12 Eylül Darbesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Darbenin Günü Eklendi Doğruluğu Kontrol Edildi CcC MhP CcC Etiketler: potansiyel vandalizm referans etiketleri kaldırıldı Görsel Düzenleyici |
|||
1. satır:
{{Olay bilgi kutusu
| başlık = 12 Eylül
| resim =
| resim_adı = Evrenekran.JPG
| resim_boyutu = 200pik
| altbaşlık = [[Türk Silahlı Kuvvetleri|Genelkurmay]] Başkanı [[Kenan Evren]]'in [[TRT]]'
| tarih = {{başlama tarihi|1980|9|12}} Çarşamba
| saat = 03.
| yer = [[Türkiye Cumhuriyeti]], [[Ankara]]
| koordinatlar = <!-- {{coord|LAT|LON|region:XXXX_type:event|display=inline,title}} -->
16. satır:
| sonuç = Ordu yönetime el koydu ve [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası|1982 Türkiye Anayasası]] çıkarıldı.
| yaralanmalar =
| ölümler = 7 bin kişi için idam cezası istendi ve 517
| kayıp = 650 bin kişi gözaltına alındı, 1,683 bin kişi fişlendi, 50 kişi idam edildi, 171
| mal kayıpları = 50,4 milyar $<ref name="NTV Türkiye"/>
| toprağa verme =
37. satır:
'''12 Eylül Darbesi''' veya '''1980 İhtilali''', [[Türk Silahlı Kuvvetleri]]nin 12 Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği [[askerî müdahale]]. [[27 Mayıs 1960 darbesi]] ve [[12 Mart Muhtırası|12 Mart 1971 muhtırasının]] ardından [[Türkiye Cumhuriyeti]] tarihinde [[silahlı kuvvetler]]in yönetime üçüncü açık müdahalesidir.<ref>[http://www.stargazete.com/gazete/yazar/ahmet-kekec/o-silahlar-babanizin-mali-mi-haber-187988.htm O silahlar babanızın malı mı?] Ahmet Kekeç, Star.</ref> Bu müdahale ile [[Süleyman Demirel]]'in Başbakan'ı olduğu hükümet görevden alındı, [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] lağvedildi, 1970 sonrasında değiştirilen [[1961 Anayasası]] uygulamadan kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askerî dönem başladı. Bu dönem yaklaşık dokuz yıl sürdü. 12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedildi, [[Siyasi parti|parti]] liderleri önce askerî üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı.
[[2010 Türkiye Cumhuriyeti Halk Oylaması|2010 anayasa referandumunda]], değişikliklerin kabul edilmesiyle 13 Eylül 2010 tarihinde çeşitli sivil toplum kuruluşları, sendikalar ve dernekler ile darbe mağduru kişiler 12 Eylül darbesini yapanlar hakkında suç duyurusunda bulundu <ref>[http://www.stargazete.com/politika/darbeciler-hakkinda-suc-duyurusu-haber-293621.htm Darbeciler hakkında suç duyurusu], Star.</ref>. Bütün suç duyurularını toplayan Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı "Milli Güvenlik Konseyi (MGK) adı altında 12 Eylül 1980'de ülke yönetimine el koyan ve 24 Kasım 1983 yılına kadar bu statüsünü sürdüren askerî cunta yönetiminin hayatta kalan üyeleri, [[Kenan Evren]], [[Nejat Tümer]] ve [[Tahsin Şahinkaya]]'nın işlediği (A) Nürnberg Şartı ile kabul edilmiş ve tüm devletlerin kendi kanunlarında yer almasa dahi suçun oluşumu halinde takip etmek zorunda oldukları uluslararası hukukun buyruk kuralı niteliğine sahip insanlığa karşı suçlar (B) 765 Sayılı Ceza Kanunu'nun 146, 147, 153, 174, 179, 180, 181. maddeleri kapsamında, [[insanlığa karşı suçlar]] ve
== Darbenin gerekçeleri ==
43. satır:
===Siyasi istikrarsızlık===
12 Eylül 1980 askerî darbesinin gerekçeleri arasında ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler, ve [[6 Eylül]] günü Konya'da [[Necmettin Erbakan]] önderliğinde yapılan ve darbe liderlerinin [[şerîat]] amaçlı bir kalkışma girişimi olarak nitelediği [[Kudüs Mitingi]] gösterildi. Konya mitingi olarak da bilinen bu mitingde topluluk İstiklal Marşı sırasında yerlere oturmuş ve İstiklal Marşını yuhalamıştır. Miting sırasında sürekli şeriat çağrısı yapılmış, miting devleti protestoya dönüşmüştür. [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]], 22 Mart 1980'de ilk turunu yaptığı Cumhurbaşkanlığı seçimini, 114 tur oylama yaptığı halde darbe gününe kadar sonuçlandıramayarak, halkta demokratik yollarla ülkenin düzlüğe çıkamayacağı inancına yol açtı.<ref>http://www.milliyet.com.tr/2007/04/17/yazar/gureli.html</ref>
