Vikipedi

Astrometri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
k Sae1962, Gökölçüm sayfasını Gök ölçümü sayfasına taşıdı: Doğru isme taşındı.
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
Düzeltmeler yapıldı (TDK)
1. satır:
{{kaynaksız}}
[[Dosya:Interferometric astrometry.jpg|thumb|right|300px|Optik dalgaboyu aralığında yıldızların konumlarının, [[girişimölçer]] kullanılarak yüksek hassasiyetle bulunmasını gösteren örnek çizim. ''Courtesy NASA/JPL-Caltech'']]
 
'''GökölçümGök ölçümü''' ('''Astrometriastrometri)''', yıldızların[[yıldız]]ların ve diğer gökyüzü cisimlerinin konumlarının ve hareketlerinin yüksek hassasiyetle hesaplanmasını içeren,içine alan bir [[Gökbilimgök bilimi]]’in bir dalıdır. Astrometrik ölçümlerden elde edilen bilgiler [[kinematik]], [[Güneş Sistemi]]’nin fiziksel kökeni ve gökadamız[[galaksi]]miz [[Samanyolu]] ile ilgili bilgiler sunuyorsunar.
 
==Tarihçe==
 
Gökölçüm’ünAstrometrinin tarihi yıldız kataloglarının tarihine dayanır. Yıldız katalogları, gökyüzündeki[[gökyüzü]]ndeki objelernesneler için referans noktaları verir, böylece gökbilimciler[[astronom]]lar cisimlerin konumlarındaki değişimi takip edebilirler. Bu, M.Ö.  190 yıllarında yaşamış olan [[Hipparkos]]’un zamanına kadar geriye gidebilirgider. Hipparkos, öncülerinden [[Timocharis]] ve Dünya’nın [[devinme]]sini keşfeden [[Aristillus]]’un yıldız kataloglarını kullandı. Aynı zamanda, bugün kullandığımız [[Kadir (astronomi)|kadir ölçeğini]] de geliştirmiş oldu. Hipparkos, konumlarıyla birlikte en az 850 yıldızı bir katalogda topladı. Hipparkos'un varisi, [[Batlamyus]], ''[[Almagest]]'' adlı eserinde 1,.022 yıldızıyıldızın yerleriniyerini, koordinatlarınıkoordinatını ve kadirlerinikadrini vererek kataloglamıştı.
 
10. yüzyılda, [[Abdurrahman es-Sufî]], yıldızlar üzerinde gözlemler yaparak, konumlarını , kadirlerini ve renklerini belirtti. Ayrıca ''Sabit Yıldızlar Kitabı'' adlı kitabında bütün takımyıldızları[[takımyıldız]]lar için de çizimler yaptı. [[İbn-i Yunus]], yaklaşık 1,4 metre çapında büyük bir [[usturlab]] kullanarak, Güneş’in[[Güneş]]’in konumu için yıllar boyunca 10,.000’den fazla kayıt aldıyaptı. Onun tutulmalardaki gözlemleri, [[Simon Newcomb]]'nınun Ay’ın[[Ay]]’ın hareketleri hakkında araştırmalar yaptığı zamana kadar yüzyıllar boyuyüzyıllarca kullanıldı. Onun araştırmalarıAraştırmaları ''Ekliptik Eğimi'' ve ''Jüpiter Satürn Eşitsizlikleri''’nde [[Pierre-Simon Laplace]]’e’a ilham kaynağı oldu. 15. Yüzyılda,yüzyılda [[Timur İmparatorluğu|Timur]]'un astronomastronomu [[Uluğ Bey]], ''[[Zij-i Sultan-i]]'' adlı eserini derledi.derleyip Eserindeburada 1,.019 yıldızı katalogladı. Hipparkos ve Batlamyus’un önceki katalogları gibi Uluğ Bey'in kataloğu da yaklaşık olarak 20 [[açısal dakika]] doğrulukla tahmin edilerek hazırlanmıştır.
16. yüzyılda, [[Tycho Brahe]] [[mural aleti]] (İngilizce[[İng.]]: {{dil|en|mural instrument}}) gibi gelişmiş aletler kullanarak yıldızların konumlarını eskiye göre çok daha yüksek hassasiyetle, 15-35 [[açısal dakika]] doğrulukla tespit bulduetti. [[Takiyüddin]], İstanbul’daki [[Takiyüddin’in Rasathanesi]]’nde yıldızların sağ açıklığını kendi icadı olan ‘’gözlem“gözlem saati’’nisaati”ni kullanarak ölçtü. [[Teleskop]]lar yaygınlaştıkça gökcisimleriningök cisimlerinin gökyüzündeki konumlarını bulmaya yarayan ayarlama daireleri kullanılarak ölçümler hızlandı.
[[James Bradley]], 1729 yılında ilk defa yıldızlararasıyıldızlar arası ölçekteki [[ıraklık açısı]]nı hesaplamayı deneyen ilk kişidir. Gökyüzündeki yıldız gibi cisimlerin hareketi, onun teleskobu için çok belirsizdi. O da Dünya’nın ekseninin [[nutasyon]]unu ve [[sapma]]yı keşfetti. (İngilizce[[İng.]]: {{dil|en|aberration of light}}). 32223.222 yıldızın kataloglandığı çalışması, modern astronominin babası sayılan [[Friedrich Bessel]] tarafından 1807 yılında tekrar iyileştirildihassaslaştırıldı. YıldızlararasıYıldızlar arası ölçekteki [[ıraklık açısı]]nı ilk defa, bir [[çift yıldız]] olan [[61 Cygni]] için, 0.,3 [[açısal dakika]] doğrulukla ölçtü.
 
