Özgür yazılım: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Justinianus (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
k Türkçede eş anlamdan doğan (İngilizcede free hem özgür hem ücretsiz.) bir karmaşa olmadığı için gereksiz olan kısmı sildim. Etiket: tanım değiştirme |
||
1. satır:
'''Özgür
yazılım''' (İngilizcesi ''{{lang|en|free software}}''), kullanıcısına
çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme
özgürlükleri tanıyan [[yazılım]] türüdür. Tersi, [[sahipli yazılım]]dır
(İngilizcesi ''{{lang|en|proprietary software}}''). Özgür yazılımlar çoğunlukla
ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler.
== Tarihçe ==
[[Dosya:Rms ifi large.jpg|thumb|right|170px|[[Richard Stallman]],
[[Özgür Yazılım Hareketi]]'nin kurucusu]] 1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür
yazılımla ilgili ''yazılım hürriyetleri''ne sahip olmaları normaldi.
[[Yazılım]] genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım
yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım
üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye
olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti.
1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla
yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin
bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya
verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet
başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi
karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla
bütünleşmesini istemiyordu.
17 Ocak 1969'da yayınlanan ''Amerika Birleşik Devletleri [[IBM]]'ye
karşı'' yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici
olarak sıfatlandırdı.<ref>{{Kitap kaynağı | soyadı = Fisher| ad =
Franklin M.| ortak yazarlar = McKie, James W.; Mancke, Richard B. |
başlık =IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History |
yayıncı = Praeger | yıl =1983 | isbn =0-03-063059-2 }}</ref> Bazı
yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar
artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde [[yazılım geliştirme|yazılım
endüstrisi]], [[Bilgisayar programı|bilgisayar programlarını]] sadece
kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen
[[çalıştırılabilir]]ler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler
almaya başladı. 1980'de [[copyright]] kanununun kapsamı bilgisayar
programlarını içine aldı.
1983'te [[MIT]] [[Yapay Zekâ]] Laboratuvarı'ndaki [[çökertici]]
topluluğunun uzun süreli üyesi [[Richard Stallman]], bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak [[GNU]] projesini îlan etti. [[GNU işletim sistemi]] için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de [[Özgür Yazılım Vakfı]] kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "[[copyleft]]" kavramını ''yazılım hürriyeti'' garantilemek için çıkardı. Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için
özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken [[mikroçip]] gibi donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). [[Creative Commons]] ve [[serbest kültür|serbest kültür hareketi]], özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir. == Barındırdığı özgürlükler ==
[[Özgür Yazılım Vakfı]]'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli başlı dört
özgürlüğü barındırır: {| style="background:transparent;" width="100%" border="0"
Satır 20 ⟶ 61:
| style="width:90px" |'''Özgürlük 1'''
| :
| Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.<ref name="Özgür
Yazılımın Tanımı"/> |- valign="top"
| '''Özgürlük 2'''
| :
| Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri
doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |- valign="top"
| '''Özgürlük 3'''
| :
| Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.<ref name="Özgür
Yazılımın Tanımı"/><br> Bir özgür yazılım herkesçe istenilen sayıda makineye kurulabilir,
kopyası çıkarılabilir ve istenilen kimselere dağıtılabilir, hatta satılabilir. |- valign="top"
| '''Özgürlük 4'''
| :
| Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve
geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için de bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |}
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip
oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı">{{web kaynağı | url = http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html
| yazar =
Satır 45 ⟶ 97:
}}</ref>
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi
ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılım, çoğu zaman [[açık kaynak]] kodlu yazılım kavramı
(''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür
yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar
özgür yazılım olmayabilir.
Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde
zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip
olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından denetlenebilir.
Güvenli yapısı sayesinde Dünya'da pek çok ülkede askeri kuruluş,
[[Linux]] işletim sistemi tercih edilmektedir.<ref>{{web kaynağı
| url =
▲ | url = http://www.tankado.com/ordunuz-hala-annenizin-iletim-sistemini-mi-kullanyyor
| yazar = Görkem Çetin / Ali Işıngör
| başlık = Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor?
Satır 58 ⟶ 121:
}}</ref>
Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin [[GNU Genel Kamu Lisansı|GNU
GPL]]), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır. == Bazı özgür yazılım lisansları ==
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür
kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun [http://www.gnu.org/licenses/license-list.html Licenses] sayfasında listelenmektedir. En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında [[GNU GPL]]
lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir. * [[GNU Genel Kamu Lisansı]] (GPL)
Satır 83 ⟶ 154:
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.fsf.org Özgür Yazılım Vakfı] {{İng.}}
* [http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html Özgür yazılımın tanımı -
felsefesi] * [http://www.gnu.org/licenses/license-list.html GNU'nun web sitesinde
sürekli güncellenen lisans bölümü] {{İng.}} * [http://www.gnu.org/philosophy/categories.tr.html Lisanslarına göre
yazılım kategorileri] * [http://www.rtuk.org.tr/upload/UT/32.pdf Kamuda özgür yazılım
kullanımı] * [http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/eula_facts.html
Microsoft EULA üzerine bir inceleme] (Çağatay Çebi) *
* [http://www.sendika.org/2013/11/ozgur-yazilim-simdi-neden-daha-onemli-richard-stallman-1/ Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli] (Richard Stallman)▼
Özgür Yazılım seminer notları] (Doruk Fişek)
* [http://ozgurlisanslar.org.tr/ Özgürlisanslar.org.tr] (Özgür lisansların Türkçe çevirileri)▼
*
* [https://blog.piesso.com/ozgur-yazilim-lisanslari Özgür Yazılım Lisansları] (blog.piesso.com)▼
▲
* [http://en.wikibooks.org/wiki/FOSS_Licensing/How_to_Make_the_Source_Free_or_Open Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu] {{İng.}}▼
Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli] (Richard Stallman)
lisansların Türkçe çevirileri)
Lisansları] (blog.piesso.com)
*
▲
Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu] {{İng.}}
{{FOSS}}
| |||