Kuvvetler ayrılığı: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Babatolian (mesaj | katkılar)
listeleme dz.
YBot (mesaj | katkılar)
Arşiv bağlantısı eklendi
9. satır:
[[Dosya:Montesquieu 1.png|thumb|200px|[[Montesquieu]], ''Yasaların Ruhu'' adlı eserinde kuvvetler ayrılığını açıklamıştır.]]
 
'''Üç parçalı sistem''' terimi [[Fransa|Fransız]] [[Aydınlanma çağı]] siyaset bilimi düşünürü [[Charles de Secondat, baron de Montesquieu|Baron de Montesquieu]]'ya atfedilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://plato.stanford.edu/entries/montesquieu/#4 | başlık = Baron de Montesquieu, Charles-Louis de Secondat (Stanford Encyclopedia of Philosophy) | yayıncı = Plato.stanford.edu | tarih = | erişimtarihi = 2008-10-29 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.lawiki.org/lawwiki/Separation_of_powers | başlık = lawiki.org law&nbsp;— Separation of Powers: the reality | yayıncı = lawiki.org | tarih = | erişimtarihi = 2010-09-16 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120808195828/http://lawiki.org/lawwiki/Separation_of_powers | arşivtarihi = 8 Ağustos 2012}}</ref> [[Montesquieu]] politik gücün ayrılmasını; [[yasama]], [[yürütme]] ve [[yargı]] güçlerinin birbirinden ayrılması olarak tanımlamıştır. Bu modeli [[Roma Cumhuriyeti]] ve [[Birleşik Krallık]] anayasal sistemi üzerinden geliştirerek açıklamıştır. Montesquieu bu bakış açısını Roma Cumhuriyetindeki ayrılmış güçlerden hiçbirisinin bir diğerinin gücünü elde edemiyor oluşundan almıştır.<ref>{{citation|title=The Roman Republic in Montesquieu and Rousseau - Abstract|last=Price|first=Sara|url=http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1766947|accessdate=November 19, 2012|date=February 22, 2011}}</ref><ref>{{citation|url=http://www.rschindler.com/montesquieu.htm|title=Montesquieu’s Political Writings|last=Schindler|first=Ronald|accessdate=November 19, 2012}}</ref><ref>{{citation|title=Polybius and the Founding Fathers: the separation of powers|last=Lloyd|first=Marshall Davies|date=September 22, 1998|url=http://mlloyd.org/mdl-indx/polybius/intro.htm|accessdate=November 17, 2012}}</ref> [[John Locke|Locke]], [[Montesquieu]]’dan önce, yönetimin [[mutlakiyet|mutlak gücü]]nün [[liberal|özgürlükçü]] ve eşitlikçi bir çerçevede ele alınarak mutlaka belirli bir düzeye indirilmesi gerektiğini ve bunun ancak kuvvetler ayrılığı ilkesiyle gerçekleştirilebileceğini savunmuştur. [[John Locke|Locke]]’un [[yasama]] ve [[yürütme]] güçlerinin birbirinden ayrılığı olarak açıkladığı kuvvetler ayrılığı ilkesi; [[Montesquieu]] tarafından [[yasama]], [[yürütme]] ve [[yargı]] güçlerinin ayrılığı olarak geliştirilmiştir.
 
[[Montesquieu]], İngiliz kralının [[Avam Kamarası|avam]] ve [[lordlar kamarası]] olarak ayrılmış ve bir diğerini denetler biçimdeki parlamentosunun yasama işleviyle dengelenmiş bir yürütme uygulaması yaptığını gözleminde bulundu. Ardından bunu bir adım ileriye götürerek [[yürütme]] ve [[yasama]] güçlerinin yanında [[yargı]] sisteminin de bağımsız oluşuyla tam bir denge kurulmuş olacağından bahsetti. [[Montesquieu]], iyi bir demokrasi için en iyi hükümet biçiminin yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden ayrıldıkları, her birinin bir diğerini denetleyebildiği ve herhangi birinin aşırı güçlü hale gelmesini engellebildiği hükümet biçimi olabileceği sonucuna ulaştı.<ref>[http://www.crf-usa.org/bill-of-rights-in-action/bria-20-2-c-hobbes-locke-montesquieu-and-rousseau-on-government.html Hobbes, Locke, Montesquieu, and Rousseau on Government]</ref>
21. satır:
 
