Urmiye Gölü: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
bilgi kutusu eklendi |
madde genişletme |
||
15. satır:
| kentler =
}}
'''Urmiye Gölü''' ([[Farsça]]: <big>دریاچه ارومیه</big>), [[İran]]'ın kuzeybatısında, [[Batı Azerbaycan Eyaleti]] ile [[Doğu Azerbaycan Eyaleti]] arasında bulunan tektonik oluşumlu tuz gölü.
== Fiziki özellikleri ==
İran'ın en büyük gölüdür, aynı zamanda Dünya'nın en büyük ikinci [[tuz gölü]]dür. Göl 5,200 km² yüz ölçümüne sahip olup en derin yeri yaklaşık 16 metredir. K-G uzunluğu 140 km, doğu- batı genişliği 55 km'dir. Göl içinde seviye durumuna göre 80 ile 100'den fazla ada bulunur. Havza büyüklüğü 52.209 km² olan göl, bu alanın sularını toplar. Dışarı akışı olmayan göl [[kapalı havza]]lıdır. Adaların birinde (Şahı Adası) [[Cengiz Han]]'ın torunu [[Hülagû Han]]'ın kabri vardır.[[Tebriz]] gölün kıyısındaki en büyük yerleşim yeridir.
Göl kuzey-güney yönünde uzanan doğrultu atımlı [[fay]]ın oluşturduğu [[tektonik]] çukurlukta yer alır<ref name=irfan>{{Web kaynağı|url = http://www.irfanakar.com/turkish/pdf/tez.pdf|başlık= Urmiye Gölü|yazar= AKARi İrfan |tarih= 2011|eser= ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ KULLANILARAK ACIGÖL (TÜRKİYE)-URMİYE (İRAN) GÖLLERİNDE SU YÜZEYİ DEĞİŞİMLERİ VE YAKIN ÇEVRESİNDE ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ|yayıncı= |erişimtarihi= 16 Eylül 2015}}</ref>.
Gölde normal tuzluluk 130-160 gr/lt iken, suların azalması ile birlikte 330 gr/lt düzeyine çıkmıştır. Bu oran deniz tuzluluğunun sekiz katıdır.
Göl çevresi [[Hazar Gölü]]nün ılıman etkisini engelleyen yüksek dağlarla çevrilidir. Deniz etkisine kapalı alanda Karasal iklim etkilidir. Sıcaklık farkı fazladır. Sıcaklıklar -20 ile 40C arasında değişir. Çoğunluğu ilkbahar (%42) ve kışın(%36) düşen yağış miktarı 327 mm'dir<ref name=irfan/>.
Göle 7 adet mevsimlik, 14 adet sürekli, toplan 21 akarsu, 39 su kanalı ulaşır. Acıçay, Sofi Çayı, Azerşehr Çayı, Merdiçay göle dökülen önemli akarsulardır. Zerrineh Nehri, Simineh Nehri, Godar Deresi, Zola Deresi, Nazlıdere, Baranduz, Zola, Berdsur çayları da göle dökülür.
== Doğal hayat ==
Göçmen kuşlara kışlak olan göl çevresinde endemik canlılar da yaşar. Çevrede 200 kuş türü kayıt altına alınmıştır. Suda fazla bir canlı yaşamaz, kuşların beslenmesinde önemli olan [[Artemia]] bulunmaktadır. [[Flamingo]], [[pelikan]], [[Bayağı kaşıkgaga|spatula]], [[Aynakgaga|ibiş]], [[leylek]] ve [[martı]] gölde yaşayan kuş türleridir. 41 sürüngen, 7 amfibi alanda yaşam sürmektedir.
Urmiye Gölü, 1975'de [[Ramsar alanı]], 1976 yılında ise [[UNESCO]] [[Biosfer rezervi]] listesine eklenmiştir.
== Gölün küçülmesi ==
[[Dosya:Urmia lake drought.gif|thumb|right|200px|Urmiye Gölü'nün küçülmesi, 1984-2003 aralığı]]
Urmiye Gölü uzun zamandır küçülmektedir. Yılda yaklaşık 0.6m ile 1m arasında buharlaşma olmaktadır. İran yağışın yetersiz buharlaşmanın güçlü olduğu bir iklime sahiptir. Türkiye'ye bir yılda düşen ortalama yağış 642 mm iken İran'a 252 mm yağış düşer. Düşen yağışın %71'i buharlaşma ile kaybedilir. Yağışların azaldığı dönemlerde yeraltı suları yoğun olarak kullanılmıştır. Su kıtlığının oluştuğu zamanlarda göl yüzeylerinde küçülme meydana gelmiştir. 1975-2011 yılları arasında göl yüzeyi 7 m alçamıştır. Sadece Urmiye Gölü değil, Tashak, Bakhtegan, Parishan ve bazı küçük göller küçülmeye başlamıştır<ref name=orsam>{{Web kaynağı|url = http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20131230_inceleme7.pdf|başlık= İran’ın Urmiye Gölü Sorunu|yazar= MADEN, Tuğba Evrim|tarih= Aralık 2013|eser= |yayıncı= orsam.org.tr|erişimtarihi= 16 Eylül 2015}}</ref>.