Ölçmesi çok zor olduğu için 19. Yüzyılınyüzyılın sonuna kadar sadece 60 tane yıldızlararasıyıldızlar arası ölçekteki cismin [[ıraklık açısı]] ölçüldüölçülebildi. Ölçümler genellikle teleskoplarda kullanılan ve gökölçümgök ölçümü için özelleştirilmiş olan [[Mikrometre|filar mikrometre]] ile yapılmıştır. 20. yüzylın başlarında, astronomik fotografik levhalarda [[astrograf]] kullanılması, süreci hızlandırdı. 1960’lı yıllardaki otomatik levha ve makine ölçümleri gibi üstün ve karmaşık teknoloji yıldız kataloglarının çok daha etkili ve hızlı bir şekilde tamamlanmasına izin vermiştir. 1980’lerde, [[CCD]] kameraların [[fotografik levhalarınlevha]]ların yerine geçmesiyle optik belirsizlik 1[[açısal saniye]]nin milyarmilyarda saniyeyebirine kadar azaldıazaltılabildi. Bu teknoloji, gökölçümügök ölçümünü pahalı olmaktan çıkardı ve böylece bu alan, amatör dünyaya da kapılarını açmış oldu.
 
1989 yılında, [[Avrupa Uzay Ajansı]]’nın ([[ESA]]) [[Hipparkos]] uydusu sayesinde gökölçümgök yörüngeyeölçümü taşınmışDünya olduyörüngesine taşındı. Böylece atmosferin optik saptırmasındansaptırmalarından ve Dünya’nın mekanik kuvvetlerinden daha az etkilendietkilenen bir platform meydana geldi. 1989 ve 1993 yılları arasında çalışan Hipparkos uydusu, yeryüzündeki diğer optik teleskoplara göre çok daha yüksek hassasiyetle, gökyüzünde büyük ve küçük açılarda ölçümler yaptı. 4Dört yıl boyunca, 118,.218 yıldızın konumlarıkonumlarını, ıraklık açılarıaçılarını, konumlarındaki açısal değişimlerdeğişimleri (İngilizce: [[İng.]]: {{dil|en|proper motion]]}}) eşi görülmemiş kesinliklehassasiyetle belirlendibelirledi. Yeni "[[Tycho kataloğu]]", 1,.058,.332 yıldızı 20-30 [[açısal dakika]] doğrulukla tekrar oluşturulmuşyenilenmiş oldu. Aynı zamanda 23,.882 [[çift yıldız]] ve 11,.597 [[değişen yıldız]] Hipparkos görevi boyunca analiz edildi ve kataloğaedilip eklendikataloglandı.
 