=== İki kuvvetli sistemler ===
16. yy.'da [[Kalvenizm]] adı verilen [[Protestanlık|protestan]] akımın kurucusu [[John Calvin]], politik gücün [[demokrasi]] ve [[aristokrasi]] arasında paylaştırıldığı bir [[hükümet]] biçimini destekledi. [[John Calvin|Calvin]], [[demokrasi]]nin avantajlarını takdir etti: "Eğer Tanrı bir halka kendi hükümetini ve yüksek görevlilerini seçmesine izin veriyorsa bu paha biçilmez bir armağandır."<ref>Quoted in Jan Weerda, ''Calvin'', in ''Evangelisches Soziallexikon'', Third Edition (1960), Stuttgart (Germany), col. 210</ref> Politik gücün kötüye kullanım tehlikesini daha da azaltmak için, bir diğerini tamamlayıcı ve denetleyici bir fren (denetim) ve dengelerin olduğu bir sistem içinde bazı politik enstitüler kurulmasını önerdi. [[John Calvin|Calvin]] ve izleyicileri politik [[mutlakiyet]]çiliğe karşı durdular ve [[demokrasi]]nin gelişimini ileriye taşıdılar. [[John Calvin|Calvin]]'in amacı sıradan vatandaşların haklarını ve faydalarını korumaktı.<ref>Clifton E. Olmstead (1960), ''History of Religion in the United States'', Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N.J., pp. 9-10</ref> [[1620]]'de bir grup İngiliz; (devlet-kilise) ayrımı savunan kongre yanlıları ve [[Anglikan]] ki bunlar daha sonradan [[Pilgrimler|Pilgrim Babaları]] olarak bilindiler; Kuzey Amerika'ya göç ederek orada [[Plymouth Kolonisi]]ni kurdular. Kendi kendilerini idare ediyor olmaktan memnun halde iki parçalı demokratik bir hükümet oluşturdular. Yasama ve yargılama işini yapacak ve yedi asistanıyla bir yürütme organı işlevini görecek olan bir genel mahkemeyi seçerek oluşturdular.<ref>{{Web kaynağı | ad = Christopher | soyadı = Fennell | başlık = Plymouth Colony Legal Structure | url = http://www.histarch.uiuc.edu/plymouth/ccflaw.html | yayıncı = Histarch.uiuc.edu | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120429000512/http://www.histarch.uiuc.edu:80/plymouth/ccflaw.html | arşivtarihi = 29 Nisan 2012}}</ref>
 
