Küresel yıldız kümesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Seçkin içerik şablonları kaldırılarak ilgili tanımlar Vikiveri'ye aktarıldı |
Uzaylıfeza (mesaj | katkılar) Hem ödevim için hem Türkçe vikipediye katkıda bulunmak için ingilizcesinden çeviri yapıyorum. |
||
1. satır:
[[Dosya:
| author =The Hubble Heritage team
| url = http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1999/26/
| title = Hubble Images a Swarm of Ancient Stars
| work = HubbleSite News Desk
| publisher = Space Telescope Science Institute
| date =1999-07-01 | accessdate = 2006-05-26 }}</ref>]]
'''Küresel yıldız kümesi''' [[gökada]] merkezi etrafında uydu gibi dolanan, yıldızların küresel bir bileşimidir. Küresel yıldız kümeleri [[yerçekimi]] ile bir arada durabiliyorlar. Yerçekimi sayesinde küresel bir şekle sahipler ve göreceli olarak merkeze doğru artan bir madde yoğunluğuna sahipler. [[Yıldız kümesi]]nin bir alt kategorisi olan [[küresel yıldız kümesi]], [[Latince]] bir sözcük olan ve küçük küre anlamına gelen ''globulus'' kelimesinden türetilmiştir.
[[Galaksi halesi]] içinde bulunan küresel yıldız kümelerinin, disk içinde bulunan daha az yoğunluktaki [[açık yıldız kümesi]]ne göre çok daha fazla yıldız içerdikleri ve daha yaşlı oldukları bulundu. Küresel yıldız kümeleri tam anlamıyla galaksi içerisinde yaygın durumdalar. [[Samanyolu]] gökadası içindeşu ana kadar bulunan 150<ref>{{cite web | last=Harris | first=William E. |date=February 2003 | url=http://www.physics.mcmaster.ca/~harris/mwgc.dat | title=CATALOG OF PARAMETERS FOR MILKY WAY GLOBULAR CLUSTERS: THE DATABASE | accessdate=2009-12-23 }}</ref> ila 158<ref>{{cite web
| last=Frommert | first=Hartmut |date=August 2007
| url=http://spider.seds.org/spider/MWGC/mwgc.html
| title=Milky Way Globular Clusters
| publisher=SEDS | accessdate=2008-02-26 }}</ref> tane küresel yıldız kümesi var. Belki de 10 ila 20 arasında hala keşfedilmemiş küresel yıldız kümesi vardır. <ref name="milky way">{{cite journal
| author = Ashman, Keith M.; Zepf, Stephen E.
| date= 1992
| title = The formation of globular clusters in merging and interacting galaxies
| journal = Astrophysical Journal, Part 1
| volume = 384 | pages = 50–61
| bibcode = 1992ApJ...384...50A | doi = 10.1086/170850 }}</ref> Daha büyük gökadalar daha fazla kümeye sahip olabilirler. Örneğin, [[Andromeda Galaksisi|Andromeda]], 500 gibi büyük sayıda küresel yıldız kümesine sahip olabilir. <ref>{{cite journal
| author = Barmby, P.; Huchra, J. P.
| title=M31 Globular Clusters in the Hubble Space Telescope Archive. I. Cluster Detection and Completeleness
| journal=The Astronomical Journal | date=2001
| volume=122 | issue=5 | pages=2458–2468
| url=http://www.journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/323457 | doi = 10.1086/323457 | bibcode=2001AJ....122.2458B|arxiv = astro-ph/0107401 }}</ref> [[Messier 87|M87]] gibi bazı devasa [[eliptik galaksi]]lerde, özellikle galaksi kümelerinin merkezinde, 13,000 tane küresel yıldız kümesi bulunabilir. Bu küresel yıldız kümeleri gökada etrafında, 40 [[parsek|kiloparsek]] (yaklaşık olarak 131,000 [[ışık yılı]]) gibi büyük yarıçaplarda dolanırlar. <ref>{{cite journal
| author = Dauphole, B.; Geffert, M.; Colin, J.; Ducourant, C.; Odenkirchen, M.; Tucholke, H.-J.