===Ekonomik sebepler===
69. satır:
| [[Abdi İpekçi suikasti|Abdi İpekçi]] || Gazeteci, yazar || 1 Şubat 1979 || [[Teşvikiye, Şişli|Teşvikiye]] || [[Mehmet Ali Ağca]] tarafından öldürülmüştür
|-
| [[Ceyhun Can]] || Türkiye İşçi Partisi Adana eski il başkanı || 10 Eylül 1979 ||
|-
| [[Fikret Ünsal]] || Çukurova Üniversitesi Rektör Vekili || 12 Eylül 1979 ||
|-
| [[Mürsel Karataş]] || Malatya Ülkü Ocakları eski başkanı || 19 Eylül 1979 || [[Sultanahmet, Fatih|Sultanahmet]] ||
Satır 91 ⟶ 89:
| [[Gün Sazak]] || Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı || 27 Mayıs 1980 || Ankara ||
|-
| [[Ali Rıza Altınok]] || Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa ilçe başkanı || 24 Haziran 1980 ||
|-
| [[Abdurrahman Köksaloğlu]] || Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul milletvekili || 15 Temmuz 1980 || Şişli || İşyerinde öldürüldü
Satır 178 ⟶ 175:
=== Basın ===
Uluslararası ajansların son dakika notuyla geçtiği''12 Eylül Darbesi''{{'}}ni Türkiye'nin önde gelen gazeteleri aynı tarihte attıkları manşetlerle okuyuculara duyurmuştur. Dönemin büyük gazetelerinden [[Milliyet (gazete)|Milliyet]] ve [[Tercüman (gazete)|Tercüman]] gazetesi "Parlamento ve hükumet feshedildi, bütün yurtta sıkı yönetim ilan edildi..." başlığı ve büyük harflerle "Silahlı Kuvvetler Yönetime El Koydu" manşetiyle duyurmuş, [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] "Bütün yurtta sıkı yönetim uygulandı, ordu yönetime el koydu", [[Cumhuriyet (gazete)|Cumhuriyet]] ise "Silahlı Kuvvetler yönetime el koydu" başlıklarıyla duyurmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.haksozhaber.net/12-eylul-darbesi-gazete-mansetleri-50g-p1.htm | başlık = 12 Eylül Darbesi Gazete Manşetleri | yayıncı = haksozhaber.net | tarih = 11 Ocak 2012 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140329205347/http://www.haksozhaber.net:80/12-eylul-darbesi-gazete-mansetleri-50g-p1.htm | arşivtarihi = 29 Mart 2014}}</ref>
"MHP Davası"▼
=== Karşı Darbe girişimi ===
{{Başlık genişlet}}
▲=== "MHP Davası" ===
Askeri müdahalenin ardından, diğer bütün siyasi partiler ile birlikte, [[MHP]]'nin de siyasi faaliyette bulunması yasaklanmış, 16 Ekim 1981 tarihli [[Milli Güvenlik Konseyi]] (MGK) kararıyla parti kapatılarak mallarına el konmuştur. 29 Nisan 1981 tarihinde ise, MHP ve Ülkücü kuruluşlar hakkındaki soruşturma sonrasında 945 sayfalık bir iddianame ile "MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Davası" açılmıştır. Dava 5 yıl, 11 ay, 8 gün sürmüş, 333 duruşmaya sahne olmuş ve 7 Nisan 1987'de sonuçlanmıştır. Ankara 1 Numaralı Askeri Mahkemesinde görülen 392 sanıklı davada, MHP lideri [[Alparslan Türkeş]]'e 11 yıl, 1 ay, 10 gün hapis cezası verilmiştir. Partinin genel idare Kurulu üyelerinin tamamı beraat etmiş, 5 sanık hakkında [[idam cezası]] verilmiştir. 150 sanığın beraat ettiği davada, 9 sanık hakkında [[müebbet hapis]], 219 sanık hakkında 6 ay ile 36 yıl arasında değişen hapis ve 6 sanık hakkında da görevsizlik kararı verilmiştir. 3 sanık hakkındaki dava düşerken, 2 sanık da yargılama sırasında vefat etmiştir.
188. satır:
[[Genelkurmay Başkanı]] Orgeneral [[Kenan Evren]] ve Kuvvet Komutanları tarafından oluşturulan askerî yönetim [[Milli Güvenlik Konseyi]] adı altında [[1983 Türkiye genel seçimleri|1983 genel seçimine]] kadar Türkiye'ye ilişkin tüm kritik kararları aldı.
