Osmanlı alfabesi: Revizyonlar arasındaki fark

* '''Vurgu İmi (´)''': Sert ve vurgulu bir söyleyiş kazandırır. Vurgu İmini tüm sessiz harflere uygulamak mümkündür. Mesela; ''Ý, [[Ć]], Ś, Ź, Ŕ, Ĺ, Ń, Ḱ, Ẃ, Ḿ, Ṕ'' harfleri gibi... Türkçede vurgulu okuyuş ancak sessiz harflerde duraklayarak mümkündür. Böylece aslında vurgu iminin birinci işlevi olan vurgulama sağlanmış olur. Örneğin: ''Hać (Hacc), Haḱ (Hakk)''... Böylece sessiz harflerde bir duraksama yaptırır. Örneğin: ''Aý Han'' ve ''Ayhan'' sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıkta olduğu gibi. Ayrıca ''Eḱmek'' ve ''Ekmek'' sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıklar yine örnek olarak verilebilir. Anadolu Türkçe'sinde kesme işareti biçiminde yabancı dillerden -özellikle Arapça'dan- gelen bazı kelimelerin aksanlı (duraklayarak) okunmasını sağlar. Burada asıl yapılan şey üzerine geldiği sessiz harfte bir duraklama sağlayıp, diğer heceye sesli harf ile başlamaktır. Örneğin: ''Kıt́a, Kuŕa, Meĺun...'' Türk Afabesinde bu kelimeleri bu biçimde yazabilmek için aksan işareti yerine, -belki de birbirlerine çok benzedikleri için- kesme işareti (‘) kullanılmıştır. Fakat Türkçe’de heceyi sessiz harfle bitirip sesli harfle başlamak Anadolu Türkçesinin yapısına uygun olmadığı için zaten söyleyişte de bu biçimler genelde tercih edilmez ve heceler kesintisiz düz okunur.

 

*'''Aksan İmi (ˋ)''': Sola yatık olarak kullanılır. Sözcüğün aksanlı olarak seslendirilmesine imkan tanır. Türkçede aksanlı okuyuş ancak bazı harflerin inceltilmesiyle mümkündür. Türkçe’de fonetik gösterge olarak sessiz harflerde kullanılabilir. K, G, L gibi harflerin inceltilmesini sağlar. Örneğin: ''Rüzg̀ar, Derg̀ah, Tezg̀ah, Yadig̀ar, G̀ah, Lal̀, Hal̀, Rol̀, Gol̀.'' Ancak bazı dillerde harfin ses değerini de değiştiren bir göstergedir. Türkçede ise yalnızca kelimelerdeki ses değerini göstermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir işarettir.

 

== Yazı biçemleri ==

El yazması eserleri el yazısıyla çoğaltan kimselere ''[[müstensih]]'', bir [[hattat]] öğretmenin, aynısını yazmaları için öğrencilerine verdiği yazı örneği'ne de ''[[meşk]]'' denilir. Arap alfabesinden geliştirilen, [[Osmanlı Türkçesi]]nde kullanılan yazı biçemleri;

{{ana|Dîvânî}}

Dîvânî, [[sülüs]] ve tâlik (''ta'lik'') yazı şekillerini içerir. 16. yüzyılda farklı büyüklükte ''celî dîvânî'' adında idari işlerde ve [[Osmanlı İmparatorluğu]]nda resmi yazışmalarda kullanılmıştır. 18. yüzyılda basitleştirilmiş ve (''kırması dîvânî '') geliştirilmiş ve Osmanlı Saltanatının sonuna dek saray'da kullanılmıştır. Bir bakıma tevki<ref>Resmî belgelerde kullanılan bir yazı türüne verilen ad. [http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&sözcük=tevki&ayn=tam TDK ''BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü'' 1974]</ref> e, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. (''Fatih döneminde belirmiş, Yavuz döneminde gelişmiştir. Yalnız buyrultularda kullanılır.'')<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&sözcüksec=96706 TDK ''BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü'' 1974]</ref>

[[Dosya:Izzet 51.png|thumb|center|400px|<center>[[Mehmed İzzet Efendi]]'nin ''celî dîvânî'' el yazması</center>]]

 

{{ana|Muhakkak}}

[[Dosya:Muhaqqaq script.gif|thumb|60px|right|muhakkak yazım]]

([[Arapça]]: '''محقق''') Arap alfabesinde geliştirilen, [[sülüs]] yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen ad.<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&sözcük=muhakkak&ayn=tam TDK ''BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü'' 1974]</ref> Önceleri sadece çok az levhalarda ve bazı [[besmele]]lerde ve [[Muhammed bin Abdullah]] isminin yazımında kullanılmış, fakat 16. yüzyıldan sonra pek kullanılmamıştır.

 

{{ana|Nesih}}

[[Dosya:Al Fatihah - naskh script.jpg|thumb|60px|right|nesih yazım]]

Arap alfabesinde geliştirilen, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü.<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&sözcük=nesih&ayn=tam TDK ''BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü'' 1974]</ref> dür. ([[Arapça]]: '''نسخ''', ''nasakha'', ''naskh'') de denilen yazı şekli [[1928]] yılına kadar daha çok [[Kur'an]] ve ilmî eserlerin çoğaltılmasında kullanılmıştır.

 

{{ana|Rik'a}}

([[Arapça]]: '''الرقعة''') Arap alfabesinde geliştirilen, Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen isim<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&sözcük=rika&ayn=tam TDK ''BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü '' 1974]</ref> olup, [[Osmanlı İmparatorluğu]]nda kullanılan günlük basit el yazısı biçimidir. Onaylar genellikle rika ile yazılmıştır.

[[Dosya:Riqa.png|thumb|center|400px|''rik'a'' yazım]]

 

{{ana|Tevki}}

([[Arapça]]: '''توقِ''') Arap alfabesinde geliştirilen, [[sülüs]] yazının daha değişik ve ufaltılmış bir yazı biçimidir. Resmî belgelerde kullanılmıştır. Kelime anlamı "1. Padişah buyruklarına çekilen tuğra.

2. Bu tuğrayı taşıyan buyruk" şeklindedir.<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/ Büyük Türkçe Sözlük "Tevki"] Türk Dil Kurumu</ref>

 

{{ana|Ta'lik}}

Arap alfabesinde geliştirilen, [[sülüs]]ün sağdan sola doğru yatık olarak yazılan yazı türlerinden biridir. Tüm harfleri yuvarlağımsı olan bu yazı biçimi, [[İran]]'da geliştirilmiş, bir santim veya daha fazla genişlikte kalemle yazılmış olanına da ''celi ta'lik'' adı verilir.

*Pihan, A. P. Notice sur les divers genres d'écriture ancienne et moderne des Arabes, des Persans et des Turcs. — Paris, 1856

 

{{kaynakça}}