Latin alfabesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k hatalı bilgi |
k Düzeltme, yazış şekli: Türkçe’d → Türkçed (8) AWB ile |
||
176. satır:
* '''[[Q]]''': Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir ('''[[Ⱪ]], [[Ķ]]'''). Örneğin: ''Qomşu (Komşu)''... Bazı Türki dillerde (Örneğin Azericede) ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf ('''[[ق]]''') harfini karşılar. Örneğin: ''Qadın (Kadın)'' sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)
* '''[[X]]''': Boğazdan gelen gırtlaksı, hafif boğumlu bir H sesidir. Türkçedeki ''Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz)'' sözcüklerinin bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Bazı dillerde normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı ('''[[خ]]''') harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: ''Baxmax'' (Bakmak) fiilinin okunuşu ''Baḥmaḥ'' şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. ''Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)…'' Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha ('''[[ح]]''') harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır ('''[[Ⱨ]], [[Ḩ]]''').
* '''[[Ä]]''' veya '''[[Ə]]''': Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür ('''[[Æ]]'''). Ses ve harf karşılığı olarak Arapça’da ve Almanca’da da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azerice’de yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: ''İncä/İncə''.
*'''[[Š]]'''='''[[Ť]]''' ve '''[[Ž]]'''='''[[Ď]]''' harfleri Peltek seslerdir; dil ucu ile dişlerin arasından çıkar.
*Arapçada bulunan Peltek '''[[Š]]''' (Arapça: <big>'''[[ث]]'''</big>) sesi Türk dilleri içinde yalnızca Başkurtça'da yer alır (Kiril: '''[[Ҫ]]''').
238. satır:
===Vurgu===
'''Vurgu İmi (´)''': Sağa yatık olarak kullanılır. Aslında sesli-sessiz bütün harflerin üzerine gelebilmesi mümkündür. Kimi zaman işaretli harf üzerinde bir duraksama veya hece bölünmesiyle ortaya çıkar. Türki dillerde iki işlevi vardır:
#Vurgunun hangi hecede olduğunu işâretler. Bazen eşsesli kelimeleri birbirinden ayırmaya yarar. Meselâ, Rusçada ve Yunanca’da hemen her kelimede kullanılır, çünkü vurgunun hangi hecede yer aldığını göstermeye yarar. Böylece aynı yazılışa sâhip kelimeler de birbirinden ayrılabilir. Böyle bir vurgu uygulaması
#Üzerinde bulunduğu harfin ses değerini vurgulayarak değiştiren bir işarettir. Seslerin (harflerin) aslında biraz uzatılmasını sağlar.
* '''Sessiz Harflerde:''' Sert ve vurgulu bir söyleyiş kazandırır. '''Ý''' Türkmen alfabesinde bir harf olarak bulunur ve Türkçedeki Y sesini karşılar. Çünkü işaretsiz yalın Y harfi pek çok dilde
* '''Sesli Harflerde:''' Üzerine geldiği sesli harfin vurgulanarak (inceltilmeden) uzatılmasını sağlar. Mesela Tatar alfabesinde '''[[Í]]''' harfi uzatılan bir İ sesi verir.
*'''[[Á]], [[É]], [[Í]], [[Ó]], [[Ú]]''': Bazı Türki alfabelerde ve Macarcada bulunan vurgulu sesli harflerdir. Vurgu işâreti Macarcada sesli harfleri biraz uzatır. (Örneğin:
===Aksan===
'''Aksan İmi (ˋ)''': Sola yatık olarak kullanılır. Sözcüğün aksanlı olarak seslendirilmesine imkan tanır. Türkçede aksanlı okuyuş ancak bazı harflerin inceltilmesiyle mümkündür. Batı dillerinin aksine bu işareti Türkçede yalnızca sessiz harflerde kullanmak mümkündür. Daha çok diksiyona dayalı bir farklılığı gösterir.
*'''Sessiz Harflerde''':
*'''Sesli Harflerde''': Aksanlı harflerin normalde, işaretsiz (yalın) biçimleriyle aralarında okunuş farklılığı bulunmaz. Yalnızca kelimenin ses değerindeki bir değişikliği gösterir. Ya da yöresel söyleyiş farklılıkları bu duruma neden olur. Buna karşın Avrupa dillerindeki kimi örneklerde ölü sesli harflerin gösterilmesine yarar. Örneğin; Türkçedeki ''Ortàokul'' (Ortokul gibi okunur) veya ''Karàağaç'' (Karağaç gibi okunur) sözcüklerindeki aksana bağlı olarak telafuz edilmeyen harfleri işaretler. Buna karşın bu harfleri telafuz edenler de bulunur, ki zaten aksandan kastedilen de bu durumdur. Bu durum nadiren de olsa peş peşe okunan kalıplaşmış kelimelerdeki veya bileşik sözcüklerdeki sesli bir harften sonra tekrar yeni bir sesli harf geldiğinde ortaya çıkar. Böylesi bir durumda ilk sesli harf çok kısa olacak biçimde, iki sesli harf kaynaşarak veya bazen de baştaki sesli harfi tamamen kaybolarak okunur, bu nedenle de çoğu zaman bu sesin farkedilmesi bile mümkün olmaz. Örneğin: ''Nè edeceksin?'' (Halk ağzında: ''Neydeceksin? - Niydeceksin?''), ''Nè olacak? (N'olacak?), Nè olur (N'olur)...'' Hatta araya sesli harf girse bile bu sesin ortaya çıktığı görülebilir. Örneğin: ''Nè yapacaksın?'' (Halk ağzında: ''N'apacaksın?'').
| |||