Vicdan kavramı [[Psikanaliz|psikanaliz kuramında]] benlik yapıpısınınyapısının açıklanmasında ve ruhsal cözümlemeninçözümlemenin anlaşılmasında önemli bir yer tutar. [[Sigmund Freud|Freud]]'un oluşturduğu psikanaliz kuramına göre ruhsal yapının oluşumunda üç önemli bölüm yer alır. Bunlar;
:* id[[İd]] yani ''altbenlikalt benlik''
:* ego[[Ego]] yani ''benlik'' ve
:* süperego[[Süperego]] yani ''üstbenliküst benlik'' kavramlarıdır.Bunlar zihnin işleveleriişlevleri olarak meydana gelirler ve zihnin oluşumunda rol oynarlar.
İnsanın ruhsal varoluşunun oluşumunda bunlar belirli şekillerde meydana gelirler ve birbirleriyle ilişkili olarak yer alırlar. Buna göre ''id'' icgüdüsel ögelerin temsilcisidir, sürekli doyum arar, [[haz ilkesi]]ne ve birincil düşünme süreçlerine uyar. Ego ie altbenlikten belirli bir şekilde ayrışarak meydana gelir, böylece insan yavrusunun kendisi ve kendisi olmayanı ayırmaya başlaması söz konusu olur. Dürtüeler[[Dürtü]]ler ve doyum arayan ögeler üzerinde hakim olmaya başlar, [[gerçeklik ilkesi]]ne doğru ilerlemeye başlar. İkincil süreç düşünme biçimleri de bu süreçte meydana gelir. Benlik tüm yaşam boyunca altbenlik ile üstbenlik arasında denge sağlayıcı rolü üstlenir.
''Süperego'' yani üstbenliğin ortaya çıkışıysa, [[Oidipus karmaşası|ödipal karmaşanın]] cözüldüğüçözüldüğü döneme denk düşmektedir ve bu dönemden itibaren artık ''birey insan'' iyi-kötü, doğru-yanlış gibi ayrımları edinir. Çocuk bu süreçte hem cinsel kimliğini edinmeye başlar hem de toplumsal değer yargılarını edinir. Ruhsal yapının düzenleyici, dizginleyici, yargılayıcı, suclayıcısuçlayıcı ve cezalandırıcı ögesidir süperego. Dolayısıyla da vicdan denilen kavramla bu anlamda özdeştir. Suçluluk duygusu olarak meydana gelen duygular vicdandan yani süperegonun özelliklerinden gelir ve üstbenliğinüst benliğin benliği cezalandırmasını gösterir.
