|
'''Assos''' ([[Grekçe]]: Άσσος, günümüzde Behramkale), [[Çanakkale]]'nin [[Ayvacık, Çanakkale|Ayvacık]] ilçesinin yaklaşık 17 km. güneyindeki Behramkeale Köyü'nde yer alan bir antik kent.
Antik Çağda ''[[Troas]]'' diye adlandırılan bölgenin güney ucunda volkanik bir tepenin zirvesi ve yamaçlarında, [[Midilli]] adasının karşısında kurulmuştur. Tarih boyunca [[Lidya]], [[Sasani İmparatorluğu|Pers]], [[Pergamon]]¸ [[Roma İmparatorluğu|Roma]] egemenliği altına giren bölge [[Orta Çağ]]'da terk edilmiş; 1880-1883 yıllarında Amerikan Arkeoloji Enstitüsü'nün yaptığı kazılar sırasında Amerikalı genç mimar Francis H. Bacon tarafından bulunmuştur.<ref name=congdon>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Congdon | ad1 = Lenore O. Keene | başlık = The Assos Journals of Francis H. Bacon | url = http://archive.archaeology.org/online/features/assos/ | website = http://archive.archaeology.org | yayıncı = Archeology.org arşivi, Aralık 2006 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150911220449/http://archive.archaeology.org/online/features/assos/ | arşivtarihi = 11 Eylül 2015}}</ref>
Aktif olduğu zamanlarda Assos, bulunduğu bölgedeki tek büyük limana sahip olduğu için geçen gemiler sayesinde zengin olmuştu. Assos'taki andezit taşından imal edilen [[lahit]]ler, içine konan cesetlerin çabuk çürütmesi ile dünyaca ün yapmış; antik dönemde Lübnan, Suriye, Yunanistan ve Roma'ya ihraç edilmiştir.<ref name=bayer>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Bayer | ad1 = Mehmet | başlık = Assos'un Et Yiyen Lahitleri | url = http://www.hurriyet.com.tr/assosun-et-yiyen-lahitleri-26706580 | website = http://www.hurriyet.com.tr/ | yayıncı = Hürriyet gazetesi 29 Haziran 2014 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160806135046/http://www.hurriyet.com.tr/assosun-et-yiyen-lahitleri-26706580 | arşivtarihi = 6 Ağustos 2016}}</ref>
Antik Çağ'ın büyük düşünürlerinden [[Aristo]]'nun bu kentte üç yıl yaşamış ve felsefe okulu kurmuş olması nedeniyle felsefe tarihi açısınan önem taşır. Assos, [[Pavlus]] tarafından da ziyaret edilmiştir ve kent bu nedenle Hıristiyanlarca kutsal olarak kabul edilir.
== Tarihçe ==
Assos kentinde ilk defa iskan edenlerin kim olduğu bilinmez ancak arkeolojik verilerden kentte Tunç Çağı'ndan beri kesintisiz iskan edildiği anlaşılmaktadır.<ref name=esra>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Bakar | ad1 = Esra | başlık = Assos Araştırma Tarihi ve Yapıları | url = https://www.academia.edu/25524277/Assos | yayıncı = İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ocak 2014 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref>
Bölge, M.Ö. 7. yy'da Lesbos Adası'ndan (Midilli) gelen [[Aiol]] kolonileri tarafından iskan edilerek gelişmiş, zenginleşmiştir. M.Ö. 6.yüzyılda [[Lidya Krallığı]] kıyılardaki hellen şehirleri üzerinde politik güç sağlamak istemiş ve bunun sonucunda Assos İ.Ö. 560'ta Lidya Krallığı'nın hâkimiyetine girmiştir. M.Ö. 546 yılında Perslerin Lidya hakimiyetine son vermesi sonucu Pers egemenliği başladı. Bu dönemde vergi siteminde değişiklik olmadı. Vergi toplayanlar, Persler'den ziyade Hellen yöneticilerdi.
