İslam: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Lutfen tartışmalarda değişikliklerinizin gerekçesini açıklayınız |
Sebepleri yazıyorum yakamoz lütfen tartışmadan geri almayın |
||
3. satır:
{{Koruma-yarı-süresiz}}
{{İslam}}
'''İslâm''', '''İslamiyet''' veya '''Müslümanlık'''<ref>[http://www.tdk.gov.tr/TR/sozbul.ASPX?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518CA&Kelime=müslümanlık "Müslümanlık". TDK Güncel Türkçe Sözlük.] URL erişim tarihi: 12 Mayıs 2008.</ref> ([[Arapça]]: '''{{ses|Ar-al islam.ogg|الإِسْلاَم}}''' / ''El-İslām''), [[Monoteizm|tek tanrı]] [[İnanç|inancına]] dayalı en yaygın [[İbrahimî dinler]]den biridir.<ref name="oxford">"Islam: An Overview" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. 24 Nisan 2008 <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1087></ref> İslâm [[Peygamber]]
İslâma inanan kişilere ''[[iman]] etmiş, [[inanç]]lı''<ref>[http://www.dildernegi.org.tr/TR/Sozluk.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFEC9E8A7FA3AA308F&Sozcuk=m%C3%BCmin%20%20&Detay=1&ANAH=42087 mümin] DilDernegi.org.tr. Erişim: 30 Eylül 2011</ref> anlamında [[mü'min]] veya ''[[Allah]]'a teslimiyet gösteren'' anlamında [[Müslüman]]<ref>{{Oxford|Islam}}</ref> denir. Zaman zaman [[gayrimüslim]] kaynaklarda tercih edilen ''Muhammedîlik'' veya ''Muhammedizm'' tanımlaması<ref>[http://books.google.com/books/about/The_Mohammedan_dynasties.html?id=4eJtAAAAMAAJ The Mohammedan dynasties] books.google.com. Erişim: 17 Temmuz 2011</ref><ref>[http://www.newadvent.org/cathen/10424a.htm Mohammed and Mohammedanism] Katolik Ansiklopedisi. Erişim: 17 Temmuz 2011</ref><ref>[http://www.archive.org/details/historyofthemoha032395mbp The History Of The Mohammedan Dynasties In Spain Vol II] Archive.org: Erişim 17 Temmuz 2011</ref> Müslümanlarca kullanılmaz.<ref>{{Oxford|Muslim}}</ref> İslâm inancına göre, İslâm'ın [[Kutsal kitap|kutsal kitabı]] [[Kur'
Başlarda [[siyasî]], sonra da [[teoloji]]k-kavramsal farklılıklar kazanmış olan [[Şiîlik]] ve ana akımı temsil eden [[Sünnilik]],
[[Muhammed]], İslâm dinini yaymasının yanı sıra daha sonraları [[halife]] ve [[hanedan]]larca yönetilen bir [[İslâm Devleti]] de kurmuştur. İleride imparatorluğa dönüşen bu devletin bölünmesiyle farklı bölgelerde yeni Müslüman devletler oluşmuştur.
== Etimoloji ==
17. satır:
''Müslüman'' kelimesi [[Arapça]] kökenli ''müslim'' kelimesinin [[Farsça]] [[dil bilgisi]] kurallarına göre çoğulu olan ''Müslimân'''dan gelir.<ref>Mustafa Sinanoğlu, 'İman', ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', Cilt 22, s. 212</ref> Ancak Türkçede tekil olarak kullanılır ve çoğulu ''Müslümanlar''dır. Müslüman kelimesi, İslâm dinine mensup kişileri adlandırmakta kullanılır ve "bağlanan", "teslim olan" manasındadır.
==İnanç esasları, inançlar==
{{
[[Dosya:Age of Caliphs-tr.png|thumb|622-750 yılları arasında [[İslam Devleti]]{{legend|#B22222|Muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)}}{{legend|#fa8072|[[Dört Halife]] döneminde ilave edilenler (632-661)}}{{legend|#ffdead|[[Emeviler]] döneminde ilave edilenler (661-750)}}]]▼
İslamiyet [[7. yüzyıl]]da [[Muhammed|İslâm Peygamberi]] aracılığıyla [[Mekke]] ve [[Medine]] şehirlerinde din olarak kabul görmüştür. Vefatından sonra [[İslâm Devleti]]'nin başına [[Dört Halife]] olarak bilinen [[Ebû Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]], [[Osman bin Affan|Osman]] ve [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] geçmiştir. Dinin [[Arap Yarımadası]]'nda yayılma süreci de bu dönemde tamamlanmıştır. Ali'nin ölümünden sonra kısa süreliğine Müslümanların biatıyla [[Hasan]] halife olmuş, fakat daha sonra elindeki gücü kullanarak [[Muaviye]] hilafeti eline geçirmiş, iktidar olmuştur.<ref name="oxfordMuaviye">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565 "Muawiyah ibn Abi Sufyan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref>. Peygamberin ölümünden sonra iktidara gelen ilk dört halifeye Sünnî edebiyatında sıkça ''Hulefâ-i Râşidîn'', yani ''Doğruluk üzere bulunan halifeler'' denmiş ve bazen bunlara Hasan da eklenmiştir. Bununla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]] ve [[Osman bin Affan|Osman]]'ın [[halife]]likleri genel olarak [[Şiî]] ve [[Alevî]]ler tarafından tanınmaz. [[Haricîler]]in bugün hâlâ devam eden bir kolu olan [[İbadiyye]] ise sadece ilk iki halife olan Ebu Bekir ve Ömer'i kabul eder ve ''Doğruluk üzere halife'' olarak görür.▼
Ebu Bekir döneminde öncelikle peygamberin ölümü sonrası Arap Yarımadası'nda başlayan kargaşalar giderilmiş, zaman içinde [[Sâsânî İmparatorluğu]] ve [[Doğu Roma İmparatorluğu]]'na doğru ilerlenmiştir. Ömer'in hilâfeti sırasında İslâm Devleti sınırları büyük ölçüde genişlemiş,<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419 "Umar ibn al-Khattab". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> [[Mezopotamya]] fethedilip ele geçirilmiş, [[Mısır]], [[İran]], [[Filistin]], [[Suriye]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Ermenistan]]'ın çeşitli bölümleri ele geçirilmiştir.<ref name="brillİslam"/> Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın<ref name="oxfordOsman">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449 "Uthman ibn Affan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> hilâfeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, [[Kafkaslar]] ve [[Kıbrıs]] ele geçirilmiş, İslâm Devleti topraklarına katılmıştır. Bununla birlikte kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere tayini ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle Osman öldürülmüştür.<ref name="oxfordOsman" /> Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle Ali'nin döneminde hilâfet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşmıştır.<ref name="oxfordOsman" /><ref name="oxfordAli">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120 "Ali ibn Abi Talib". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş,<ref name="oxfordAli"/> kendisinden sonra halife olan oğlu Hasan ise hilâfeti Muaviye'ye teslim etmek zorunda kalmıştır.<ref name="oxfordMuaviye" /> Muaviye, İslâm Devleti'nin başkentini Şam'a taşımış, imparatorluk benzeri bir yapının temellerini atmış, kendisinden sonra oğlu [[Yezid]]'i bu makama tayin ederek İslâm siyasî tarihinde saltanatı başlatmıştır.<ref name="oxfordMuaviye"/> Bu harekâta karşı ayaklanan İslâm Peygamberi'nin torunu, dördüncü halife Ali bin Ebu Talib'in oğlu [[Hüseyin]] ise Yezid tarafından gönderilen askerlerce, [[Kerbela]]'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür.<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536 "Yazid". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000 "Yazīd (I) b. MUʿĀWIYA." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir Şiî ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme ''Emevîler Dönemi'' denmiştir. Emevîler Dönemi'nde büyük bölgeler zapt edilmiş, İslâm Devleti [[İber Yarımadası]]'na kadar ilerlemiştir.<ref name="oxfordEmevi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421 "Umayyad Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Her ne kadar siyasî yayılma yükselişe geçmiş olsa da aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür.<ref name="oxfordEmevi" />. Emevîlerden sonra Miladî 750 yılı civarı kurulan [[Abbasîler|Abbasî]] Hükümdarlığı, Emevî Hanedanlığı'nın kontrolünü, [[Endülüs]] (İber Yarımadası'ndaki kısım) haricindeki bütün toprakları da ele geçirmiştir.<ref name="oxfordEmevi" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052 "Saffah, Abu al-Abbas al-" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasîlerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin [[hilafet]]i 750 yılından 1258 yılına kadar sürmüştür.<ref name="brillAbbasi">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002 Lewis, B. "ʿAbbāsids (Banu 'l-ʿAbbās)." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online.<http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, Şam'dan Bağdat'a alınmıştır.<ref name="brillAbbasi" />▼
[[Emevîler]] ve [[Abbasîler]] döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar, aynı zamanda İslâm'la da tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslâm [[Dîn]]i yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan İranlılarda, 10. yüzyılda ise kitleler hâlinde Türkler arasında İslâm yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı kabul eden [[İdil Bulgarları]] ilk Müslüman Türk Devleti oldu. [[Karluk]], [[Yağma]] ve [[Çiğil boyları|Çiğil]] Türkleri ise Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk Devleti olan [[Karahanlı Devleti]]'ni ([[840]]), [[Oğuzlar]] ise [[Büyük Selçuklu Devleti]]'ni ([[1038]]) kurdular. Abbasîler yönetiminde askeriyede büyük rol verilen Türklerin oluşturduğu [[Memlûkler]] güçlenirken Abbasîler iki yüzyıllık hâkimiyetlerinin son dönemlerinde çöküşe geçmiştir.<ref name="brillAbbasi" /> Nitekim 1250'de [[Mısır]]'da Memlük Sultanlığı başlamış, Memlûklerin buradaki hâkimiyeti [[1517]] yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında Mısır'ı [[Osmanlılar]] ele geçirmiştir ki bu fetihten sonra Osmanlılar, hilafeti kendi iktidarları olarak kabul edip ilan etmiş, Osmanlı padişahları aynı zamanda halife unvanını taşımışlardır.<ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordHalife">http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400 "Caliph/Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref>. Abbasî Hanedanlığı'nın sonu ise 1258 [[Bağdat]]'ın [[Moğollar|Moğol]] istilacıları tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350 Schönig, Hanne (Halle/Saale). "Abbasids." Brill's New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref name="brillAbbasi" />. Endülüs'teki Emevî kontrolü ise 13. yüzyılda düşüşe geçmiş, bölgedeki en son İslâm Hükümdarlığı olan [[Gırnata Emirliği]] [[1492]]'de düşmüştür.<ref name="brillİslam" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161 "Andalus, al-". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Bunların dışında 909 yılından 1171 yılına kadar Mağrip ve Mısır'daki çeşitli bölgelere [[Fatimîler]] isimli Arap Şiî (İsmailî) Hanedanlığı hükmetmiştir.<ref name="galeİslam" /><ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordFatimi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645 "Fatimid Dynasty". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645> URL eirşim tarihi: 2008-05-04.</ref> Hanedanlığın başındaki halife Şiî İsmailî imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra İsmailî İmamet anlayışında da önemli bir yere ve tarihî öneme sahip olmuşlardır. Fatımîlerin 12. yüzyıldaki çöküşleriyle birlikte Doğu'da hükmetmiş oldukları [[Mısır]], [[Suriye]], [[Yemen]] ve [[Hicaz]] gibi bölgelerde [[Eyyubi hanedanlığı|Eyyûbî Hanedanlığı]] başa geçmiştir.<ref name="oxfordFatimi" /> 1517 yılında Osmanlıların ilan ettikleri halifelik 1924 yılına kadar devam etmiş, 1924 yılında Osmanlı'nın mirasçısı durumundaki [[Türkiye Cumhuriyeti]] Devleti'nin meclisinin ([[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]) aldığı bir kararla feshedilmiş, yönetim sistemi değişmiştir.<ref name="oxfordHalife" /> Osmanlı Devleti tarafından yapılan fetihlerle Anadolu'nun tamamı ve Balkanlar'da Müslüman nüfus artmış, İslâm yayılmıştır.▼
▲;Sünnilikte inanç esasları
Sünnilikte inanç esasları, '''amentü''' (''İmanın Şartları'') olarak adlandırılır. Klasik kelam mezhepleri imanın şartlarından birini kabul etmeyen kişiyi [[kâfir]] veya [[mürted]] sayarlar. Kur’andan alınarak özetlenen iman esasları şunlardan oluşur:<ref>[http://www.diyanet.gov.tr/turkish/weboku.asp?sayfa=16&yid=33 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı. "İlmihal"; 1. cilt; "İman ve İbadetler". s. 16/91.] URL erişim tarihi: 29 Nisan 2008.</ref><ref name="oxfordAkide">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176 "Aqidah" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008</ref>
Satır 39 ⟶ 29:
# Kıyamet gününe, ölümden sonra dirilmeye ve ahirete iman.
# [[Kader|Kaza ve kader]]e iman.
;Şiilikte
Şiilikte inanç esasları, '''usul-i din''' olarak adlandırılır ve genellikle 5 unsur ile tanımlanır.<ref name="oxfordAkide" />
Satır 61 ⟶ 52:
İman esaslarının birincisi ve diğerlerinin temeli [[Allah]]'a, onun varlığına, yaratıcı olarak ibadet edilmeyi hak eden tek tanrı olduğuna, onun dışında ibadet edilen her şeyin ise batıl olduğuna inanmak, yani [[tevhid]]<nowiki />dir. İslam'a göre içerisindeki her şeyle birlikte [[evren]]in yaratıcısı doğma ve doğurma sıfatlarından münezzeh, [[tevhid|tek tanrı]] olan Allah'tır. Varlığı ezeli ve ebedidir. Her şeye gücü yeter. Allah'a [[iman]], İslamiyet'teki iman esaslarının birincisidir.
İslam'
*[[Şii]]-[[sufi]] ekol: Sembolik ifadelerle Allah'ın anlatılmasını onaylar.
*[[Mücessime]], [[müşebbihe]], [[selefi]], [[vahhabi]]: [[Kur'an]] ve [[hadis]]lerde geçen ''"[[Antropomorfizm|antropomorfik]]"'' anlatımları gerçek olarak değerlendirmiş, ve [[Tanrı]]'nın bazı [[Esma-ül Hüsna|ad]] veya fiillerine [[
*[[Maturidi]]-[[Eşari]]
*[[Mutezile]] - [[Cehmiyye]]: Tevhide aykırı bularak Allah'ın herhangi bir şekilde insana benzetilmesine karşı çıkar ve mutlak soyutlama yapar.<ref>http://www.beytulhikme.org/SozlukGoster.aspx?ID=60&Baslik=E%C5%9F%27ari%20D%C3%BC%C5%9F%C3%BCncede%20Antropomorfizm</ref><ref>http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02628%5C2008_12/2008_12_BAYCARAT_AKA.pdf</ref>
===Melekler ve ruhaniler===
Satır 82 ⟶ 73:
[[Dosya:Siyer-i Nebi 298a.jpg|Muhammed ve ashabını [[Mekke]]'ye ilerlerken gösteren bir betimleme; kanatlı betimlenen varlıklar İslam'daki [[Dört Büyük Melek]] olan: Cebrail, Azrail, Mikâil ve İsrafil'dir. İslam'da meleklerin betimlenmesi pek hoş karşılanmaz ve sıklıkla rastlanmaz. ''Siyer-i Nebi'', 1595.|thumb]]
===
{{Ana madde|Nebi|İslam peygamberleri}}
İslamda diğer [[Semavi dinler]]in de zaman zaman İslam olarak adlandırıldığı, yoldan çıkan ve sapıtan insanları Allah'a çağırmak için bazılarının adı Kur’an'da anılmış olan [[peygamber]]ler gönderildiğine inanılır. [[Hristiyanlık]] ve [[Musevilik]]'te aziz, din büyüğü, ata ya da siyasî şahsiyetler olarak kabul edilen bazılarından da peygamber olarak bahsedilir <ref>{{Oxford|David}}</ref> ve onlara dair [[kıssa]]lar büyük benzerlik gösterir.<ref name="brillResul">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911 Wensinck, A.J. "Rasūl." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.] <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>
Satır 100 ⟶ 91:
Muhammed'in söz ve fiilleri ([[hadis]] ve [[sünnet]]), Kur'an'ın yanında ikinci derecede kaynak kabul edilir ve [[şeriat|İslam hukuku]]nun iki temel kaynağından biri sayılır.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123 Juynboll, G.H.A.; Brown, D.W. "Sunna." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.] <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279 "Sunnah". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>
===Kutsal
Müslümanlar Allah'ın [[peygamber]]leri aracılığıyla içinde doğru yolu, iyiliği ve kurtuluşu gösteren ayetler ve sözler bulunduğuna, inandıkları dini metinlere inanırlar. Bunlar [[Adem]], [[Şit]], [[İdris]] ve [[İbrahim]]'in [[suhuf|sahife]] (tablet)leri ile Musa, Davut, İsa ve Muhammed’in [[Tevrat]], [[Zebur]], [[İncil]] ve [[Kur’an]] ismi verilen [[Kutsal kitap]]lardır.
