Ağrı ayaklanmaları: Revizyonlar arasındaki fark

Gelişmeler üzerine Ankara HükümetiHükumeti aynı yıl il merkezinin DoğubeyazıtDoğubayazıt'tan [[Ağrı|Karaköse]]'ye taşınmasına karar vererek direnişçileri, onların yakın dostları aracılığıyla direnişten caydırmaya çalıştı. 1928 yılında ayaklanmanın liderleri ile askeri ve sivil idareciler arasında ayaklanmanın sona ermesi amacıyla yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamadı.

[[İhsan Nuri]] ve "Zilan Bey", Hesik aşiret reisi İbrahim Ağa (Îbrahîm Hêsîkê Têlî)'nın aşiretiyle birlikte İran sınırını aşarak yeni bir isyan başlattı. Askeri birimlerin yetersiz kalması sonucu isyancılar, içinde DoğubeyazıtDoğubayazıt'ın da bulunduğu bir bölgeyi denetimi altına aldı.{{fact}} Kontrolleri altına aldıkları bölgede, Hoybun Cemiyeti'nin desteğiyle [[Ağrı Cumhuriyeti]]'nin bağımsızlığını ilan etti.

Türk Ordusu, 14-27 Eylül 1929 tarihlerinde ''TendûrekTendürek harekatı'' ile İran kökenli [[Şeyh Abdulkadir]] (Şêx Ebdulqadir)'in isyanına katılmasını önledikten sonra Hükümet, hareketi bastırmak için 28 Aralık 1929'da aldığı bir kararla 1930 Haziranında Ağrı’ya bir kuvvet gönderdi. [[Salih Omurtak]] komutasindakikomutasındaki birlikler ilk başlarda fazla başarı elde edemediler. 26 Mayıs-9 Haziran 1930 tarihleri arasında ''Savur harekatı'' ile [[Savur]], [[Midyat]] ve [[Cizre]] istikametini güvenliğini korumaya çalıştı.

20 Haziran - 12 Temmuz 1930 tarihleri arasında (Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı'na göre 20 Haziran - Eylül başı 1930<ref>''Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları'', C. 2., Kaynak Yayınları, 1992, s. 6.</ref>) [[Van]] ile [[Karaköse]] (Ağrı) arasında ''Zilan harekatı'' gerçekleştirdi. Bu harekat sırasında 12 Temmuz 1930 veya 13 Temmuz 1930'da [[Zilan Olayları]] yaşandı ve Ağrı eteklerindeki köyler tamamen yakılırken, ahalisi Erciş'e sevk ve iskan olmuştur. Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır."'' <ref>Yusuf Mazhar, ''Cumhuriyet'', 16 Temmuz 1930, ''... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi lebalep ecsat dolmuştur...''</ref><ref>Ahmet Kahraman, ''Kürt İsyanları: Tedip ve Tenkil'', Evrensel Basım Yayın, ISBN 978-975-6525-48-7, s. 211., ''[[Ağrı|Karaköse]], 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ...''</ref> ''

Türkiye, o dönemde İran sınır içinde bulunan [[Küçük Ağrı Dağı]]'nın arkasına kadar birliklerini ilertmekilerletmek için izni aldı (Sınır ötesi harekatı). Böylece isyancıların İran yolu kapanmış oldu. Daha sonra bu İki ülke arasında bir sınır düzenlemesi yapılarak [[Van]]'ın [[Kotur bahşı|Kotur]] kasabasını İran’a verilip, Küçük Ağrı Dağı Türkiye sınırları içine alınacaktı.<ref>Pirouz Mojtahed-Zadeh, ''Boundary Politics and International Boundaries of Iran: A Study of the Origin, Evolution, and Implications of the Boundaries of Modern Iran with Its 15 Neighbors in the Middle East, the Persian Gulf, the Caucasus, the Caspian Sea, Central Asia, and West Asia by a Number of Renowned Experts in the Field'', Universal-Publishers, 2007, ISBN 9781581129335, p. 142.</ref> 1 Temmuz'de Türk Ordusu Ağrı Dağı'nın kuşatmasını tamamlandı ve 7 Eylül 1930'da genel taarruzu başlattı. 25 Eylül'e kadar süren ''Ağrı Dağı Muharebesi'' esnasında 14 Eylül'de Kire ([[Büyük Ağrı Dağı]] ile Küçük Ağrı Dağı arasında bulunan ova)'de İbrahim Ağa öldü{{fact}} ve İhsan Nuri de İran'a sığındı.{{fact}}

Daha sonra Adana AğırcezaAğır Ceza Mahkemesi'nde yapılan yargılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırıldı. 1938'de Karaköse olan ilin adı, Ağrı olarak değiştirildi.