M.Ö. 5. yüzyılda Pers egemenliğine karşı Atina Devleti'nin liderliğinde kurulan [[Attik Delos Birliği|Atina kent birliği]]'nin kuruluşu sırasında Assos, yılda 1 talent ödeme karşılığında<ref name=emrah>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Kahraman | ad1 = Emrah | başlık = Assos Agorası | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGmvGpSnthZW5LZE4O7DZUz-DkDjUgvQzZl1c_WnALhFM | website = https://tez.yok.gov.tr | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> kurucu üyeler arasında kaldı.<ref name=esra/> Persler, uğradıkları yenilgilerden sonra Ege'nin Asya kıyılarından ayrılmaya başlamıştı. Ancak zaman içinde Persler yeniden Anadolu kıyılarına döndüler; Batı Anadolu kıyılarında yaşayanları yeniden Pers egemenliğine zorlayan Kral Barışı'nın (M.Ö. 387) imzalanmasından hemen sonra ''Eubolos'' adında bir tüccar kendini Assos ve [[Atarneus]] kentlerinin kralı ilan etti.<ref name=emrah/> Onun ölümünden sonra hizmetkarlarından Hermesisas yönetimi ele geçirdi.<ref name=dergibursa>{{webWeb kaynağı | başlık = Assos'un Tarihi | url = http://www.dergibursa.com.tr/e-dergiler/Nisan-2013/files/assets/basic-html/page88.html | website = http://www.dergibursa.com.tr | yayıncı = Dergi Bursa, Nisan 2013 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160806135158/http://www.dergibursa.com.tr/e-dergiler/Nisan-2013/files/assets/basic-html/page88.html | arşivtarihi = 6 Ağustos 2016}}</ref> Gençliğinde [[Plato]]'nun okulunda öğrenim görmüş olan Hermesias, başta Aristo olmak üzere filozof dostlarını Asos’a davet etti. Hermesias’ın yeğeni Phtias ile evlenen Aristo, Assos'ta üç yıl yaşadı. M.Ö. 347’de Assos'ta bir felsefe okulu kurdu ve yaşambilimi üzerine çalışmalar yaptı. Kral Hermesias, M.Ö. 345 yılında bağımsızlığını yitirdi; Pers komutanı Rodoslu Memnon tarafından esir alınarak Persepolis'te çarmıha gerildi ve kentte yeniden Pers hakimiyeti başladı. M.Ö. 344'te Assos'tan ayrılan Aristo; Makedon Kralı [[II. Philip]]'in oğlu [[büyük İskender|İskender]]'i yetiştirmek üzere [[Pella]]'ya gitmiştir. Bölgede Pers hakimiyeti, M.Ö. 334 yılında [[Büyük İskender]]'in [[Granikos Savaşı]]'nda kazandığı zafer ile son buldu.
Assos, Büyük İskender'in ölümünden sonra Galatlar tarafından işgal edildi.<ref name=emrah/> M.Ö. 241 yılında Pergamon Krallığı'nın egemenliği altına girdi. M.Ö. 133'te Kral III. Attolos'un vasiyeti ile Bergama Krallığı [[Roma İmparatorluğu|Roma]]'ya geçince Assos kenti de Roma egemenliğine girdi.<ref name=esra/>
Kent, Roma yönetimi döneminde gelişti. Bu dönemde tarım arazilerinin verimliliği ile ünlü oldu.<ref>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Sezgin | ad1 = Kudret | başlık = Assos Kuzey Stoasının inşası ve kullanım evreleri | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGiwaMpT6r_Kp68oShqJCOUV12cuRuJ7eAgByqWXJ_PIN | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = anakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> Erken imparatorluk döneminde [[Athena|Athena Polias]], [[Zeus|Zeus Soter]] ve [[Asklepios]] kültleri yanında Roma imparatoru [[Augustus]] ve karısı [[Livia]]'yı tanrılaştıran Assoslular<ref name=mehmet/>, Hıristiyanlığın doğuşundan sonra kenti [[Pavlus|Aziz Pavlus]] ve [[Luka|Aziz Luka]]'nın ziyaret etmiş olmasının da etkisi ile Hıristiyanlığı kabul ettiler.<ref name=esra/>M.S. 381 - 390 yıllarında, Hıristiyanlığın etkisi ve imparatorluğun emirleri doğrultusunda, birçok tapınak kapatılmış ve yıkılmış, taşları kilise ve konut inşasında kullanılmıştır; ayrıca harç yapımına gerekli kirecin sağlanması için tüm mermer malzeme agora yakınındaki kireç kuyusunda yakılmıştır. Assos Athena Tapınağı ve tapınağa ait sunak da bu zamanda tahrip edilmiştir.<ref name=osman/>
M.S. 3. yy.ın ortalarından sonra kent önemini yitirdi.<ref name=osman>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Çapalov | ad1 = Osman | başlık = Assos kenti Yunan ve Roma Dönemi zeytinyağı, şarap ve un üretim aletler | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGso0TT5bmLt7RdlotZ28uUyUgrbI3ug_FjHgcrb7e1o6 | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Yüksek Lisans Tezi ,2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> M.S. 5. yüzyılda piskoposluk merkezi haline gelen kentte yerleşim, 7. yüzyılda sonra erdi.<ref name=mehmet>{{webWeb kaynağı | soyadı1 = Ayaz | ad1 = Mehmet | başlık = Assos Kuzey Stoası Kırmızı astarlı Roma seramiği | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=gyLHMouPes-CvnhRcjQsKQ37CsyE6x1HndBlLJ1UcPFADxM0otrUG1H7FmdW0c96 | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref>
Latinler, Franklar, Selçuklu ve Osmanlı Türkleri akropolise birçok kez kente saldırmışlardır. Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi haline gelen Assos, 1080 yılında, [[Selçuklular]]ın egemenliği altına girdi, ancak 17 yıl süren egemenlikten sonra [[I. Haçlı Seferi| I. Haçlı ordusu]] komutanlarından [[Pierre L'Ermite|Keşiş Pierre]], bölgeden Türkleri uzaklaştırdığı için burada 1330 yılına kadar Bizans hâkimiyeti devam etti.<ref name=emrah/> 14. yüzyılda [[Karesi Beyliği]]'nin topraklarında olan Assos, tüm Çanakkale çevresi ile birlikte 1359 yılında [[I. Murat|Sultan I. Murat]]'a satılarak Osmanlı topraklarının bir parçası oldu.<ref name=emrah/>
| 