söz etmiştir. Öğrendiği Fransızcanın da tıbbi bilgisinde etkisi olmuştur. Onun bu konudaki bilginliği sağlık camiasından kişilerinden de dikkatini çeker. Bu kişiler [[Ayhan Songar]], Recep Doksat, [[Fahrettin Kerim Gökay]] ve [[Bülent Tarcan]] gibi tanınmış tıp profesörleridir. Hatta dost olduğu bazı doktorlar kendisinden mecazi olarak meslektaş olarak bahseder.<ref name=":TÜ">{{Web kaynağı | soyadı1 = Kurt | ad1 = Barış Can | başlık = Peyami Safa Romanlarında Hastalık | url = http://dspace.trakya.edu.tr/jspui/bitstream/1/1762/1/0126356.pdf | yayıncı = Trakya Üniversitesi | tarih = 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170216052100/http://dspace.trakya.edu.tr/jspui/bitstream/1/1762/1/0126356.pdf | arşivtarihi = 16 Şubat 2017}}</ref>

Peyami Safa hem kendi hastalıkları hem de yakın çevresinde şahit olduğu hastalıklara romanlarında sıkça yer vermiştir. Romanlarında en az 32 hastalığa yan konu veya anlatımı zenginleştirmek amacıyla yer vermiştir. Fakat bizzat şahit olduğu hastalıklara daha fazla değinmiştir. Bunun sebebi küçük yaşta yakalandığı kemik veremi hastalığıyla yedi yıl gibi bir süre mücadele etmiş olmasıdır. Peyami Safa'ya göre en büyük hastalık ruhtadır. Ruhtaki hastalığın tedavi edilmemesi vücudun diğer yerlerine de sıçrar. Ayrıca sıkıntı en büyük hastalık nedeni olup, kanser ve veremin de başlıca nedenidir. ''Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'' hastalığın en çok işlendiği ve ana tema olduğu bir eserdir. İsimsiz başkahraman tıpkı yazar gibi kemik veremine yakalanmıştır. Fakat bu hastalık roman kişisinin ayağında, yazarın ise kolunda baş gösterir. Otobiyografik olan bu eserde çocukluk yıllarında yakalandığı kemik veremi yüzünden çektiği acıları anlatmıştır. Romanda verem hastalığının teşhisi ve tedavi süreci hem [[Latince]] adlarla hem de halk dilindeki söylemlerle okuyucuya aktarmıştır.<ref>Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000, s. 64. 76, 92, 93, 101</ref> ''Cumbadan Rumbaya'' adlı eserinde veremle ilgili ayrıntılı bilgilere yer vermiştir.<ref>Cumbadan Rumbaya, Ötüken Neiriyat, İstanbul 2004, s. 376, 412</ref> ''Bir Akşamdı''{{'}}da Meliha'nın babası veremdir, ayrıca bu eserinde vereme neden olan Basil dö Koch virüsünü kişileştirerek konuşturmuştur.<ref name=":TÜ" /><ref>Bir Akşamdı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2002. s. 27, 53, 71</ref> Felç de tıpkı verem gibi romanlarında sıkça yer verdiği hastalıklardan biridir. ''Cânân''{{'}}da bu hastalığın üç farklı türüne değinmiştir.<ref>Canan, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2006. s,11, 86, 90</ref> ''Matmazel Noraliya'nın Koltuğu'' bu hastalığın en çok yer aldığı romandır. İşlediği diğer hastalıklar ise genel olarak [[zehirlenme]], [[menenjit]], [[zatürre]], [[bronşit]], [[frengi]] ve [[kanser]]dir. Bunlar arasından menenjitin belirtileri konusunda dikkat çeken açıklamalar yapmış, ''Biz İnsanlar''{{'}}da bu hastalığın üzerine ayrıca durmuştur.<ref>Biz İnsanlar, Ötüken Neşriyat, istanbul 1999. s, 7, 21</ref>

Hastalıklara geniş yer ayıran Peyami Safa buna ters olarak [[hastane]]lere pek fazla yer ayırmaz. On dört romanında sadece Taksim ve [[Cerrahpaşa Tıp Fakültesi|Cerrahpaşa]] hastanelerinin adını verir. ''Matmazel Noraliya‟nınNoraliya'nın Koltuğu'' romanının başkahramanı Ferit tıp eğitimini yarıda bırakır, Safa ise eserlerinde telaffuz ettiği hastalıkların büyük bir kısmını Ferit karakteri ile okuyucuya aktarır. Bazı romanlarında bir hastalığın bütün yönlerini ele alırken bazılarında ise sadece tek bir türe yer verir. Tıbbi terimlerinin en fazla yer aldığı eseri ise ''Dokuzuncu Hariciye Koğuşu''{{'}}dur.<ref name=":TÜ" />

Romanlarındaki kadın karakterlerin benzer özellikleri vardır. Seçtiği kadın kahramanların genel olarak ruhsal ve fiziksel durumları ile toplum içindeki sosyal konumları büyük benzerlikler göstermektedir. Birbirlerine düşünsel ve yaşamsal olarak uzak olan kadın karakterler arasında [[piyano]] çalmak tarzında benzer davranış ve hevesler dikkate değer bir saptamadır. Kadın kahramanlar genel anlamda ruhsal olarak sinirli ve hassas kişiliklere sahip insanlardır. İstenmeyen ve aniden gelişen olaylara büyük tepki gösterirler. Bu tanımın tam tersi özelliklere sahip kadınlar da romanlarında görülmektedir fakat sayıları azdır. Kendisinden nefret eden eden kadınların sayısı da azımsanmayacak düzeydedir. ''Bir Tereddüdün Romanı''{{'}}nda Vildan, ''Yalnızız''{{'}}da Belma ve ''Sözde Kızlar''{{'}}da ise Meral kendisinden nefret duyan başlıca kadın karakterlerdir.<ref name=":İÖ">Köksel, Behiye: "Peyami Safa'nın Romanlarında Kadın", Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi ('''23551'''), Malatya, 1992, İnönü Üniversitesi</ref>