Bugün, en sık kullanılan katalog USNO-B1.0’dir. Bütün gökyüzünde 1 milyardan.000.000.000'dan fazla gökyüzü cisminin konumu, konumlarındaki açısal değişimler (İngilizce: proper motion)değişimleri, kadirleri ve diğer karakteristik özelliklerini içeren bir tüm gökyüzü kataloğuduriçerir. Geçtiğimiz 50 yıl boyunca, 7,.435 Schmidt kamera levhası, çeşitli gökyüzü incelemesini tamamlamak ve USNO-B1.0 için 0.,2 [[açısal dakika]] doğrulukla veri oluşturmak için kullanıldı.
 
==Uygulamalar==
 
[[Dosya:orbit3.gif|thumb|right|200px|Bu hareketli görsel, [[Gezegengezegen]] gibi küçük bir cismin, [[yıldız]] gibi büyük bir cismin etrafındaki yörüngesinde dönerken, konumda ve hızda nasıl değişiklik ürettiğini gözteriyor.]]
[[Dosya:Solar system barycenter.svg|thumb|right|200px|Güneş Sistemi’nin Barysentrikbarysentrik koordinatlara (İngilizce[[İng.]]: {{dil|en|[[w:en:Barycentric coordinates (astronomy)|barycenter]]}}) göre hareketi.]]▼
 
[[Gök bilimciAstronom]]lere,lara gözlemlerini kaydetmek için çalıştıkları [[gözlemci çerçevesi]]nde temel bir işlevi olmasının dışında; [[gök mekaniği]], bir [[astrofizik]] dalı olan stellaryıldız dinamiği dinamik(İngilizce[[İng.]]: {{dil|en|stellar dynamics}}) ve [[galaktik astronomi]] alanlarının da temelidir. [[Gözlemsel astronomi]]de, gökölçümgök ölçümü teknikleri, kendilerine özgü hareketleriyle gökcisimlerinigök cisimlerini belirlemeye yarar. Aynı zamanda, zaman belirleyici bir enstrümandıralettirler. [[EşgüdümlüEş evrenselGüdümlü zamanEvrensel Zaman]], temelde kesin gözlemlere dayanarak Dünya’nın dönüşüyle senkronize edilen bir atom saatidir. GökölçümGök ölçümü, kozmik merdiven mesafesinde önemli bir adımdır, çünkü [[Samanyolu]] içerisindeki yıldızların [[ıraklık açısı|ıraklık açılarını]]nı saptamamızı sağlar.▼
▲[[Dosya:Solar system barycenter.svg|thumb|right|200px|Güneş Sistemi’nin Barysentrik koordinatlara(İngilizce: [[Barycentric coordinates (astronomy)|barycenter]]) göre hareketi.]]
 
GökölçümGök ölçümü, aynı zamanda [[ötegezegen]] algılama iddialarını desteklemek için kullanılır. Sistemin kütle merkezi etrafındaki [[etkileşimli yörüngeyeyörünge]]ye bağlı olarak gezegenin nedensebep olduğu, ve yıldızın gökyüzündeki görünen konumundakikonum değişimideğişimini ölçer. 2009 yılına kadar, yer tabanlı gökölçümgök ölçümü ile ötegezegenlerden hiç biri tespit edilememişken, daha sonraki çalışmalarla ötegezegenler doğrulanmıştır. Dünya’nın atmosferi gibi bozucu etkilerden etkilenmeyecek olması dolayısıyla gökölçümgök ölçümü çalışmalarının uzaya taşınmasıyla daha kesin sonuçların elde edilmesi umuluyor. [[NASA]]'nın planlanmış, ancak sonradan iptal edilmiş olan Uzay İnterferometri GöreviMisyonu (İngilizce[[İng.]]: {{dil|en|[[w:en:Space Interferometry Mission|Space Interferometry Mission]]}}) gökölçümgök ölçümü tekniklerini kullanarak 200 veya daha fazla [[yerbenzeriyer benzeri gezegen]]i ortaya çıkarmayı amaçlıyordu. [[Avrupa Uzay Ajansı]]’nın 2013’te gönderdiği [[Gaia]] adlı uzay aracı, gökölçümgök ölçümü tekniklerini yıldızlararasıyıldızlar arası ortamda uyguluyor.▼
▲[[Gök bilimci]]lere, gözlemlerini kaydetmek için çalıştıkları [[gözlemci çerçevesi]]nde temel bir işlevi olmasının dışında; [[gök mekaniği]], bir [[astrofizik]] dalı olan stellar dinamik(İngilizce: stellar dynamics) ve [[galaktik astronomi]] alanlarının da temelidir. [[Gözlemsel astronomi]]de, gökölçüm teknikleri kendilerine özgü hareketleriyle gökcisimlerini belirlemeye yarar. Aynı zamanda, zaman belirleyici bir enstrümandır. [[Eşgüdümlü evrensel zaman]] temelde kesin gözlemlere dayanarak Dünya’nın dönüşüyle senkronize edilen bir atom saatidir. Gökölçüm, kozmik merdiven mesafesinde önemli bir adımdır çünkü [[Samanyolu]] içerisindeki yıldızların [[ıraklık açısı]]nı saptamamızı sağlar.
 
