Puma: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Taşıma:Kategori:ABD'deki memeliler > Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki memeliler |
Arşiv bağlantısı eklendi |
||
25. satır:
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Puma concolor}}
}}
'''Puma''' (''Puma concolor''), '''Dağ aslanı''', [[Kuzey Amerika|Kuzey]] ve [[Güney Amerika]]'da yaşayan, [[kedigiller]] (''Felidae'') familyasından [[Etçiller|yırtıcı]] bir hayvan [[tür]]üdür. Bu büyük ve yalnız dolaşan kedi kuzeyde [[Kanada]]'nın [[Yukon]] bölgesinden güneyde [[And Dağları]]'nın güneyine kadar oldukça geniş bir alanda yaşar.<ref name = "culver">{{Web kaynağı | son = M. | ilk = Culver | yazarlink = | yardımcıyazarlar = W.E. Johnson, J. Pecon-Slattery, S. J. O'Brein | tarih = 2000 | yıl = | ay = | url = http://jhered.oxfordjournals.org/cgi/reprint/91/3/186.pdf | başlık = Genomic Ancestry of the American Puma ( Puma concolor ) | biçim = [[PDF]] | iş = | sayfalar
Çok geniş bir alana yayılan puma değişik habitatlarda çok çeşitli renklerde ve cüssededir. Amerika kıtasında [[jaguar]]dan sonra ikinci en büyük kedi olan puma, [[kaplan]], [[aslan]] ve [[jaguar]]dan sonra dünyanın en büyük dördüncü kedisidir.<ref name = "Smithsonian">{{Web kaynağı | son = Kemper | ilk = Steve | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = | yıl = 2006 | ay = Eylül | url = http://www.smithsonianmag.com/science-nature/cougars.html | başlık =
Hem pusu hem de takip avını yapabilen pumanın avları da oldukça çeşitlidir. Ana besini [[geyik]]dir fakat aynı zamanda [[keme|fare]], [[tavşan]], evcil [[kedi]] ve [[köpek]], [[alpaka]], sürü hayvanlarını da avlar.<ref name = "crusher">{{Web kaynağı | tarih = 2008 | url = http://www.lioncrusher.com/animal.asp?animal=47 | başlık = Cougar (Puma concolor) | yayımcı = Lioncrusher | erişimtarihi = 2008-06-17 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20090104172422/http://www.lioncrusher.com:80/animal.asp?animal=47 | arşivtarihi = 4 Ocak 2009}}</ref> Sürekli olarak saklanan bir kedi olan puma insanlardan uzak durur fakat çok nadir de olsa insanlara saldırdığı görülmüştür.<ref name=attacks>{{Web kaynağı | url = http://cougarinfo.com/attacks3.htm | başlık = List of Confirmed Cougar Attacks In the United States and Canada 2001 - Now (ABD ve Kanada'da doğrulanmış puma saldırıları. 2001 - günümüz. | arşivurl = http://web.archive.org/web/20101213121200/http://cougarinfo.com:80/attacks3.htm | arşivtarihi = 13 Aralık 2010}}</ref>
== İsim ve kökbilgisi ==
Puma adı [[Güney Amerika]]'nın yerli dillerinden olan [[Quechua]] diline dayanır.<ref name = "awake">{{Web kaynağı | son = | ilk = | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = | yıl = 1998 | ay = 22 Nisan | url = http://www.watchtower.org/e/19980422/article_01.htm | başlık = The Puma-Everywhere and Nowhere | biçim = | sayfalar
[[Kuzey Amerika]]'da özellikle [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'de konu içinde yerel türlerden söz edildiğinde [[panter]] puma anlamında kullanılır. [[Güney Amerika]]'da ise [[panter]], [[jaguar]]ın benekli ve siyah türleri için kullanılır.
