Türk edebiyatında destan: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
yeni madde |
||
1. satır:
[[Türk edebiyatı]]nda '''[[destan]]''', [[efsane]]den sonra ortaya çıkmış bir edebî türdür. Türk milletinin bir bütün olarak zamanımıza ulaşmış büyük destanları yoktur ancak yabancı kaynaklarda yer alan bazı parçaları mevcuttur.<ref name=islamAnsiklopedisi>{{dergi kaynağı|ad1=Yetiş|soyadı1=Kâzım|başlık=Destan|dergi=İslam Ansiklopedisi|cilt=Cilt 9|sayfalar=202-205|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c09/c090168.pdf|erişimtarihi=4 Nisan 2017}}</ref> Türk destaniarına ait çeşitli
parçalar [[Çin]], [[Fars]], [[Moğol]] ve [[Arap]] kaynaklarında bulunmaktadır. Bilinen Türk destanları arasında en eskisi ''[[Yaratılış Destanı]]''{{'}}dır. Bu destan, [[Altay Türkleri]] arasında söylenmiştir. Rus Türkolog [[Vasili Radlof]] tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. [[İslâmiyet]]'ten önceki döneme ait en eski destanlar [[Sakalar|Saka Türkleri]]'ne aittir. Bu destan zinciri içinde ''[[Alp Er Tunga]]'' ve ''[[Şu Destanı|Şu]]'' parçaları bulunur. Bunlar [[Kaşgarlı Mahmud|Kaşgarlı Mahmut]]'un ''[[Divân-ı Lügati't-Türk]]'' adlı eserinde yer almaktadır.
== Destanlar ==
;İslamiyet öncesi destanlar:
* ''[[Yaratılış Destanı]]'': Dünyanın yaratılışı hakkında Türkler'in inanışını ortaya koymaktadır.
* ''[[Alp Er Tunga|Alp Er Tonga Destanı]]'': Orta Tien Şan'da kurulan ve milattan önce IV. yüzyıla kadar devam eden Saka Devleti'nin hükümdarıdır. ''Divân-ı Lügati't-Türk''{{'}}te bu destandan bazı parçalar bulunmaktadır.
* [[Şu Destanı|''Şu'']]: Saka Türkleri'nin ve Hükümdar Şu'nun yaptıklarından bahsedilmektedir.
* ''[[Oğuz Kağan Destanı]]'': Bu destan ile kahramanı hakkında çeşitli görüşler mevcuttur. [[Bahaeddin Ögel]] yazdığı ''Türk Mitolojisi'' adlı eserinde [[Oğuz Kağan]] olduğu sanılan [[Hun]] Hükümdan [[Mete]]'den önce [[Orta Asya]]'da yaşadığını belirtirken [[M. Fuad Köprülü]] ise ''Türk Edebiyatı Tarihi'' eserinde destanın ''Alp Er Tunga''{{'}}dan sonra en eski Türk destanı olduğunu belirtmiştir.
* ''[[Türeyiş Destanı|Kurttan Türeyiş Destanı]]'': Bu destanın Çin vakayinamelerinden ''Vey Kitabı''<ref>''Vey Kitabı'', [[:zh:s:魏書/卷103|Cilt 103]]</ref> ve ''Kuzey Hanedanlar Tarihi''<ref>''Kuzey Hanedanlar Tarihi'', [[:zh:s:北史/卷098|Cilt 98]]</ref> kitaplarında yer almaktadır.
* ''[[Ergenekon Destanı]]'': 14. yüzyılda [[Reşidüddin Hamedani]]'nin kaleme aldığı ''[[Cami’üt-Tevarih]]'' adlı eserinin "Mujallad-i Awwal" (Birinci Kitabı: Moğol tarihi) in "Bāb-i Awwal" (Birinci Bölüm: Türk ve Moğol kabilelerinin tarihi) inde [[Moğollar]]ın yaratılış destanı olarak anlatılan efsane,<ref>Jiexian Chen, Guoli Taiwan daxue, ''Proceedings of the Fifth East Asian Altaistic Conference'', December 26, 1979-January 2, 1980, Taipei, China, National Taiwan University, 1980. ''According to Reshideddin's record orijinal Mongols, historically, were divided in two parts. They are: 1. Those branches descended from the Original Mongol Tribes, which had been in ارکننه قون Ergenekon... Those tribes are: The origin of Mongols were descendants from these two persons, Nekuz and Qiyan and their wifes who escaped to Ergenekon.'' {{En icon}}</ref><ref name="Türk Mitolojisi">Bahaeddin Ögel, ''Türk Mitolojisi'' Vol. I, Milli Eğitim basımevi, İstanbul, 1971., ''Türk Mitolojisi I: 'Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar'', Tütk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, s. 14-15.</ref><ref name="Ergenekon Destanı">Dursun Yıldırım, "Ergenekon Destanı", ''Türkler'', Vol. 3, Yeni Türkiye, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-36-6, s. 527-543.</ref> 17. yüzyılda [[Şiban]]'ın torunlarından ve [[Hiva Hanlığı]]nın hanı olan [[Ebu'l Gazi Bahadır Han|Ebu'l Gazi Bahadır]]'ın kaleme aldığı ''[[Şecere-i Türkî]]'' adlı eserde de Moğolların yaratılış destanı olarak anlatılır, bazı kaynaklara göre ise bir Türk destanıdır.<ref name="Türk Mitolojisi"/><ref name="Ergenekon Destanı"/>
* ''[[Göç Destanı]]'': [[Uygur Türkleri]]nin ulusal birliğini koruyan tılsım bozulunca, yurtlarını bırakarak güney batıya doğru nasıl [[İnsan göçleri|göç]] ettiklerini anlatır.