Astrometrik ölçümler, [[astrofizikçi]]ler tarafından [[gök mekaniği]]ni belirli modellerde sınırlamak için kullanılıyor. [[Pulsar]]ların hızlarını ölçerek, [[süpernova]] patlamalarının asimetrisine bir limit koymak mümkündür. Aynı zamanda, gökölçümgök ölçümü sonuçları, galaksideki [[karanlık maddeninmadde]]nin dağılımını belirlemede kullanılıyor.▼
▲Gökölçüm aynı zamanda ötegezegen algılama iddialarını desteklemek için kullanılır. Sistemin kütle merkezi etrafındaki etkileşimli yörüngeye bağlı olarak gezegenin neden olduğu, yıldızın gökyüzündeki görünen konumundaki değişimi ölçer. 2009 yılına kadar, yer tabanlı gökölçüm ile ötegezegenlerden hiç biri tespit edilememişken, daha sonraki çalışmalarla ötegezegenler doğrulanmıştır. Dünya’nın atmosferi gibi bozucu etkilerden etkilenmeyecek olması dolayısıyla gökölçüm çalışmalarının uzaya taşınmasıyla daha kesin sonuçların elde edilmesi umuluyor. NASA'nın planlanmış ancak sonradan iptal edilmiş olan Uzay İnterferometri Görevi (İngilizce: Space Interferometry Mission) gökölçüm tekniklerini kullanarak 200 veya daha fazla [[yerbenzeri gezegen]]i ortaya çıkarmayı amaçlıyordu. [[Avrupa Uzay Ajansı]]’nın 2013’te gönderdiği [[Gaia]] adlı uzay aracı gökölçüm tekniklerini yıldızlararası ortamda uyguluyor.
 
GökbilimcilerAstronomlar, gökölçümgök ölçümü tekniklerini Dünya’ya yakın cisimleri izlemek için kullanıyorlar. GökölçümGök ölçümü, birçok Güneş Sistemi cisminin tespitinde rekor kırılmasının nedenidir. GökbilimcilerAstronomlar, bu cisimleri astrometri kullanılarakkullanarak bulmak için bütün gökyüzünü tarayan teleskoplar ve çeşitli aralıklarda fotoğraf çekmesi için büyük alan kameraları kullanıyorlarkullanıyor. GökbilimcilerAstronomlar, bu fotoğrafları işleyerek arka plandaki sabit görünen yıldızlara göre güneşGüneş sistemiSistemi cisimlerinin hareketlerini belirleyebiliyorlar. İlk olarak seçilen birim zamana göre gözlem yapılıyor. GökbilimcilerAstronomlar, bu süre boyunca Dünya’nın hareketinden kaynaklanan ıraklık açısını ve cismin hesaplanan güneşGüneş merkezine olan mesafesini karşılaştırıyor. Bu mesafe ve diğer fotoğraflar kullanılarak, cismin [[yörünge öğeleriögeleri]] de dahil birçok bilgi elde edilebilir.▼
▲Astrometrik ölçümler [[astrofizikçi]]ler tarafından [[gök mekaniği]]ni belirli modellerde sınırlamak için kullanılıyor. [[Pulsar]]ların hızlarını ölçerek, [[süpernova]] patlamalarının asimetrisine bir limit koymak mümkündür. Aynı zamanda, gökölçüm sonuçları, galaksideki karanlık maddenin dağılımını belirlemede kullanılıyor.
 