Satır 44 ⟶ 39:
Aslında [[aslan]], [[kaplan]] gibi [[büyük kediler]] ile yakın akraba olmayıp daha çok küçük kediler sınıfına girse de, en büyük kedilerden biridir. Omuz yüksekliği 70 santimetre civarındadır. Boyu erkeklerde 180, dişilerde 150 santimetreyi bulur ve bunlara ek olarak 66 ila 78 santimetre arası uzunluğunda bir [[kuyruk]] gelir. Erkekleri 100 kilogram ağırlığa ulaşırlar, dişileri ise istisnalar dışında 50 kilogramdan fazla çekmez. [[Ekvator]] çevresinde yaşayan pumalar, türlerinin en küçükleri olup, [[kutup]]lara doğru gidildikçe büyüklük artar.<ref name = "sunday">{{Haber kaynağı| başlık = Felines: wild and beautiful - The cougar and jaguar - Cougar (Puma concolor) | url = http://www.sundayobserver.lk/2008/03/30/jun06.asp| yayımcı = Sunday Observer| yer = Sri Lanka| tarih = 2008-03-30| erişimtarihi = 2008-06-19| dil = İngilizce}}</ref>
[[Post]]u kısa, [[tüy]]leri sık, rengi ise değişkendir. Sıklıkla [[sarı]]msı [[kahverengi]] ya da [[Gümüş rengi|gümüş]]-[[gri]] olurlar. Gırtlak kısmı ve göğsü her zaman [[beyaz]]a çalar. Alt bölümdeki tüyler daha soluk renklidir. [[Kulak]]ları küçüktür ve uçları [[siyah]]ımsı tüylerle kaplıdır. Küçük kulaklarına rağmen iyi işitir. [[Burun|Burnu]] ise siyah renktedir. Yeni doğanlar lekeli olup bu lekeler puma 9 aylıkken solmaya başlar 24 veya 30 ay sonrasında tamamen yok olur.<ref name = "fund">{{Web kaynağı | son = | ilk = | yazarlink = | tarih = 2006 | yıl = | ay = | url = http://www.cougarfund.org/characteristics.php | başlık = Protecting Americas' Greatest Cat - Characteristics | yayımcı = The Cougar Fund | erişimtarihi = 2008-06-18 | erişimyılı = | arşivurl = http://web.archive.org/web/20090220111640/http://www.cougarfund.org:80/characteristics.php/ | arşivtarihi = 20 Şubat 2009}}</ref> [[Leopar]]lardaki gibi [[melanizm]] belirtisi göstermez.<ref name = "locallondon">{{Web kaynağı | son = Hartwell | ilk = Sarah | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = [[11 Eylül]] [[2007]] | yıl = | ay = | url = http://www.thisislocallondon.co.uk/whereilive/localheadlines/display.var.1670514.0.mysterious_big_cat_seen_in_garden.php | başlık = Mysterious ‘big cat’ seen in garden | biçim = | iş = | sayfalar
Pumanın ön pençelerinde dört, arkada ise üç parmağı vardır. Pençelerinin büyük olması, yere sağlam basmasını sağlar. Bu yüzden yaklaştığını fark etmek zordur <ref name=Kedi>[http://www.kedimveben.com/vahsi10.htm kedimveben.com]</ref>. Pençe [[tırnak]]larını içeri çekebilir. Çok çeviktir ve kuvvetli şekilde sıçrar. Dört metre yükseğe ve on metre kadar uzağa sıçrayabilir.
Satır 62 ⟶ 57:
=== Beslenme ===
Pumalar hemen hemen her büyüklükte [[memeliler]]i avlarlar. [[Geyik]], [[Amerika antilobu]] gibi iri hayvanlar ile birlikte [[Fare (hayvan)|fare]], [[sıçan]], [[sincap]], [[kokarca]], [[rakun]], [[samur]] gibi küçük hayvanlar menülerini oluşturur.<ref name = "Knight">{{Web kaynağı | son = Knight | ilk = James E. | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = | yıl = 2005 | ay = | url = http://icwdm.org/handbook/carnivor/MountainLion.asp | başlık = Mountain Lions | yayımcı = Montana State University | erişimtarihi = 2008-06-18 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160405160843/http://icwdm.org/handbook/carnivor/MountainLion.asp | arşivtarihi = 5 Nisan 2016}}</ref> Ayrıca [[koyun]] ve genç [[sığır]] tarzında evcil hayvan sınıfındaki canlılarıda avlayabilirler.<ref name = "Knight"/> Bununla birlikte [[koyote]], [[vaşak]] gibi yırtıcı hayvanlar da pumalar tarafından avlanabilirler . Memeli hayvanların yanında [[kuş]] ve bazı bölgelerde [[balık]] da yerler. .
Büyük bir hayvanı avlamak için puma önce usulca sokulur. Kısa mesafeden avının sırtına atlar. Omuriliğini kuvvetli bir ısırık ile kopararak öldürür.
