Kült: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Birkaç yazım yanlışının düzeltilmesi |
Arşiv bağlantısı eklendi |
||
33. satır:
3. İçselleştirme (''internalization''): İnsanlar, kendi inanç sistemlerine uyduğu için emirlere uyarlar. Sadece grubu izlemekle kalmaz; grubun inanç, fikir ve değerlerini kendilerininmiş gibi benimserler.<ref>{{haber kaynağı|yazar1=Doran, Robert M.|başlık=Moral Conversion from and to: What Does Bernard Lonergan Mean by 'Conversion'?|url=http://www.lonerganresource.com/pdf/lectures/What%20Does%20Bernard%20Lonergan%20Mean%20by%20Conversion.pdf|yayıncı=University of Toronto Press|tarih=2011|sayfa=20}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|ad1=Baron, R.S.|başlık=Arousal, capacity, and intense indoctrination|dergi=Personality and Social Psychology Review|tarih=2000}}</ref>
1960’ların başında sosyolog John Lofland, [[Güney Kore]]<nowiki/>li misyoner Young Oon Kim ve [[Moon tarikatı|Kaliforniya Birlik Kilisesi]] (''Unification Church'') üyelerinin bazılarıyla birlikte yaşamış; bu süreçte bu kimselerin inançlarını yayma ve yeni üye kazanma faaliyetlerini araştırmıştır.<ref>{{
Sosyolog Roy Wallis (1945–1990), bir kültün belirleyici özelliğinin “epistemolojik bireycilik” olduğunu iddia etmiştir: Yani kültün “her bir üyenin ötesinde nihai bir otorite merkezi yoktur”. Wallis’e göre ise kültler, “bireylerin sorunlarına yönelik, gevşek yapılı, müsamahakâr [ve] kapsayıcı”, “üyelerinden az sayıda talepte bulunan”, “üyelerle üye olmayanlar arasında net bir ayrıma gitmeyen”, “hızlı bir üye devir hızı olan”, ve belirsiz sınırlara ve dalgalanan inanç sistemlerine sahip süreksiz topluluklar olarak nitelendirilmektedir. Wallis, kültlerin “kültik çevrelerden” doğduğunu iddia etmektedir.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Wallis, Roy|başlık=Scientology: Therapeutic Cult to Religious Sect|dergi=Sociology|tarih=1975|cilt=9|sayı=1}}</ref>
Üye kazanmada [[Zihin kontrolü|beyin yıkama]] teorisine (''brainwashing theory of conversion'') karşı getirdiği eleştiri ile tanınan, adli tıp psikologu Dick Anthony<ref>{{
Amerikalı sosyologlar Rodney Stark ve William Sims Bainbridge, 1996 tarihli ''Theory of Religion'' [Din Teorisi] adlı kitaplarında, kültlerin oluşumunun rasyonel seçim teorisiyle açıklanabileceğini ileri sürmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Stark, Rodney|yazar2=Bainbridge, William|başlık=A Theory of Religion|tarih=1996|yayıncı=Peter Lang Publishing|isbn=0-8135-2330-3|sayfa=155}}</ref> ''The Future of Religion'' adlı eserlerinde ise aynı yazarlar şu iddiada bulunmaktadır: “...başlangıçta tüm dinler belirsiz, çok küçük ve sapkın kült hareketleridir.”<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Eugene V. Gallagher|başlık=The New Religious Movement Experience in America|tarih=2004|yayıncı=Greenwood Press|isbn=0-313-32807-2|sayfa=xv}}</ref> New York Üniversitesi’nde psikiyatri profesörü Marc Galanter’a göre,<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Galanter, Marc (ed.)|başlık=Cults and new religious movements: a report of the committee on psychiatry and religion of the American Psychiatric Association|tarih=1989|isbn=0-89042-212-5}}</ref> insanların kült hareketlere katılmasının en yaygın nedenleri, bir cemaat arayışı ve manevi arayıştır. Stark ve Bainbridge, insanların yeni dini gruplara katılma süreçlerini ele alırken, ihtida (''conversion'') kavramının dahi kullanışlılığını sorgulamış ve intisap (''affiliation'') kavramının daha kullanışlı bir kavram olduğunu öne sürmüşlerdir.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Bader, Chris|yazar2=A. Demaris|başlık=A test of the Stark-Bainbridge theory of affiliation with religious cults and sects|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=1996|sayı=35|sayfa=285–303}}</ref>
49. satır:
1970’lerin başlarında, kült olarak görülen gruplara karşı seküler bir mücadele hareketi oluşmuştur. Seküler “kült karşıtı hareket”i oluşturan kuruluşlar, birçok durumda “kült mühtedileri”nin yakınlarının sözcülüğünü üstlenmiştir. Bu kimseler, yakınlarının kendi iradeleriyle kendi hayatlarını böylesine keskin bir şekilde değiştirdiğine inanmıyordu. Alanda uzman birkaç psikolog ve sosyolog, kült üyelerinin sadakatini devam ettirmek için [[Zihin kontrolü|beyin yıkama]] tekniklerinin kullanıldığını iddia ederken,<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168}}</ref> bazıları ise bu görüşü reddediyordu. Kültlerin kendi mensuplarının beyinlerini yıkadığı fikri, kült karşıtlarını birleştiren bir tema olmuştur. Kült karşıtı hareketin daha uç tekniklerinde ise, kült üyelerine karşı bazen zorla “yeniden eğitim” (''deprogramming'') yöntemi kullanılmıştır.<ref name='(1998). "'>{{kitap kaynağı|yazar1=Shupe, Anson|başlık="Anti-Cult Movement", William H. Swatos Jr. Encyclopedia of Religion and Society içinde|tarih=1998|yayıncı=AltaMira|yer=Walnut Creek, CA|isbn=978-0-7619-8956-1|sayfa=27}}</ref> <ref>{{dergi kaynağı|yazar1=M. Ali Kirman|başlık=Beyin Yıkama Teorileri|dergi=Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD)|tarih=2004|cilt=45|sayı=1|sayfa=107-132|url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/728/9236.pdf}}</ref>
Kült karşıtı hareketin seküler kült muhalifleri, genelde “kült”ü, mensuplarını manipüle eden, sömüren ve kontrol eden bir grup olarak tanımlamaktadır. Kült davranışında rol oynayan özel faktörler şu şekilde sıralanmaktadır: Mensuplar üzerinde manipülatif ve otoriter zihin kontrolü, komünal ve totalist organizasyon, agresif propaganda, sistematik endoktrinasyon programları ve orta sınıf topluluklarda ebedîleştirme (''perpetuation'') faaliyetleri.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Robbins, T.|yazar2=D. Anthony|başlık=Deprogramming, brainwashing and the medicalization of deviant religious groups|dergi=Social Problems|tarih=1982|sayı=29|sayfa=283–97}}</ref><ref>{{
Kitle iletişim araçlarında ve ortalama vatandaşların zihninde “kült” tabiri gittikçe olumsuz bir çağrışım kazanmış ve insan kaçırma, beyin yıkama, psikolojik suiistimal, cinsel suiistimal, başka kriminel eylemler ve [[toplu intihar]] gibi olaylarla özdeşleştirilir hale gelmiştir. Bu olumsuz özelliklerin birçoğu yeni dini hareketlerin çok küçük bir kısmında belgelenmiş olsa da, kitle kültürü bunları, istediği kadar barışçıl ve kanunlara saygılı olursa olsun, kültürel olarak sapkın görülen her dini gruba teşmil etmektedir.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Hill, Harvey|yazar2=John Hickman|yazar3=Joel McLendon|başlık=Cults and Sects and Doomsday Groups, Oh My: Media Treatment of Religion on the Eve of the Millennium|dergi=Review of Religious Research|tarih=2001|cilt=43|sayı=1|sayfa=24–38|doi=10.2307/3512241|url=https://www.jstor.org/stable/3512241}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=van Driel, Barend|yazar2=J. Richardson|başlık=Cult versus sect: Categorization of new religions in American print media|dergi=Sociological Analysis|tarih=1988|cilt=49|sayı=2|sayfa=171–183|doi=10.2307/3711011|url=https://www.jstor.org/stable/3711011}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T|başlık=Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative|dergi=Review of Religious Research|tarih=1993|cilt=34|sayı=4|sayfa=348–356|doi=10.2307/3511972|url=https://www.jstor.org/stable/3511972|yayıncı=Religious Research Association, Inc}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Wright, Stewart A.|başlık=Media Coverage of Unconventional Religion: Any 'Good News' for Minority Faiths?|dergi=Review of Religious Research|tarih=1997|cilt=39|sayı=2|sayfa=101–115|doi=10.2307/3512176|url=https://www.jstor.org/stable/3512176}}</ref>
58. satır:
1970’lerin kült tartışmasından bu yana “kült” ve “kült lideri” tabirlerinin gittikçe daha aşağılayıcı bir manada kullanılmasından dolayı, kült olarak adlandırılan gruplarla birlikte bazı akademisyenler, bu kelimelerin bırakılması gerektiğini iddia etmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Pnina Werbner|başlık=Pilgrims of Love: The Anthropology of a Global Sufi Cult|tarih=2003|yayıncı=Indiana University Press|yer=Bloomington|sayfa=xvi}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=James T. Richardson|başlık=Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative|dergi=Review of Religious Research|tarih=Haziran 1993|cilt=34|sayı=4|sayfa=348–356}}</ref> Catherine Wessinger (New Orleans Loyola Üniversitesi), “kült” kelimesinin [[Irkçılık|ırkçı]] iftiralar ya da kadınlar ve eşcinseller için kullanılan alçaltıcı kelimeler kadar önyargı ve düşmanlık içerdiğini öne sürmüştür.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Wessinger, Catherine Lowman|başlık=How the Millennium Comes Violently|tarih=2000|yayıncı=Seven Bridges Press|yer=New York, NY/London, UK|isbn=1-889119-24-5|sayfa=4}}</ref> Bu kullanımın grup üyelerini ve çocuklarını nasıl canavarlaştırdığına dikkat çeken Wessinger’a göre, insanların bu kelimenin taşıdığı bağnazlığın farkına varması önemlidir. Yazara göre belirli bir grubu insanlık dışı olarak yaftalamak, bu gruba karşı şiddeti de meşru kılmaktadır. Bir grubu “kült” olarak yaftalamak insanların kendilerini güvende hissetmesini sağlamaktadır, zira “dinle özdeşleştirilen şiddet geleneksel dinlerden gelmekte, başkalarına yansıtılmakta ve yalnızca sapkın grupları içerdiği düşünülmektedir”. Bu durum çocuk suiistimali, [[cinsel istismar]], mali [[şantaj]] ve savaş gibi eylemlerin anaakım dinlere inananlarca da işlendiğini dikkate almamakta; tahkîrâmîz “kült” stereotipi bu rahatsız edici eylemlerle yüzleşmekten kaçınmayı kolaylaştırmaktadır.
Sosyolog Amy Ryan, tehlikeli olabilecek gruplar ile yararlı gruplar arasında ayrım yapma gerekliliğini savunmuştur.<ref>{{
== Yeni Dini Hareketler (YDH'ler) ==
69. satır:
=== Siyasi Kültler ===
Siyasi kültler, temel ilgi alanı siyasi eylem ve [[ideoloji]] olan kültlerdir.<ref name="ReferenceC">{{kitap kaynağı|yazar1=Dennis Tourish|yazar2=Tim Wohlforth|başlık=On the Edge: Political Cults Right and Left|tarih=2000|yayıncı=M.E. Sharpe|yer=Armonk, NY}}</ref><ref>{{
"Bu makalenin anlatmaya çalıştığı üzere kült kelimesi hakaret içeren bir terim değildir. Bu terim, çeşitli işlevsiz örgütlerde gözlemlenen belirli bir dizi uygulamanın yalnızca stenografik bir ifadesidir."<ref>{{
LaRouche Hareketi<ref>{{
Önce iktisatçı Murray N. Rothbard daha sonra da Michael Shermer, [[Ayn Rand]] hayattayken onu takip edenleri “kült” olarak nitelendirmiştir.<ref name="archive.lewrockwell.com">{{
Britanya’da Gerry Healy’nin liderlik ettiği ve aktris Vanessa Redgrave’in destek verdiği [[Troçkizm|Troçkist]] bir grup olan İşçilerin Devrimci Partisi (''Workers Revolutionary Party''), Troçkist harekette bulunmuş başkalarınca 1970’ler ve 1980’lerde bir kült ya da kült benzeri özellikler gösteren bir yapı olarak nitelendirilmiştir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=David North|başlık=Gerry Healy and His Place in the History of the Fourth International|tarih=1991|yayıncı=Mehring Books|isbn=0-929087-58-5}}</ref> Tourish ve Wohlforth da eserlerinde aynı tanımlamayı yapmışlardır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Dennis Tourish|yazar2=Tim Wohlforth|başlık=Gerry Healy: Guru to a Star" (Chapter 10), "On the Edge: Political Cults Right and Left" içinde|tarih=2000|yayıncı=M.E. Sharpe|yer=Armonk, NY|sayfa=156–172}}</ref> Eski bir WRP üyesi olan Bob Pitt, Tourish ve Wohlforth’ün kitabına dair değerlendirme yazısında partinin “kült benzeri niteliğe” sahip olduğunu kabul etmiş; ancak bu niteliğin, aşırı sola özgü olmaktan çok WRP’yi atipik kıldığını ve “bizzat devrimci sol içerisinde parya muamelesi görmesine neden olduğunu” öne sürmüştür.<ref>{{