[[Massachusetts|Massachusetts Körfezi Kolonisi]] (kuruluş 1628), [[Rhode Island]] (1636), [[Connecticut]] (1636), [[New Jersey]], ve [[Pennsylvania]] benzer anayasal kurumlarını oluşturdular. Hepsi de politik güçlerin ayrılığını benimsediler. [[Plymouth Kolonisi]] ve [[Massachusetts|Massachusetts Körfezi Kolonisi]] dışındaki İngiliz ileri karakol kolonileri demokratik sistemlerine dinsel özgürlüğü eklediler ve [[insan hakları]]nın gelişimine doğru önemli bir adım attılar.<ref>[http://www.history.hanover.edu/texts/masslib.html Hanover Historical Texts Project]</ref><ref>Clifton E. Olmstead, ''History of Religion in the United States'', pp. 69-76, 99-105, 114-116</ref>
106. satır:
:Ayrıca bakınız: [[Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimi]]
[[Dosya:Washington Constitutional Convention 1787.jpg|thumb|290px|[[George Washington]], [[1787]] Anayasa Komisyonunda [[ABD]] Anayasası'nı imzalıyor.]]
[[ABD]] Anayasası, Madde 1 Kısım I Kongre'ye şunu tanır: "Yasama güçleri burada teslim edildiği gibidir." der ve Madde 1 Bölüm 9'da Kongre'ye yasaklanmış edimler anlatılırken Madde 1 Bölüm 8'de bu madde ile izni verilmiş edimleri sayar. Yetki veren Madde II ifadesi [[yürütme]] gücü için herhangi bir sınır koymamakta ancak ''Yürütme gücü bir Amerika Birleşik Devletleri Başkanına yetkilendirilmelidir.''<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.archives.gov/exhibits/charters/constitution.html | başlık = Constitution of the United States | yayıncı = Archives.gov | tarih = 2000-09-15 | erişimtarihi = 2013-05-05 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160204090641/http://www.archives.gov/exhibits/charters/constitution.html | arşivtarihi = 4 Şubat 2016}}</ref> Madde III'e göre [[ABD Yüce Mahkemesi|Yüksek Mahkeme]], "Yargı Yetkisi"ni elinde bulundurur ve aynı madde; dönüm noktası özelliğini taşıyan ''[[Marbury v. Madison]]'' davası sonrasında Marshall mahkemesinde adli gözden geçirmeye (temyiz) işaret taşımakta olduğu biçiminde yorumlandı.<ref>Madison, James. (8 February 1788) [http://www.foundingfathers.info/federalistpapers/fed51.htm "The Structure of the Government Must Furnish the Proper Checks and Balances Between the Different Departments"] ''The Federalist Papers No. 51''</ref> '[[Hükümet]]' terimi genel ve yaygın olarak '[[yürütme]]' işlevini yerine getiren siyasal yapının ifadesi olarak kullanılmaktayken 'ABD Federal Hükümeti'; ayrı güçleri ''hükümetin kolları'' olarak işaret etmektedir. [[Parlamenter sistem]]lerde devletin organları olarak ayrılmış yasama, yürütme ve yargı güçlerinin [[başkanlık sistemi]]ni uygulamakta olan ABD'de hükümetin organları olarak ayrılmış biçimi olarak açıklamak mümkündür.
 
[[Federalizm|Federal]] sisteme göre teşkilatlanmış [[ABD]]'deki yapı; [[Federal devlet|Federal]] (ulusal) devlet, [[eyalet]] (federe devletler) ve [[yerel yönetim]] kademelerine ayrılmıştır. Yasama, yürütme ve yargı görev ve yetkilerinin tanımlanmış olmasının '''güçlerin yatay ayrılığı'''nı; federal devlet, eyaletler ve yerel yönetim yapıları da '''güçlerin dikey ayrılığını''' ifade ettiği belirtilmektedir.<ref>[http://www.delmarlearning.com/companions/content/076684014X/student/Bailey_ch02.pdf Dividing government horizontally and vertically (in USA)]</ref> Başkan halkoyu ile seçilmektedir. Yürütme gücünü elinde bulunduran, devlet başkanı, bakanlar kurulu başkanı ve silahlı kuvvetlerin başı olan başkandan<ref>[http://www.whitehouse.gov/our-government/executive-branch White House, Executive Branch]</ref> tamamen bağımsız olarak seçilen temsilciler meclisi ve senato yapıları bulunmaktadır. Meclis üyeleri 2 yıl içinde yenilenmektedir. Senatonun ise iki yıl içinde 1/3'ü yenilenmektedir. [[Yargı]] teşkilatındaki yargıçlar, [[yasama]] ve [[yürütme]] tarafından belirlenmektedir. [[Federe devlet]]lerin (eyaletlerin) [[vali]] adı verilen yöneticileri [[üniter devlet]]lerin aksine atamayla değil seçimle göreve gelmektedir.
145. satır:
* [[Yargı]]- (Son İnceleme Mahkemesi ve diğer mahkemeler ve kürsüler)- '''[[Hong Kong'da yargı|Yargı]]'''
 