Satır 120 ⟶ 111:
===Kıyamet ve Ahiret===
{{Ana|Kıyamet|
Dünyanın sonu olan [[Kıyamet]] gününe, ve yeniden diriliş ve hesaba çekilme zamanı olan [[Ahiret]]e iman İslam'ın temel inançlarındandır. Ahiret günü; Allah'ın insanları yeniden diriltip bir arada toplayacağı gündür. O gün insanlar ya nimetleri bol olan [[Cennet]]’e ya da elem verici azabın olduğu [[Cehennem]]'e gireceklerdir. Kur'an'da ahirete iman çeşitli ayetlerde vurgulanmış, Bakara suresi 62. ayette ise Allah'a inançla birlikte kurtuluşa erecekleri tanımlamakta kullanılmıştır:
Satır 134 ⟶ 125:
[[Mutezile]] ve [[Kaderiyye]] mezhepleri katı kaderci [[Cebriyye]] mezhebinin tam karşısında yer almış ve kaderi reddetmişlerdir. Sünni mezhepleri ise kadere inanmayı esas almakla birlikte [[kelam]]cı gelenek, bu inanışı insanın iradesi ile dengelemeye çalışan açıklamalara yer vermişlerdir.
== İbadet (Kulluk, tapınma) ==
{{Ana madde|İslam'ın Beş Şartı}}
[[Dosya:Dua.jpg|thumb|right|Dua eden bir [[Müslüman]]]]
[[Dosya:İslam'ın beş şartı.svg|thumb|right|[[İslam'ın beş şartı]].]]
İslamda inanan insanların Allah'a ibadet etme ile ilgili birtakım dini yükümlülüklerinin bulunduğuna inanılır. Bununla beraber bu yükümlülükler mezhepten mezhebe değişir. Namaz, oruç, hac, kurban kesme gibi ibadetler İslam öncesi Araplarda da bulunmaktaydı. İslamiyet bu tapınmaların bir kısmını korumuş, bazılarını yeniden düzenlemiş, bazılarını ise kaldırmıştır.<ref>tubaked.tuba.gov.tr/index.php/tubaked/article/download/107/105</ref>
Sünni islam anlayışına yol gösteren bir [[hadis]]e göre İslamın beş şartı bulunur ve inananlar için bunları yerine getirmek [[farz]]dır. Bu yükümlülükleri terkedenler [[İslamda büyük günah]] işlemiş olurlar. Bu yükümlülüklerin akil-baliğ veya reşit olma ile başladığına inanılır. [[Abdullah bin Ömer]]'in rivayet ettiği ''[[Cibril Hadisi]]''nde<ref>[http://www.ucalgary.ca/~elsegal/I_Transp/IO5_FivePillars.html "The Five Pillars of Islam". RelS 201 Class Notes on Islam. University of Calgary.] ("İslam'ın Beş Şartı". RelS201 İslam üzerine ders notları. Calgary Üniversitesi) URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> melek [[Cebrail]] sahabelerden Dıhye kılığına bürünerek peygamber ve arkadaşlarını ziyaret eder, peygambere çeşitli sorular sorar:
::"''<nowiki>'</nowiki> şöyledir; "Ya Muhammed! Bana İslam'ın ne olduğunu söyle!' Muhammed: 'İslam; [[Kelime-i şehadet|Allah'tan başka tanrı olmadığına, Muhammed'in de Allah'ın elçisi olduğuna tanıklık etmen]], [[namaz]]ı dosdoğru kılman, [[zekât]]ı vermen, [[Oruç|orucunu]] tutman ve gücün yeterse Beyt'i [[hac]] etmendir' buyurdu. O zat: 'Doğru söyledin' dedi." <nowiki>'</nowiki>''"<ref name="cibril" />
Namaz, oruç, hac, zekât gibi ibadetlerin zamanları ve miktarları [[İslam mezhepleri]]nde bazı farklılıklar gösterir. Kişi, yaptığı her ibadetle [[sevap]] kazanırken [[farz]] olmasına rağmen yapmadığı ibadetlerle [[günah]]a girer.<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2211 "Sin" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2211> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>
Satır 177 ⟶ 168:
Müslümanlar arasında zekat bir vergi midir, yoksa bir ibadet midir tartışması bulunur.<ref>http://www.enfal.de/oe31.htm</ref><ref>http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0758.htm</ref><ref>http://m.sorularlaislamiyet.com/index.php?oku=240727</ref><ref>http://www.halisece.com/fikih/12-zekat/352-zekatin-verilecegi-harcanacagi-kisiler-ve-muesseseler.html</ref> Zekatın bir vergi olduğu anlayışına göre [[Şeriat]] yönetimi altında bulunmayan Müslümanların, yaşadıkları ülkenin vergi yasalarına göre vergi ödedikleri için dini açıdan ayrıca zekat ödemelerine gerek bulunmamakta, ibadet olarak değerlendirilmesi durumunda ise ödemeleri gerekmektedir. Zekatın şartları ve miktarı belirli, zorunlu bir ödeme türü olması onun "bir çeşit vergi" olarak anlaşılmasının temel dayanağıdır.
