Moğol İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Değişiklik özeti yok |
||
121. satır:
Moğol egemenliğinin sonu Kubilay Han'ın kurduğu [[Yuan Hanedanı]]'nın, Çinli [[Ming Hanedanı]] tarafından 1368'de yenilmesiyle olmuştur.<ref name=":0" />
== Kuruluş ==
Moğol kelimesi ilk kez 7. yüzyılın sonlarında Çin’e ait Tang Hanedanı yıllıklarında küçük bir kabile ismi olarak geçmektedir. 1140 yılında Cengiz Han’ın büyük dedesi Moğol kabilelerinden Börçiginlere mensup Kabul, bütün Moğolların ilk lideri olarak “Han” unvanını almıştır. Cengiz Han’ın babası Yesügey Bahadır onun torunudur. Moğolların en önemli rakibi , güneyde gittikçe yükselen ve güçlenen, Altın İmparatorluk olarak anılan ve Çin’in kuzeyini hızlı ve parlak bir zaferle zapt eden Jin Hanedanı idi. Kabul Han ve onun halefi Ambakay Han zamanında Moğollar onlarla mücadele edecek kadar kuvvetlenseler de Tatarlar, Çin derebeylerini hoşnut etmek için Ambakay’ı Çin’e teslim ettiler. Ambakay hiç alışılmadık bir şekilde, “tahta eşek şekli” denen bir duruma sokularak çarmıha gerilip infaz edildi. Cengiz Han’ın büyük amacası Kutua, bu hakarete Çin üzerine ve Tatarlara bir dizi saldırı düzenleyerek cevap verdi ve bu akınlar sonunda “Moğol Herkülü” unvanını kazandı. Fakat, 1160 yılında, detayları bilinmeyen bir dizi olay sonunda, Kuzey Çin’in hakimi Jin Hanedanı, Moğolları hezimete uğrattı. Moğollar bir süre karmaşa içinde dağıldılar. Sefalet içinde yüzen bu karmaşık haldeki Moğollar’ın içerisindeki önemsiz liderlerden biri olan Yesügey Bahadır, Kabul Han’ın torunu ve Böriçigin kabilesinin en önemli şahsiyeti idi. Yesügey Bahadır’ın en büyük amacı ittifaklar kurarak Moğolları güçlendirmekti. Müttefiklerinden bir tanesi batı komşusu olan [[Keraitler]] idi. Keraitler 200 yıldan beri Nasturi Hıristiyan’dı. Hıristiyan Keraitlerin o zamanki lideri Tuğrul idi. Tuğrul, 1160 yılında akrabalarının korkusu ile kaçmak zorunda kalmıştı. Moğolların lideri Yesügey, Tuğrula kabilesinin önderliğini yenide ele geçirmesi için yardım etti. Tuğrul ve Yesügey Bahadır anda ile kardeşilik yemini ettikten sonra, daha sonraları Moğolların yeniden ortaya çıkışında olağanüstü önem taşıdığını kanıtlayacak olan bir ittifak kurdular.
== Siyasi Tarih ==
Bu dönemde [[Orta Asya]]'daki başlıca konfederasyonlar şunlardı:
* [[Naymanlar]]
* [[Merkitler]]
* [[Uygurlar]]
* [[Tatarlar]]
* [[Moğollar]]
* [[Keraitler]]
1206'ya kadar yaptığı mücadeleler sonucunda Temuçin Merkitler'i, [[Naymanlar]]'ı, Moğollar'ı, [[Uygurlar]]'ı, [[Keraitler]]'i, [[Tatarlar]]'ı ve diğer küçük kabileleri liderliği, arzusu ve isteğiyle birleştirdi. Bu uzun süredir Çin imparatorluklarına karşı birleşemeyen [[Moğollar]]ı birleştirmiş, ve tarihî bir an olmuştur. Moğolların tarih sanhesine çıkışı Temuçin'in tüm kabileleri Moğol siyasi çatısı altında birleştirip 1206'da Cengiz Han unvanını alması ile gerçekleşti. Cengiz Han 1206-1227 arasında Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı, Orta Asya'daki Kara Hıtay, Türkistan ve İran'daki Harzemşahlar ile Kafkasya'da Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri ve Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine gerçekleştirilen seferler sonucunda gerçekleştirdiği seferlerle Pasifikten Hazar denizine kadar uzanan Moğol İmparatorluğunu kurdu.
Çengiz Han daha hayatta iken kurduğu imparatorluğu dört oğlunun idaresine vermiş ve kaynaklar bunlardan "dört ulus" diye söz etmişlerdir. Kağanlık, Ögedey Han'a, batıdaki uçların fethi en büyük oğul Cuci Han'a; yasa yani devlet düzenini ikinci oğul Çağaday Han'a ve ailenin malı mülkü de, ocağın bekçisi en küçük oğul Tuluy Hana verilmişti. Cuci, Cengiz Han'dan çok kısa bir süre önce öldüğü için idaresi altındaki topraklar oğulları Orda ve Batu'ya verildi. Batu, batıda alınacak yeni topraklar Batu'nun idaresine bırakıldı. Cengiz Han’dan sonra kağan olan Ögeday’ın emri ile kurultayda Cuci’nin oğlu Batu’dan batıya doğru seferlere devam etmesini istenir ve 1235-1242 arası Batu Han, Moskova ve Kiev’i fetheder ve böylece Rusların “Tatar Boyundurluğu” dediği yaklaşık 300 sene sürecek dönem başlar. Sovyet yönetiminin Rusya’da 80 sene sürdüğü düşünülürse bu muazzam bir süredir. 1242 yılı yılında Ögeday ölünce seferde olan Batu Han, yeni kağanın seçilmesi için ordusuyla Moğolistan’a döner. Avrupa’daki Moğol seferlerini planlayan Subutay ile birlikte Batu Han’ın seferleriyle Moğollar Rusya, Ukrayna, Polonya üzerinden Almanya’nın doğusuna kadar istila etmişler hatta Macaristan topraklarını da ele geçirmişlerdir. Fakat 1241’de Ögeday ölünce han seçimi için Batu, ordularını seferden geri çekmiştir. Böylelikle Batı ve güney Avrupa istiladan kurtulmuştur. 1241’de Moğolların İran istilasını yürütmek için Baycu Noyan tayin edilmiştir. Baycu Noyan, Anadolu’yu Moğollara bağlayarak büyük Han’ın nazarında itibar kazanmak istemiştir. Bu amaçla 1242’de Erzurum’u kuşatarak ele geçirmiş bu olay üzerine 1243 ilkbaharında Kayseri’de toplanan Anadolu Selçuklu ordusunu Sivas-Erzincan arasındaki Kösedağ mevkiine mağlup etmiş ve Anadolu Selçuklu Devleti Moğollara bağlanmıştır.
| |||