=== "Asmayalım da besleyelim mi?" ===
Darbeden sonra ilk idamlar 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleşmiştir. İlk olarak [[Solculuk|sol]] görüşlü [[Necdet Adalı]], ardından [[Ülkü Ocakları|ülkücü]] [[Mustafa Pehlivanoğlu]] idam edilmiştir. 19 Mart 1980 tarihinde idama mahkûm edilen [[Erdal Eren]], idam kararı [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] tarafından iki kere iptal edilmiş olmasına rağmen, Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylanan kararla 13 Aralık 1980'de Ankara Merkez Ulucanlar Cezaevi'nde idam edilmiştir.<ref>[http://www.bianet.org/bianet/kategori/insanhaklari/88996/icislerine-eren-dosyasini-acin-talebi İçişlerine Eren Dosyasını Açın Talebi, URL erişim tarihi:6 Temmuz 2008]</ref> Kenan Evren, 3 Ekim 1984'deki Muş gezisi sırasında yaptığı konuşmada Erdal Eren'in idamına ilişkin<ref>[http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=8788 Erdal'ı unutmadık-Yıldırım Türker(Radikal) URL erişim tarihi:6 Temmuz 2008]</ref> şunları söylemiştir: "Şimdi ben, bunu yakaladıktan sonra mahkemeye vereceğim ve ondan sonra da idam etmeyeceğim, ömür boyu ona bakacağım. Bu vatan için kanını akıtan bu Mehmetçiklere silah çeken o haini ben senelerce besleyeceğim. Buna siz razı olur musunuz?"
282. satır:
Dava sonucunda Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya, 765 sayılı [[Türk Ceza Kanunu|TCK]]'nın "Devlet kuvvetleri aleyhine cürümler" başlıklı 146. maddesi uyarınca ağırlaştırılmış [[müebbet hapis]] cezasına çarptırıldılar.<ref>{{Web kaynağı | başlık = 12 Eylül davasında Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya'ya müebbet | url = http://t24.com.tr/haber/12-eylul-davasinda-savci-kenan-evren-ve-sahinkaya-icin-muebbet-istedi,261560 | yayıncı = t24.com.tr | erişimtarihi = 17 Nisan 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140705005647/http://t24.com.tr/haber/12-eylul-davasinda-savci-kenan-evren-ve-sahinkaya-icin-muebbet-istedi,261560 | arşivtarihi = 5 Temmuz 2014}}</ref>
Eski Hava Kuvvetleri Komutanı emekli Orgeneral Tahsin Şahinkaya'nın, Kenan Evren’den iki ay sonra, 90 yaşında ölmesiyle [[Yargıtay]] aşamasındaki dava düştü. Ancak davanın müdahillerinden olan [[Devrimci 78’liler Federasyonu]] davadan vazgeçmeyeceklerini ve 57 ilde [[işkence]]ciler aleyhine açılan davaları yakın takipte tutacaklarını belirtti.<ref>{{Web kaynağı | başlık = 12 Eylül Davası Düştü Ama Bitti mi? | url = http://www.amerikaninsesi.com/content/eylul-davasi-dustu-ama-bittimi/2855230.html | yayıncı = www.amerikaninsesi.com | erişimtarihi = 17 Nisan 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150721184754/http://www.amerikaninsesi.com/content/eylul-davasi-dustu-ama-bittimi/2855230.html | arşivtarihi = 21 Temmuz 2015}}</ref>
== Kültürel etkiler ==
305. satır:
* 2000 - ''[[Coup/Darbe - A Documentary History of the Turkish Military Interventions|Darbe]]'' (Belgesel, [[Elif Savaş Felsen]])
* 2004 - ''[[Vizontele Tuuba]]'' ([[Yılmaz Erdoğan]])
* 2005 - ''[[Babam ve Oğlum]]'' ([[Çağan Irmak]])
* 2006 - ''[[Beynelmilel (film)|Beynelmilel]]'' ([[Sırrı Süreyya Önder]])
Satır 312 ⟶ 311:
* 2008 - ''[[O... Çocukları]]'' ([[Murat Saraçoğlu]])
* 2012 - ''[[Bu Son Olsun]]'' ([[Orçun Benli]])
* 2015 - ''[[Kafes (film)|Kafes]]''
;Diziler
* 1998 - ''[[12 Eylül Belgeseli]]''
Satır 350 ⟶ 348:
{{12 Eylül Darbesi}}
{{Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki askeri darbeler}}
{{Antikomünizm}}
[[Kategori:12 Eylül Darbesi| ]]
| |||