[[50000 Quaoar]] ve [[90377 Sedna]], [[Michael E. Brown]] tarafından bu yöntemlerle keşfedilen iki güneşGüneş sistemiSistemi objesidircismidir. Diğerleri, [[Palomar Gözlemevi]]'nin {{convert|48 inçlik(1.2 m)|in}} Samuel Oschin teleskobu ve yine Palomar'ın büyük alan CCD kamerası kullanılarak Caltech’te[[Caltech]]’te keşfedilmiştir. Gökbilimcilerin,Astronomların gökyüzündeki cisimlerin konumlarını ve hareketlerini takip etme yeteneği, Kendikendi Güneş Sistemi’mizi,Sistemi’miziN Evren’imizdeki[[Evren]]’imizdeki diğer bütün cisimlerle birlikte geçmişini, şimdiki halinihâlini ve geleceğini anlamak için çok önemlidir.▼
▲Gökbilimciler, gökölçüm tekniklerini Dünya’ya yakın cisimleri izlemek için kullanıyorlar. Gökölçüm, birçok Güneş Sistemi cisminin tespitinde rekor kırılmasının nedenidir. Gökbilimciler, bu cisimleri astrometri kullanılarak bulmak için bütün gökyüzünü tarayan teleskoplar ve çeşitli aralıklarda fotoğraf çekmesi için büyük alan kameraları kullanıyorlar. Gökbilimciler bu fotoğrafları işleyerek arka plandaki sabit görünen yıldızlara göre güneş sistemi cisimlerinin hareketlerini belirleyebiliyorlar. İlk olarak seçilen birim zamana göre gözlem yapılıyor. Gökbilimciler, bu süre boyunca Dünya’nın hareketinden kaynaklanan ıraklık açısını ve cismin hesaplanan güneş merkezine olan mesafesini karşılaştırıyor. Bu mesafe ve diğer fotoğraflar kullanılarak, cismin [[yörünge öğeleri]] de dahil birçok bilgi elde edilebilir.
 
▲[[50000 Quaoar]] ve [[90377 Sedna]], [[Michael E. Brown]] tarafından bu yöntemlerle keşfedilen iki güneş sistemi objesidir. Diğerleri, [[Palomar Gözlemevi]]'nin 48 inçlik(1.2 m) Samuel Oschin teleskobu ve Palomar büyük alan CCD kamerası kullanılarak Caltech’te keşfedilmiştir. Gökbilimcilerin, gökyüzündeki cisimlerin konumlarını ve hareketlerini takip etme yeteneği, Kendi Güneş Sistemi’mizi, Evren’imizdeki diğer bütün cisimlerle birlikte geçmişini, şimdiki halini ve geleceğini anlamak için çok önemlidir.
 
== İstatistik ==
Gökölçüm’ünGök ölçümünün temel taşı hata düzeltmedir. [[Atmosfer]] koşulları, kullanılan aletlerin kusursuz olmaması, gözlemciden kaynaklanan hatalar gibi birçok faktör, gökcisimleriningök cisimlerinin konumlarını belirlerken çok sayıda hata üretir. Bu hatalar, gözlem aletlerinin geliştirilmesi ve alınan verilerin düzenlenmesi gibi çok sayıda teknikle azaltılabilir. Sonuçlar, daha sonra [[istatistik]]sel yöntemler kullanılarak analiz edilebilir.
 
== Bilgisayar programları==
* [http://astrometry.net/ Astrometry.net] ÇevrimiçiÇevrim gökölçümiçi gök ölçümü▼
* [http://www.xparallax.com/ XParallax viu] Windows için ücretsiz bir uygulama
* [http://www.astrometrica.at/ Astrometrica] Windows için uygulama
▲* [http://astrometry.net/ Astrometry.net] Çevrimiçi gökölçüm
 
== Bilim kurguda ==
 
* ''[[StarBattlestar Trek:Galactica Voyager(2004 TV series)]]'' adlı filmdedizide gök '''Gökölçüm'''ölçümü laboratuvarı birçok sahnedekonuşmada geçer.
* ''[[BattlestarStar GalacticaTrek: (2004 TV series)Voyager]]'' adlı dizidefilmde '''Gök gökölçümölçümü''' laboratuvarı birçok konuşmadasahnede geçer.
 
==KaynakçaKaynaklar==
{{Kaynakça}}
İngilizce vikipedi
 
===Ek okumalar===
85. satır:
* [http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS The Hipparcos Space Astrometry Mission] — on ESA
 
[[Kategori:GökölçümGök ölçümü| ]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Astrometri" sayfasından alınmıştır