[[Hong Kong]] Yürütme Şefi, 1.200 üyeli bir seçim komitesi tarafından hem bölgenin hem de hükümetin başı olmak üzere seçilir ve resmi olmayan üyeler ile hükümet sekreteryasından oluşan Hong Kong Yürütme Konseyine başkanlık eder. Mahkemeler yargısal anayasal yasamadan ve idari edimlerden inceleme yetkisini uygular ve işlemlerinde kuvvetler ayrımını gözetir. Hong Kong Son Adli Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) Başkanı bu durumu (kuvvetler ayrılığını) 2010 adli yılı açılışında yaptığı konuşmasında ifade etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.info.gov.hk/gia/general/201001/11/P201001110174.htm | başlık = Chief Justice's Speech at Ceremonial Opening of the Legal Year 2010 | yayıncı = Hong Kong Judiciary | tarih = | erişimtarihi = 2011-03-07 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150731035751/http://www.info.gov.hk:80/gia/general/201001/11/P201001110174.htm | arşivtarihi = 31 Temmuz 2015}}</ref> Çin Halk Cumhuriyeti liderleri ve üç kuvvetin bağımsızlığını değil ''yürütme-başkanlığındaki sistem'' adıyla işbirliği içinde bulunmalarını desteklediklerini savunan politikacıların kuvvetlerin politik bağımsızlığına karşı oldukları öne sürülmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://globalasia.org/pdf/issue3/v2n2sing.pdf | başlık = Mature Enough for Democracy, And Sensible Too | yayıncı = Global Asia | tarih = | erişimtarihi = 2011-03-06 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131015041740/http://globalasia.org/pdf/issue3/v2n2sing.pdf | arşivtarihi = 15 Ekim 2013}}</ref>
 
===== Türkiye =====
305. satır:
 
[[Çin Cumhuriyeti]] Başkan ve Başkan Yardımcısı aynı zamanda ilga olunmuş [[Çin Cumhuriyeti Ulusal Meclisi|Ulusal Meclis]] anayasal olarak yukarıda sayılmış beş kuvvet kolundan değildir. [[2005]]te iptal olunmasından önce, '''Ulusal Meclis''' ve başkan ve başkan yardımcısını seçmekle görevlendirilmiş '''Seçim Kurulu''' <!-- electoral college --> anayasal kurumlardan birisiydi. [[2005]] anayasa değişiklikleriyle '''Ulusal Meclis'''in yasa düzenleme yetkileri Yuan yasaması'na ve meclisin seçme yetkileri seçmenlere aktarıldı.
Yasama ve yürütme güçlerinin arasındaki ilişkiler oldukça az miktarda tanımlanmıştır. Bunun yol açtığı, ülkenin politik ortamını neredeyse tümüyle felce götüren sorunlara bir örnek; devlet başkanının ne yasaları veto etme yetkisinin ne de (iktidar) partisinin azınlığa düşmesi halinde yasama organını dağıtma yetkisinin bulunmayışıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.fpri.org/enotes/asia.20020418.rigger.taiwanpoliticalparalysis.html | başlık = E-Notes: Why Taiwan's Political Paralysis Persists&nbsp;— FPRI | yayıncı = Fpri.org | tarih = | erişimtarihi = 2008-10-29 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130923022056/http://www.fpri.org/enotes/asia.20020418.rigger.taiwanpoliticalparalysis.html | arşivtarihi = 23 Eylül 2013}}</ref>
Yürütme ve denetim yuanları; liderleri başkan tarafından atandığı ve yasama yuanı tarafından onaylandıkalrından marjinal güçler oldukları yönünde değerlendirilmektedir. Yasama yuanı kendi başkanlığını seçen tek organ olarak bulunmaktadır. Başkan yardımcısının uygulamada bir sorumluluğu yoktur.