=== Oruç ===
{{Ana|Oruç|Ramazan}}
[[Dosya:Ramadan Dinner 2005-11-07.jpg|thumb|[[Ramazan ayı]]nda [[oruç]] tutan Müslümanlar [[iftar]]ı beklerken; [[Kahire]], [[Mısır]]]]
Satır 234 ⟶ 225:
Bu anlayış sebebiyle şiiler, sünnilikte [[sahabe]] olarak bir çeşit kutsallık atfedilen ilk müslümanlardan bazılarına karşı nefret olarak tanımlanabilecek antipatik duygular gösterirler. Anlayışın etkileri [[hadis]] gibi dini referanslarda görülebileceği gibi günlük yaşamda, çocukların isimlendirilmesi gibi hususlarda da net olarak görülür. Yine bu sebeple [[Şii]] ve [[Alevi]] inancına mensup olan Müslümanlar geleneksel olarak Allah, Muhammed adının yanında ilk halifeler olan [[Ebubekir]], [[Ömer]] ve [[Osman]]'ın adlarının da süsleme olarak duvarlarına asıldığı [[Sünni]] ibadethanelerine gitmezler.
== Toplumsal yapıyla ilgili düzenlemeler ==
{{ana|Şeriat|Fıkıh}}
{{ana|İslam ilimleri}}
Şeriat ([[Arapça]]: '''شريعة'''), İslam hukuku anlamında olup, İslam dinindeki ibadetler, muameleler ve cezaları içerisine alan, dini hukuka ait tüm kavram ve kurallara verilen isimdir. [[Şeriat]] için Kur’an temel kaynaktır ve Kur'an'da geçen emir ve yasaklar temelinde kararlar alınır.<ref name="oxfordKuran" /> Şeriat'ın ikinci kaynağını [[hadis]]ler oluşturur. Bazı İslam hukuku ekolleri, Kur'an'da geçmemekle birlikte Kur'an'da geçen bir başka emir veya yasakla aynı illete (sebebe) dayanan konularda da Kur'an'daki emir veya yasağa [[kıyas]] yoluyla karar verirler.
Bölgesel anlayışların etkisi; Özel durumlar dışında Haram ve helal yiyeceklerin belirlenmesinde, Şafiî ve İbn Kudame gibi bazı fakihler haram ve helalliğin kriterini "Arabın tabiatına uygunluk ve aykırılık" ile sınırlamışlardır.<ref>http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/Makaleler/772304030_2.14.pdf</ref>
[[Fıkıh]], Kur'an ve hadisten türetilen [[mezhep|anlayış]] ve [[tefsir|yorum]]ların toplamıdır ve bir bakıma şeriat'ın ne olduğunu fıkıhçılar belirler. Bu şekilde bir anlayış veya yorum, dinsel zorunluluklar arasına girer. Fıkıhçılar veya ulema değişik İslam ülkelerinde [[Müftü]], [[kadı]], [[fakih]], [[şeyhulislam]], [[imam]] [[molla]] gibi değişik isimler alırlar ve İslami [[farz|emir]], [[haram|yasak]] ve [[Şeriat|yasa]]ları yorumlama, kıyas yoluyla yeni kurallar koyma veya muhtelif konuları dini açıdan, Farz, Vacip, Sünnet, Müstehap, Helal, Mekruh, Haram veya caizdir-değildir şeklinde etiketleme yetkisine sahip olurlar.▼
▲Tanımlamalar; dini açıdan kaynağın kendisinin veya kaynaktaki ifadenin anlam ve kapsam açısından ifade etmesi gereken kesinlik algısına göre mezhepler ve anlayışlara göre değişebilmektedir. Örneğin balık dışı deniz ürünleri <ref>http://www.fetva.net/yazili-fetvalar/haram-nedir-cesitleri-nelerdir.html</ref> [[mut'a]] nikahı, [[tesettür]]de haram sayılan bölgeler vb. [[Fıkıh]], Kur'an ve hadisten türetilen [[mezhep|anlayış]] ve [[tefsir|yorum]]ların toplamıdır ve bir bakıma şeriat'ın ne olduğunu fıkıhçılar belirler. Bu şekilde bir anlayış veya yorum, dinsel zorunluluklar arasına girer. Fıkıhçılar veya ulema değişik İslam ülkelerinde [[Müftü]], [[kadı]], [[fakih]], [[şeyhulislam]], [[imam]] [[molla]] gibi değişik isimler alırlar ve İslami [[farz|emir]], [[haram|yasak]] ve [[Şeriat|yasa]]ları yorumlama, kıyas yoluyla yeni kurallar koyma veya muhtelif konuları dini açıdan, Farz, Vacip, Sünnet, Müstehap, Helal, Mekruh, Haram veya caizdir-değildir şeklinde etiketleme yetkisine sahip olurlar.
[[Kelam]]cılar bir şey'in kötü olduğu için mi yasaklandığı, yoksa yasaklandığı için mi kötü kabul edilmesi gerektiğini de tartışmışlardır. Akılcılara göre her yasak şeyin yasak olmasının akla, nesle, toplum hayatına zararının dokunması gibi bir sebebinin bulunması ve yasağın veya kötülüğün bu sebebe bina edilmesini savunurlar. Onlara göre bu illet tesbit edildiğinde aynı sebepler çerçevesinde dini yasakların kapsamı genişletilebilmektedir. Örneğin içki yasağına [[kıyas]] edilerek sarhoşluk veren her şey için haram olduğuna karar verilebilir. Ancak bir şey yasak olduğu için kötüdür inancına sahip olanlara göre ise böyle bir kıyaslama kabul edilemez. Onlara göre Allah yasaklamak isteseydi içki gibi diğer zararlı veya sarhoş eden şeyleri, ör. uyuşturucu, sigara vb. yasaklardı.