Satır 75 ⟶ 70:
== İnsanlar için yarattığı tehlike ==
[[Dosya:Saguaro National Park1.JPG|thumb|250px|[[Arizona]]'daki [[Saguaro Milli Parkı]]'nda bir uyarı işareti]]
Puma ürkek bir kedi olup, alışılmış olarak insanlara yakın yerlerden kaçınır, insanlardan kaçarlar.<ref name = "Knight"/> Buna rağmen ara sıra insanlara saldırdığı durumlar görülür. [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'de yıllık ortalama bu tür dört vaka olsa da, bunlar çok ender ölümle sonuçlanır. 1890 ve 1990 yılları arasındaki Kuzey Amerika'da puma saldırılarından meydana gelen ölüm vakası 10'dur.<ref name = "outdoor">{{Web kaynağı | son = Kevin | ilk = MacDonell | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = 2001 | yıl = | ay = | url = http://www.outdoorns.com/features/western.cougar.htm | başlık = Do Cougars Eat People? | biçim = | iş = | sayfalar
== Kültürdeki yeri ==
Satır 84 ⟶ 78:
[[Kuzey Amerika]]'da beyaz sömürgeciler pumalarla savaşmışlardır. Sadece evcil hayvanlarını pumalardan korumak istediklerinden değil, aynı zaman da bu hayvan sevilen bir ganimet olduğundan pumaları avlamışlardır.
[[İroquce]] konuşan [[Kuzey Amerika]] kızılderili halkı [[Erie]] adını, [[Türkçe]] ''uzun kuyruk'' anlamına gelen ve puma kastedilen ''Erielhonan'' kelimesinin kısa şeklinden alır.<ref name = "mohawk">{{Web kaynağı | son = M. Paul | ilk = Keesler | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = 2004 | yıl = | ay = | url = http://www.paulkeeslerbooks.com/Chap2Name.htm | başlık = Discovering the Valley of the Crystals - Erie as in Mountain Lion | biçim = | iş = | sayfalar
== Sistematik ==
Puma'nın en yakın akrabası en yeni sistematikde aynı cinse, yani [[pumalar]]a dahil edilen [[yaguarundi]]dir. Daha önceleri, [[kedigiller]] içinde [[filogeni]]k yüz noktaları doğru olarak alınmadan sınıflanarak ayrı bir alt familyaya yerleştirlmiş [[çita]] ile de görece yakın bir akrabalık oluşur.
Yeni gen incelemeleri pumanın, bugünkü çitaların yerleştirildiği'' Acinonychinae'' alt familyasına dahil olmayan, nesli tükenmiş [[Kuzey Amerika]] çitaları [[Miracinonyx]] ile görece yakın akraba olduğu sonucunu verir.<ref name = "independent">{{Web kaynağı | son = Connor | ilk = Steve | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = [[9 Ağustos]] [[2005]] | yıl = | ay = | url = http://www.independent.co.uk/news/science/revealed-the-feline-family-ties-that-bind-all-cats-502047.html | başlık = Revealed: the feline family ties that bind all cats | biçim = | iş = | sayfalar
== Alt türler ==
[[Dosya:puma.jpg|right|thumb|200px|Florida panteri]]
Pumalar geleneksel olarak 24 ile 32 kadar alt türe ayrılırlar. Anavatanı [[Kuzey Amerika]]'nın doğusu olan iki alt tür nesli tükenmiş olarak geçer. [[Everglades]] Bataklıkları'ndaki neslini kurutma dalgalarına rağmen hayatta kalmayı başarmış ''[[Florida puması]]'' (P. c. coryi), özellikle tehdit altında olarak kabul edilir.<ref name = "fws">{{Web kaynağı | son = Weaver | ilk = Diana | yazarlink = | yardımcıyazarlar = | tarih = [[28 Şubat]] [[2007]] | yıl = | ay = | url = http://www.fws.gov/news/newsreleases/showNews.cfm?newsId=0A18734E-C6A7-8977-80E51EC6CB8FFC73 | başlık = Comments sought on eastern cougar | biçim = | iş = | sayfalar
Yeni moleküler genetik incelemeler, gerçekte sadece altı alt türün olduğunu ve bilimsel temelli daha çok alt tür ayrımından yoksun olunduğu sonucunu verir. [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'nin kuzey batısındaki bir popülasyonun (''[[Kuzey Amerika puması]]'', ''Puma concolor couguar'') istisnasıyla, [[Kuzey Amerika]]'nın bütün pumaları [[homojen]] bir yapı gösterir. [[Orta Amerika|Orta]] ve [[Güney Amerika]]'da ise bu durum daha büyük bir değişkenlik gösterir. Bu bulgular pumaların yaşam alanlarının, [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'nin kuzeybatısındaki buzul olmayan yerleşim bölgesi istisna tutulduğunda, son [[buzul çağı]] boyunca [[Güney Amerika]]'da sınırlanmış olduğu sonucuna götürür. Bu çalışma ile nesli tükenmiş ve tehdit altında alt türlerin yeni bir değerlendirmesi yapılır.
|