Vikipedi

Hâdî: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kudelski (mesaj | katkılar)
Devriyeler
54.167 değişiklik
k Düzeltme AWB ile
Merahm (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
17.620 değişiklik
d. t. 764 (bknz. "diğer Diller") ve imla düzeltmeleri
16. satır:
| babası = [[Mehdi (Abbasi)|Mehdî]]
| annesi = Hayzuran
| doğum_tarihi = 764
| doğum_yeri =
| ölüm_tarihi = [[14 Eylül]] [[786]]
26. satır:
| imza =
}}
'''Hadi''' veya ''Mûsâ el-Hâdî'' veya Tam Adı: '''Ebû Muhammed "el-Hâdî" Mûsâ bin Muhammed el-Mehdî bin el-Mansûr''' ([[Arapça]]: أبو عبد الله موسى بن المهدي الهادي‎) (d. [[764]] - ö. [[14 Eylül]], [[786]]) dördüncü [[Abbasiler]] halifesidir. Babası [[Mehdi]] öldüğünde, [[785]]'te, Abbasi Halifesi olmuş ve iki yıl, 785-786, halifelik yapmıştır. Kısa halifelik döneminde idare ettiği imparatorluğun çeşitli bölgelerinde askerî mücadeleler yapılması gerekmiştir.
 
Hilafeti sırasında halka açık olmasıyla ün yapmıştır. Bağdad'daki sarayını kendine devlet idaresini şikayet etmek veya başka bir devlet desteği elde etmek isteyen her türlü halktan kişiler için açık tutmuştu. Bu nedenle Abbasilerin Emevilere nazaran daha açık ve progresif bir devlet idare şekli uygulama politikasına gerçek katkılar yapmıştır.
 
==Yaşamı==
Halife olmadan Musa adıyla bilinen Hadi ile sonradan halife olacak [[Harun Reşid]] kardeştiler ve anneleri Hayruzan [[Yemen]] asıllı bir cariye idi. Babaları Mehdi miladi 775da775'te (Hicri 159da159'da) halifeliğe geçer geçmez bu cariyeyi kölelikten azadetmişazat etmiş ve onunla evlenmiştir. Annesi küçük kardeşi Harun Reşid'i babasının varisi olmasını istemekle beraber, halife Mehdi birinci oğlu olan Hadi'yi varis olarak seçmişti. Bu nedenle Hadi ile Harun Reşid arası pek iyi değildi.
 
Mehdi 785de785'te öldüğü zaman Harun Reşid Bağdad'da bulunmaktaydı ve Hadi ise [[Tabaristan]]'da isyan eden eyalet valisinin birliklerini kovalamakla meşguldumeşguldü. Harun Reşid halifelik mühürünümührünü ve diğer alametlerini hemen Tabaristan'a, ağabeyi ve yeni halife HsdiHadi'ye gönderme emri vermişti. Fakat Bağdad'da bulunan askerler iki yıllık maaşlarına eşit bir tahta çıkma bahşişi verilmeden Hadi'ye halife olarak biat etmeyeceklerini bildirdiler. Hadi'nin annesi Hayruzan küçük oğlu Harun Reşid'i ve vezir Yahya Bermaki'yi bu sorunu çözmeye çağırdı. Yahya Bermaki, Hadi'nin kardeşini kıskandığını bildiği için, Harun'u hiç işe karıştırmadan kendi başına askerlerin liderleri ile müzakerelere girişti ve 1,5 yıllık maaş tahta geçme bahşişi verilmesi üzerine anlaşıldı. Hadi, Yahya'nın gösterdiği bu başarıdan dolayı ondan çok hoşnut kaldığını belirtti.<ref name="muir">Muir, William (1924), ''The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall'' [http://www.answering-islam.de/Main/Books/Muir/Caliphate/chap64.htm ] Bölüm 64 {{ing}} (Erişim tarihi: 30.8.2009)</ref>
 
Halife olduktan hemen sonra Hadi hemen isyanlarla uğraşmaya başladı. Ali yanlıları Mekke ve Medine'de ve Hariciler de Irak'ta isyana başladılar.
41. satır:
Haricîlerin Irak'taki isyanı da Hadi'nin gönderdiği birlikler tarafından hemen bastırıldı.
 