Satır 268 ⟶ 261:
{{Başlık genişlet|date=Kasım 2014}}
Kıbrıs NEU ilahiyat fakültesinde yapılan bir çalışmada [[cahiliye dönemi]]ne ait vergilerle ilgili veriler ve bunların Kur’ân’daki malî yükümlülüklerle ilişkisi araştırılmış, Kur’ân’ın söz konusu vergilerinin İslam öncesi Güney, Kuzey ve Hicaz Araplarında hatta daha eski toplumlarda yer alan düzenlemelerin aynısı olduğu sonucuna varılmıştır.<ref>https://neu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/k%C4%B1br%C4%B1s-ilahiyat-dergi4-1.pdf</ref>
===Cihad===▼
===Diğer dinlere bakış===
İslamda dinler, İslam, Yahudilik, Hristiyanlık ve putperestlik olarak formüle edilir. İslam'a göre [[Allah]] yanında tek din İslam'dır. Muhammed'in getirdiği din, ''yeni'' bir din değildir. O, daha önceki peygamberlerin mesajını, tekrar açıklamış ve tamamlamıştır.<ref>Esposito (1998), pp.6,12; Esposito (2002b), pp.4-5; F. E. Peters (2003), p.9</ref><ref>"Muhammad", Encyclopaedia of Islam Online</ref> İslamda [[İbrahim]]î dinlerin peygamber veya kutsal kişi kabul ettiği kimseler çoğunlukla peygamber; [[Tevrat]], [[Zebur]] ve [[İncil]] ise tahrif edilerek hükümsüz kalmış kutsal kitaplar olarak kabul edilir.▼
Maide suresinde [[Yahudi]]ler ve kendilerine ''[[müşrik]]ler'' diye hitap edilen paganlar düşman olarak tanımlanır (ayet 51) iken [[Bakara Suresi]]'nde daha yumuşak bir tutumla "''Şüphe yok ki, iman edenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Sabiiler; bunlardan her kim Allah'a ve ahiret gününe iman eder ve iyi bir amel işlerse, elbette bunların Rableri yanında mükâfatları vardır.''" denilmektedir. (2:62)▼
Kur'an'da [[İsa]]'dan peygamber ve "Allah'ın [[ruh]]u" (ruhullah) olarak bahsedilir, ancak Baba, Oğul ve [[Kutsal Ruh]]'tan oluşan [[teslis]] inancı [[şirk]] gerekçesiyle reddedilir.▼
▲====Cihad====
{{Ana|Cihat|Muhammed'in savaşları}}
İslam'ın bir unsuru olarak sayılan cihad, her ne kadar Allah adına savaşmak anlamına gelse de, her zaman fiziki bir savaşı tanımlamaz <ref name="brillCihad">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189 Tyan, E. "Ḏj̲ihād." Encyclopaedia of Islam]. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> hatta ''büyük cihat'' kişinin kendi nefsiyle olan savaştır ve daha zordur.<ref name="brillCihad" /> Kişinin İslam adına yaptığı farklı emek ve çabalar da [[cihat]] tanımına girebilir.<ref name="brillCihad" />
Satır 277 ⟶ 279:
Cihatçılar bir [[İslam devleti]] ve [[şeriat]]a uygun toplum yapısı kurma amacıyla İslamı bir ideoloji olarak kabul eden ve bunu diğer insanlara da uygulatmayı amaç edinen, çoğunlukla bu amaçla terörist yöntemlere de başvuran kendilerini İslami akım sayan gruplardır.
==
{{Ana madde|İslâm Tarihi}}
▲[[Dosya:Age of Caliphs-tr.png|thumb|622-750 yılları arasında [[İslam Devleti]]{{legend|#B22222|Muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)}}{{legend|#fa8072|[[Dört Halife]] döneminde ilave edilenler (632-661)}}{{legend|#ffdead|[[Emeviler]] döneminde ilave edilenler (661-750)}}]]
▲İslamiyet [[7. yüzyıl]]da [[Muhammed|İslâm Peygamberi]] aracılığıyla [[Mekke]] ve [[Medine]] şehirlerinde din olarak kabul görmüştür. Vefatından sonra [[İslâm Devleti]]'nin başına [[Dört Halife]] olarak bilinen [[Ebû Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]], [[Osman bin Affan|Osman]] ve [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] geçmiştir. Dinin [[Arap Yarımadası]]'nda yayılma süreci de bu dönemde tamamlanmıştır. Ali'nin ölümünden sonra kısa süreliğine Müslümanların biatıyla [[Hasan]] halife olmuş, fakat daha sonra elindeki gücü kullanarak [[Muaviye]] hilafeti eline geçirmiş, iktidar olmuştur.<ref name="oxfordMuaviye">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565 "Muawiyah ibn Abi Sufyan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref>. Peygamberin ölümünden sonra iktidara gelen ilk dört halifeye Sünnî edebiyatında sıkça ''Hulefâ-i Râşidîn'', yani ''Doğruluk üzere bulunan halifeler'' denmiş ve bazen bunlara Hasan da eklenmiştir. Bununla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]] ve [[Osman bin Affan|Osman]]'ın [[halife]]likleri genel olarak [[Şiî]] ve [[Alevî]]ler tarafından tanınmaz. [[Haricîler]]in bugün hâlâ devam eden bir kolu olan [[İbadiyye]] ise sadece ilk iki halife olan Ebu Bekir ve Ömer'i kabul eder ve ''Doğruluk üzere halife'' olarak görür.
▲İslamda dinler, İslam, Yahudilik, Hristiyanlık ve putperestlik olarak formüle edilir. İslam'a göre [[Allah]] yanında tek din İslam'dır. Muhammed'in getirdiği din, ''yeni'' bir din değildir. O, daha önceki peygamberlerin mesajını, tekrar açıklamış ve tamamlamıştır.<ref>Esposito (1998), pp.6,12; Esposito (2002b), pp.4-5; F. E. Peters (2003), p.9</ref><ref>"Muhammad", Encyclopaedia of Islam Online</ref> İslamda [[İbrahim]]î dinlerin peygamber veya kutsal kişi kabul ettiği kimseler çoğunlukla peygamber; [[Tevrat]], [[Zebur]] ve [[İncil]] ise tahrif edilerek hükümsüz kalmış kutsal kitaplar olarak kabul edilir.