* ''[[Manas Destanı]]'': En eski Türk destan ve mitolojisinden derin izler taşımakla beraber müstakil bir yap ya sahiptir ve tamamı manzum olan uzun metinde (500.000 mısradan fazla) Kırgızların iç ve dış düşmanlar, Kalmuklar. Çinliler, yer yer de Uygurlar ve diğer Orta Asya Türk kabileleriyle yaptıkları hürriyet mücadelesini derin bir vatan ve millet sevgisi içinde dile getirir; ayrıca Kırgızların etnografyası, adet ve inançları hakkında da bilgiler verir. Destanda bütün Türk boyları için büyük değer taşıyan dil, edebiyat ve tarih malzemeleri de önemli bir yer tutmaktadır.<ref name=islamAnsiklopedisi />
* ''[[Cengizname]]'': [[Cengiz Han]] ile atalarının efsanevî hayatlarını hikaye eder. Eserin elde mevcut en eski yazması XVI. yüzyıla aittir ve 1819'da [[Kazan Üniversitesi|Kazan Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi]] mensuplarından Halfin tarafından yayımlanmıştır.<ref name=islamAnsiklopedisi />
;İslamiyet sonrası destanlar:
* ''[[Satuk Buğra Han Destanı]]'': [[Karahanlılar]] dönemine aittir. Karahanlı hükümdarı [[Satuk Buğra Han|Abdülkerim Satuk Buğra Han]]'ın kişiliğini, İslam dinini kabulünü ve yaymasını ele almaktadır.
* ''[[Battal Gazi Destanı|Seyid Battal Gazi Destanı]]'': [[Battal Gazi]]'nin hayatını ele almaktadır. [[Emeviler]] zamanında Arap ordusuyla birlikte İstanbul'u kuşattığı anlatılmaktadır.
* ''[[Danişmendname]]'': Anadolu'nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, 12. yüzyılda sözlü olarak şekillenen 13. yüzyılda yazıya geçirilen İslâmî Türk destanlarındandır. XI. Yüzyılda yaşamış Türk devlet adamı [[Dânişmend Gazi|Melik Dânişmend Gazi]]'nin hayatını, savaşlarını, Anadolu'daki bazı şehirlerin fethini ve çeşitli kerametlerini anlatmaktadır.
* ''[[Saltukname]]'': 13. yüzyıl alp-erenlerinden olan ve Rumeli'nin Türkleşmesinde büyük rolü bulunan [[Sarı Saltuk]]'un efsanevi hayatını anlatan Anadolu Türk destanlarından biridir. Eserde, Sarı Saltuk'un [[menkıbe]]lerinin yanı sıra, dönemin önemli kişilerinin menkıbeleri ve bu kişilerin Sarı Saltuk ile olan münasebetleri de anlatılmaktadır.
* ''[[Köroğlu Destanı]]'': Türk, Altay, Anadolu ve Azeri efsanelerinde ve halk öykülerinde yer alan söylencesel kahramanın öyküsünün anlatıldığı doğal bir destandır. Kahramanı 16. yüzyılda yaşamış halk ozanı [[Köroğlu]]'dur (Ruşen Ali). Bu destan [[Yaşar Kemal]]'in ''[[Üç Anadolu Efsanesi]]'' yapıtında yazına kazandırılmıştır.
== Ayrıca bakınız ==
* [[İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı]]
* [[Türk halk edebiyatı]]
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
[[Kategori:Türk edebiyatı|*]]
[[Kategori:Türk halk edebiyatı|Destan]]
▲[[Kategori:Türk destanları]]
▲[[Kategori:Türk edebiyatı|Destan]]
|