Göl sularının çekilmesinin sebepleri şu şekilde sıralanmaktadır: %65 iklim değişimi, %25 barajlar ve göle gelen suların kullanılması, %10 yağış miktarının azalması. Çevre halkı göle dökülen ırmaklara yapılan 25 barajın kurumanın esas sebebi olduğuna inanmaktadır<ref name=orsam/>.
Gölün yeniden canlandırılması amacıyla [[Van Gölü]]'nde veya [[Gürcistan]]'dan su taşınması gündeme alınmıştır<ref>{{Web kaynağı|url = http://www.haber7.com/ortadogu/haber/1557242-iran-van-golunden-su-tasiyacak|başlık= İran Van Gölü'nden su taşıyacak|yazar= |tarih= 15 Eylül 2015|eser= |yayıncı= haber7.com|erişimtarihi= 15 Eylül 2015}}</ref>.▼
Göl sularının çekilerek tuzlu alanların ortaya çıkması çevre halkında endişeye sebep olmuştur. Göl çevresinde yaşayan 13 milyon insan ve sekiz kentten altısı kuraklıktan önemli ölçüde etkilenecektir. 2011 Ağustos ve Eylül aylarında [[Urmiye]] ve [[Tebriz]]'de önemli gösteriler yapılmıştır<ref>{{Web kaynağı|url = http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/18657344.asp|başlık= İran Türkleri ayaklandı|yazar=
Yalçın BAYER|tarih= |eser= |yayıncı= hurriyet.com.tr|erişimtarihi= 16 Eylül 2015}}</ref>. Çöle dönen göl tabanından biriken 8 milyar tuzun fırtınalarla, 500 km çaplı alanda etkili olmasından endişe edilmektedir. Bu durumda [[Türkiye]], [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]] ve [[Irak]]'da tarım ve şehirler olumsuz etkilenecektir<ref>{{Web kaynağı|url = http://politikekoloji.org/urmu-der-ki-susuzam/|başlık= Urmu der ki, "Susuzam"|yazar=İLHAN, Akgün|tarih= 18/03/2013|eser= |yayıncı= politikekoloji.org|erişimtarihi= 16 Eylül 2015}}</ref>.
Urmiye Gölü tarihi zamanlarda seviye değişimleri yaşamıştır. Günümüzde 1276 m olan denizden yükseltisi, son 200 yılda sürekli düşmektedir. Göl [[Pleistosen]] zamanı boyunca dört kez seviye değişimi geçirmiştir. Göl seviyeleri; 1410 m, 1385 m, 1360-1380 m, 1280 m yüksekliklerinde bulunmuştur<ref name=irfan/>.
== Kurtarma çalışmaları==
İran yönetimi önceleri gölün küçülmesini 500 yılda bir gerçekleşen doğal bir olay olarak görmüştür. Yapılacak yatırımların gereksiz bulunmuştur. Kuraklığın ilerlemesiyle önlemler tartışılmaya başlanmıştır.
Öncelikle [[Aras Nehri]]'nden kullanım hakkını 500 km'lik boru hattıyla göle yönlendirmeyi planladılar. Türkiye'den doğan Aras Nehri Ermenistan-İran sınırını oluşturmaktadır. İki ülkeninde sınırda suyun %50'sini kullanma hakkı vardır. Bu suyun yetmeyeceği anlaşılınca [[Kürdistan Eyaleti]]'nden de su transferi planlandı. Göle dökülen nehirler üzerinde yapılmakta olan 80 baraj inşaatı durdurulma kararı alındı. Tarımsal sulama tekniklerinin iyileştirilmesi ve su israfının azaltılması projelendirildi.
▲Gölün yeniden canlandırılması amacıyla [[Van Gölü]]'nde veya [[Gürcistan]]'dan su taşınması gündeme alınmıştır<ref>{{Web kaynağı|url = http://www.haber7.com/ortadogu/haber/1557242-iran-van-golunden-su-tasiyacak|başlık= İran Van Gölü'nden su taşıyacak|yazar= |tarih= 15 Eylül 2015|eser= |yayıncı= haber7.com|erişimtarihi= 15 Eylül 2015}}</ref>.
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
[[Kategori:İran'daki göller]]
[[Kategori:İran'daki korumalı bölgeler]]
| |||