▲Ebu Bekir döneminde öncelikle peygamberin ölümü sonrası Arap Yarımadası'nda başlayan kargaşalar giderilmiş, zaman içinde [[Sâsânî İmparatorluğu]] ve [[Doğu Roma İmparatorluğu]]'na doğru ilerlenmiştir. Ömer'in hilâfeti sırasında İslâm Devleti sınırları büyük ölçüde genişlemiş,<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419 "Umar ibn al-Khattab". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> [[Mezopotamya]] fethedilip ele geçirilmiş, [[Mısır]], [[İran]], [[Filistin]], [[Suriye]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Ermenistan]]'ın çeşitli bölümleri ele geçirilmiştir.<ref name="brillİslam"/> Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın<ref name="oxfordOsman">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449 "Uthman ibn Affan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> hilâfeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, [[Kafkaslar]] ve [[Kıbrıs]] ele geçirilmiş, İslâm Devleti topraklarına katılmıştır. Bununla birlikte kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere tayini ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle Osman öldürülmüştür.<ref name="oxfordOsman" /> Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle Ali'nin döneminde hilâfet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşmıştır.<ref name="oxfordOsman" /><ref name="oxfordAli">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120 "Ali ibn Abi Talib". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş,<ref name="oxfordAli"/> kendisinden sonra halife olan oğlu Hasan ise hilâfeti Muaviye'ye teslim etmek zorunda kalmıştır.<ref name="oxfordMuaviye" /> Muaviye, İslâm Devleti'nin başkentini Şam'a taşımış, imparatorluk benzeri bir yapının temellerini atmış, kendisinden sonra oğlu [[Yezid]]'i bu makama tayin ederek İslâm siyasî tarihinde saltanatı başlatmıştır.<ref name="oxfordMuaviye"/> Bu harekâta karşı ayaklanan İslâm Peygamberi'nin torunu, dördüncü halife Ali bin Ebu Talib'in oğlu [[Hüseyin]] ise Yezid tarafından gönderilen askerlerce, [[Kerbela]]'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür.<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536 "Yazid". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000 "Yazīd (I) b. MUʿĀWIYA." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir Şiî ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme ''Emevîler Dönemi'' denmiştir. Emevîler Dönemi'nde büyük bölgeler zapt edilmiş, İslâm Devleti [[İber Yarımadası]]'na kadar ilerlemiştir.<ref name="oxfordEmevi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421 "Umayyad Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Her ne kadar siyasî yayılma yükselişe geçmiş olsa da aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür.<ref name="oxfordEmevi" />. Emevîlerden sonra Miladî 750 yılı civarı kurulan [[Abbasîler|Abbasî]] Hükümdarlığı, Emevî Hanedanlığı'nın kontrolünü, [[Endülüs]] (İber Yarımadası'ndaki kısım) haricindeki bütün toprakları da ele geçirmiştir.<ref name="oxfordEmevi" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052 "Saffah, Abu al-Abbas al-" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasîlerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin [[hilafet]]i 750 yılından 1258 yılına kadar sürmüştür.<ref name="brillAbbasi">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002 Lewis, B. "ʿAbbāsids (Banu 'l-ʿAbbās)." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online.<http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, Şam'dan Bağdat'a alınmıştır.<ref name="brillAbbasi" />
▲Maide suresinde [[Yahudi]]ler ve kendilerine ''[[müşrik]]ler'' diye hitap edilen paganlar düşman olarak tanımlanır (ayet 51) iken [[Bakara Suresi]]'nde daha yumuşak bir tutumla "''Şüphe yok ki, iman edenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Sabiiler; bunlardan her kim Allah'a ve ahiret gününe iman eder ve iyi bir amel işlerse, elbette bunların Rableri yanında mükâfatları vardır.''" denilmektedir. (2:62)
▲[[Emevîler]] ve [[Abbasîler]] döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar, aynı zamanda İslâm'la da tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslâm [[Dîn]]i yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan İranlılarda, 10. yüzyılda ise kitleler hâlinde Türkler arasında İslâm yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı kabul eden [[İdil Bulgarları]] ilk Müslüman Türk Devleti oldu. [[Karluk]], [[Yağma]] ve [[Çiğil boyları|Çiğil]] Türkleri ise Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk Devleti olan [[Karahanlı Devleti]]'ni ([[840]]), [[Oğuzlar]] ise [[Büyük Selçuklu Devleti]]'ni ([[1038]]) kurdular. Abbasîler yönetiminde askeriyede büyük rol verilen Türklerin oluşturduğu [[Memlûkler]] güçlenirken Abbasîler iki yüzyıllık hâkimiyetlerinin son dönemlerinde çöküşe geçmiştir.<ref name="brillAbbasi" /> Nitekim 1250'de [[Mısır]]'da Memlük Sultanlığı başlamış, Memlûklerin buradaki hâkimiyeti [[1517]] yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında Mısır'ı [[Osmanlılar]] ele geçirmiştir ki bu fetihten sonra Osmanlılar, hilafeti kendi iktidarları olarak kabul edip ilan etmiş, Osmanlı padişahları aynı zamanda halife unvanını taşımışlardır.<ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordHalife">http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400 "Caliph/Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref>. Abbasî Hanedanlığı'nın sonu ise 1258 [[Bağdat]]'ın [[Moğollar|Moğol]] istilacıları tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350 Schönig, Hanne (Halle/Saale). "Abbasids." Brill's New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref><ref name="brillAbbasi" />. Endülüs'teki Emevî kontrolü ise 13. yüzyılda düşüşe geçmiş, bölgedeki en son İslâm Hükümdarlığı olan [[Gırnata Emirliği]] [[1492]]'de düşmüştür.<ref name="brillİslam" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161 "Andalus, al-". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161> URL erişim tarihi: 2008-05-04.</ref> Bunların dışında 909 yılından 1171 yılına kadar Mağrip ve Mısır'daki çeşitli bölgelere [[Fatimîler]] isimli Arap Şiî (İsmailî) Hanedanlığı hükmetmiştir.<ref name="galeİslam" /><ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordFatimi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645 "Fatimid Dynasty". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645> URL eirşim tarihi: 2008-05-04.</ref> Hanedanlığın başındaki halife Şiî İsmailî imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra İsmailî İmamet anlayışında da önemli bir yere ve tarihî öneme sahip olmuşlardır. Fatımîlerin 12. yüzyıldaki çöküşleriyle birlikte Doğu'da hükmetmiş oldukları [[Mısır]], [[Suriye]], [[Yemen]] ve [[Hicaz]] gibi bölgelerde [[Eyyubi hanedanlığı|Eyyûbî Hanedanlığı]] başa geçmiştir.<ref name="oxfordFatimi" /> 1517 yılında Osmanlıların ilan ettikleri halifelik 1924 yılına kadar devam etmiş, 1924 yılında Osmanlı'nın mirasçısı durumundaki [[Türkiye Cumhuriyeti]] Devleti'nin meclisinin ([[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]) aldığı bir kararla feshedilmiş, yönetim sistemi değişmiştir.<ref name="oxfordHalife" /> Osmanlı Devleti tarafından yapılan fetihlerle Anadolu'nun tamamı ve Balkanlar'da Müslüman nüfus artmış, İslâm yayılmıştır.