''Les Sectes Politiques: 1965–1995'' (Siyasi Kültler: 1965–1995) adlı eserinde Fransız yazar Cyril Le Tallec, bazı dini grupları siyasete karışmış kültler olarak ele almaktadır: ''Ligue de la Contre-Réforme Catholique'' (Katolik Karşı Reform Birliği), ''l’Office Culturel de Cluny'' (Cluny Kültürel Ofisi), New Acropolis, [[Soka Gakkai|Sōka Gakkai]], ''Divine Light Mission'' (İlahi Işık Misyonu), ''Tradition Family Property'' (TFP / Gelenek, Aile ve Mülkiyet), [[Longo Mai|Longo-Mai]], Supermen Club ve ''Association pour la promotion des arts industrieux'' (Solazaref / Endüstriyel sanatları geliştirme derneği).<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Cyril Le Tallec|başlık=Les sectes politiques: 1965-1995|tarih=2006|yayıncı=Harmattan}}</ref>
1990 yılında Lucy Patrick şöyle diyordu: “Her ne kadar demokrasi rejiminde yaşıyor olsak da; kült davranışı, liderlerimizin yargılarını sorgulamak istemeyişimizde, bizden olmayanları değersiz gösterme ve muhalefeti engelleme eğilimimizde kendini göstermektedir. Olgun insanlar için uygun olmayan bağımlı ihtiyaçlarımızın olduğunu kabul ederek, otoriterlik karşıtı eğitimi güçlendirerek ve şahsi özerkliği ve serbest fikir alışverişini daha fazla teşvik ederek kült davranışının üstesinden gelebiliriz.”<ref>{{
2016 yılında ABD başkan adayı [[Donald Trump]]’ı destekleyenler, bazı siyaset bilimciler ve yorumcular tarafından kült olarak nitelendirilmiştir.<ref>{{
=== Yıkıcı Kültler ===
95. satır:
Bazı araştırmacılar, “yıkıcı kült” teriminin kullanımına eleştiriler getirmiş; bu terimin tabiatı gereği illa kendilerine ya da başkalarına zararlı olmayabilen gruplar için kullanıldığını iddia etmişlerdir. ''Understanding New Religious Movements'' [Yeni Dini Hareketleri Anlamak] adlı eserinde John A. Saliba, bu terimin aşırı genelleştirildiğini öne sürmektedir. [[Jim Jones|Halkın Tapınağı]]’nı (''People’s Temple'') “yıkıcı kültlerin bir numunesi” olarak gören Saliba; bu terimi kullananların, diğer grupların da [[toplu intihar]] eylemi yapacağını ima ettiğini öne sürmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Saliba, John A.|başlık=Understanding New Religious Movements|tarih=2003|yayıncı=Rowman Altamira|isbn=0-7591-0356-9|sayfa=144}}</ref>
''Misunderstanding Cults: Searching for Objectivity in a Controversial Field'' [Kültleri Yanlış Anlamak: Tartışmalı bir Alanda Objektiflik Arayışı] adlı esere katkıda bulunan Julius H. Rubin, bu terimin bazı grupları kamuoyu nazarında itibarsızlaştırmak için kullanıldığından yakınmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Zablocki, Benjamin David|yazar2=Thomas Robbins|başlık=Misunderstanding Cults: Searching for Objectivity in a Controversial Field|tarih=2001|yayıncı=University of Toronto Press|isbn=0-8020-8188-6|sayfa=474}}</ref> ''Cults in Context'' [Bağlamında Kültler] adlı eserinde Lorne L. Dawson ise, şiddet eğilimli ya da dengesiz olduğu kanıtlanamasa da Birlik Kilisesi’nin (''Unification Church''), “hararetli kült karşıtları”nca yıkıcı bir kült olarak tanımlandığını yazmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Dawson, Lorne L.|başlık=Sects and Violence, "Cults in Context: Readings in the Study of New Religious Movements" içinde|tarih=1998|yayıncı=Transaction Publishers|isbn=0-7658-0478-6|sayfa=349}}</ref> 2002 yılında Alman Federal Anayasa Mahkemesi, [[Osho|Osho hareket]]<nowiki/>ini herhangi bir gerçekçi bir temel olmadan “yıkıcı kült” olarak adlandıran Alman hükümetinin, bu hareketi itibarsızlaştırdığı hükmünü vermiştir.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Hubert Seiwert|başlık=Freedom and Control in the Unified Germany: Governmental Approaches to Alternative Religions Since 1989|dergi=Sociology of Religion|tarih=2003|cilt=64|sayı=3|sayfa=367–375}}</ref> <ref>{{
=== Irkçı Kültler ===
| |||