Bizanslılar da sınırlarda hüucumlarahücumlara geçip Abbasiler elindeki eski Bizans arazilerini geri alma hedefli askeri girişler yaptılar. Fakat bunları önleyen Arap birlikleri Bizanslıları geri çekilmeye zorladı ve Abbasilerin ufak arazi kazançları oldu.
Hadi'nin diğer bir politikası ailesinin idareye karışmasını önlemek ve kendinin her istediklerinin olmasını sağlamaya çalışmak oldu. Bu nedenle babası zamanında Bağdad'da epey güç kazanmış olan annesi Hayzuran'i devlet işlerinde ayrılmasını ve kendinden dilekdedilekte bulunmak için evine gelenleri kabul etmemesini istedi. Annesinin koruma memurlarinimemurlarını kaldırdı ve annesine saray mensuplarının annesini dinlemesini yasak etti. Annesi bunun için oğlundan bir intikam almak için beklemeye koyuldu.
 
Diğer taraftan Hadi, aynı babası Mehdi gibi, kendinde hilafette varis olacak ve veliaht olan kardeşi
Harun Reşid'i bu rolden ayrıma ve kendi küçük oğlunu kendine varis olarak kabul edilmesini sağlama maksadıyla istişareler girişti. Etrafında toplanmış olan ve kendine dalkavukluk etmek isteyen devlet ricalinin hemen hepsi bu veliaht değişmesini kabul etti. Ancak Yahya Barmaki, Hadi'yi böyle aceleci ve pek akla uygun olmayan tedbire karşı uyardı. Hadi bir zaman düşündükten sonra dalkavuklarına uyarak oğlunu varis ve veliaht ilan etti ve kendini uyaran Yahya Bermaki'yi zindana attırdı. Harun Reşid ise görevlerinden ayrılıp kendine ait bir kırsal köşke sanki emekli olarak çekildi.<ref name="muir"/>
Bundan hemen sonra Hadi [[Musul]] yakinlarindayakınlarında bulunan bir av köşküne gitti. Burada iken hasta düştü ve öldü. Sonunun nasıl ortaya çıktığı tarihin gizemli konularından biridir. Zamanının bazı tarihçileri, halife hastalandığı zaman annesi Hayruzan Hadi'nin bir cariyesini Hadi'nin başına bir yastık koyup boğulmasına teşvik ettiğini ve bu suikastisuikastı yapmadan önce de diğer Abbasi eyaletleri valileri ile gizlice mektuplaşarak taht varisinin Harun Reşid olduğunu kabul ettirdiğini yazmaktadirlaryazmaktadırlar.<ref name="muir"/> Bunun ne kadar doğru olduğu bilinmemekle beraber Hadi'nin ölmündenölümünden sonra hilafet, kardeşi Harun Reşid geçmiştir.
 
Hadi ve ondan sonra gelen iki halife zamanında Fars etkileri ve modası Abbasi sarayında çok popülerdi. İran yeni yılı Nevruz ve diğer İran dini törenleri her tarafta kutlanmaktaydı. İranlı modası elbiseler ve kavuklar saraylılar tarafından en son moda olarak giyilmeye başlandı. Bu Araplar aleyhine Arap olmayan Müslümanları övüp yükseltmek eğilimi sonra 20-30 yıl devam etti ve sonunda "Şububiya" adlı bir harekete kaynak oldu. Bu eğilime inanlara göre İranlılar (hatta Bizanslı Rumlar) hem sanatta, ilimde ve fende Araplardan her zaman üstün olmuşlardır.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Hâdî" sayfasından alınmıştır