▲Kur'an'da [[İsa]]'dan peygamber ve "Allah'ın [[ruh]]u" (ruhullah) olarak bahsedilir, ancak Baba, Oğul ve [[Kutsal Ruh]]'tan oluşan [[teslis]] inancı [[şirk]] gerekçesiyle reddedilir.
== Mezhepler ve eğilimler ==
Satır 443 ⟶ 447:
[[Orta Çağ]] başta olmak üzere, çeşitli dönemlerde İslam devletlerinde önemli bilim insanları yetişmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: [[İbn-i Heysem|İbn el-Heysem]], [[Biruni|Ebu Reyhan el-Biruni]], [[İbn Nefis]], [[İbn Bace]], [[İbn Tufeyl]], [[Harezmi]], [[Cabir bin Hayyan]], [[Ömer Hayyam]], [[El Cezeri|Cezeri]], [[İbn Haldun]], [[Nasîrüddin Tûsî]] ve [[Takiyüddin]]<ref name="galeOrtaÇağBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" />. Batı bilim tarihinde bu bilim insanların birçoğunun buluşları daha sonradan tanınmıştır<ref name="galeİslamVeBilim2" />. Bu Müslüman bilim insanlarının buluşları ve çalışmaları çok çeşitliydi ve felsefeden, matematiğe, matematikten tıbba, tıptan hukuka, hukuktan astronomiye, astronomiden sosyolojiye kadar çok çeşitli ve geniş bir alanda, birçok farklı dilim dalını kapsayacak şekildeydi<ref name="galeİslamVeBilim" /><ref name="galeİslamVeBilim2" />.
== İslam
İslam'ın eleştirisi değişik şekillerde yapılmıştır. Bunlar sadece Kur'an'ı temel alarak "geleneksel İslam"ın eleştirisini<ref>http://www.manaz.net/geleneksel-islamin-elestirisi/</ref> yapan, İslamın içinden grup kişilerin eleştirileri, [[Muhammed eleştirisi]], [[Kur'an eleştirisi]], [[Hadis|Hadis eleştirisi]], [[Şeriat|Şeriat eleştirisi]] gibi başlıklarda toplanabilir.
===Mitolojiler===
İslam'da inanılan birçok inanç, uygulama ve kavramın kaynakları [[Arap mitolojisi|Arap]] ve Orta Doğu mitolojilerinde, [[Zerdüştlük]]te, Yahudi-Hıristiyan kültürlerinde, [[Sümer]]-Mezopotamya bölgesi ve Hint kültürleri gibi Orta Doğu'ya komşu bölgelerin inançlarında bulunabilir. Bu
İslam'da ve diğer [[Orta Doğu]] dinlerindeki büyük oranda [[Sümer]] kaynaklı olan [[Evren]]'in ve [[Âdem]]'in [[yaratılış]]ı ile [[Tufan]] mitosu aynen paylaşılır. Kur'an'da Allah'ın Evren'i 6 günde yaratıp sonra da [[Arş]]'a çekildiği anlatılır. [[Âdem]] ve eşi [[Havva]] [[cennet]]te çamurdan tek bir nefsten yaratılır ve onlara [[Allah]] kendi [[ruh]]undan üfler. [[Âdem ile Havva|Âdem ve Havva]] [[İblis]]'in kandırması ile [[nefis]]lerine yenik düşerler ve yasak meyveyi yedikleri için cennetten çıkarılarak Yahudi inancındakine benzer şekilde 7000 yıl önce olduğuna inanılan bir zaman diliminde Dünya'ya gönderilirler.<ref>“Âdem'den kıyamete kadar insanlığın ömrü yedi bin senedir.” (Kenzu’l-Ummal, hadis numarası: 16459; Munavî, Feyzu’l-Kadir, III/547; hadis numarası: 4278)</ref>
Eski toplumlardan kaynaklanan veya sonradan üretilmiş değişik İslami söylence örneklerinden bazıları;
*[[Yaratılışçılık|Yaratılış]] ve tufan hikâyeleri: Âdem ve Havva, Habil ve Kabil, İblis'in kovulması ve şeytana dönüşmesi, Babil Kulesi, [[Tufan]], maymuna dönüştürülen insanlar.
| |||