| title=The kinematics of globular clusters, apocentric distances and a halo metallicity gradient
| journal=[[Astronomy and Astrophysics]] | date=1996
| volume=313 | pages=119–128
| bibcode=1996A&A...313..119D
| last2 = Geffert
| last3 = Colin
| last4 = Ducourant
| last5 = Odenkirchen
| last6 = Tucholke }}</ref>
[[Yerel grup]]taki her yeterli kütleye sahip gökadada, bağlantılı [[küresel yıldız kümesi]] grupları vardır. Neredeyse incelenmiş her büyük gökadanın, küresel yıldız kümesi sistemine sahip olduğu bulunmuştur. <ref>{{cite journal
| last = Harris | first = William E.
| title=Globular cluster systems in galaxies beyond the Local Group
| journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics
| date=1991 | volume=29
| issue = 1 | pages=543–579
| bibcode=1991ARA&A..29..543H
| doi=10.1146/annurev.aa.29.090191.002551 }}</ref> [[Yay eliptik cüce gökadası]] ve [[Büyük köpek cüce gökadası]]’nın kendi küresel yıldız kümelerini( örneğin [[Palomar 12]] ) Samanyolu gökadasına bağışlama süreci içinde oldukları görülüyor. <ref>{{cite journal
| author=Dinescu, D. I.; Majewski, S. R.; Girard, T. M.; Cudworth, K. M.
| title=The Absolute Proper Motion of Palomar 12: A Case for Tidal Capture from the Sagittarius Dwarf Spheroidal Galaxy
| journal=[[The Astronomical Journal]] | date=2000
| volume=120 | issue=4 | pages=1892–1905
| bibcode=2000astro.ph..6314D
| doi=10.1086/301552 |arxiv = astro-ph/0006314 }}</ref> Bu, geçmişte kaç tane küresel yıldız kümesinin yakalanmış olabileceğini gösteriyor.
Küresel yıldız kümelerinin galaksideki ilk yıldızların üretiidiği yer gibi görünmesine rağmen, galaksi evrimindeki kökenleri ve rolleri hala açık değil. Küresel yıldız kümelerinin [[cüce eliptik galaksi]]lerinden önemli ölçüde farklı olduğu görüldü ve ayrı bir galaksiden ziyade ana galaksideki yıldız oluşumunun bir parçası olarak ortaya çıktılar. <ref name=apj613>{{cite journal
| last=Lotz | first=Jennifer M.
|author2=Miller, Bryan W. |author3=Ferguson, Henry C.
| title=The Colors of Dwarf Elliptical Galaxy Globular Cluster Systems, Nuclei, and Stellar Halos
| journal=The Astrophysical Journal
|date=September 2004 | volume=613
| issue=1 | pages=262–278 | doi=10.1086/422871 | bibcode=2004ApJ...613..262L|arxiv = astro-ph/0406002 }}</ref> Bununla birlikte, gökbilimciler tarafından önerilen son tahminler gösteriyor ki küresel yıldız kümeleri ve cüce küresel galaksiler açıkça ayrılmayabilir. <ref name="Bergh2007">{{Cite journal
| last = van den Bergh | first = Sidney
| authorlink = Sidney van den Bergh
| title = Globular Clusters and Dwarf Spheroidal Galaxies
| date = November 2007
| journal =[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]], in press
| arxiv=0711.4795
| doi = 10.1111/j.1745-3933.2008.00424.x
| volume = 385
| issue = 1
| pages = L20
| bibcode=2008MNRAS.385L..20V}}</ref>
==Gözlemlerin tarihçesi==
{| class="wikitable" align="right"
|+ '''İlk Küresel Yıldız Kümesi Keşifleri'''
!Küme ismi
!Kaşif
!Yıl
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 22|M22]]
|[[Abraham Ihle]]
|1665
|-
|style="text-align: center;"|[[Omega Centauri|ω Cen]]
|[[Edmond Halley]]
|1677
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 5|M5]]
|[[Gottfried Kirch]]
|1702
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 13|M13]]
|Edmond Halley
|1714
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 71|M71]]
|[[Philippe Loys de Chéseaux]]
|1745
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 4|M4]]
|Philippe Loys de Chéseaux
|1746
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 15|M15]]
|[[Jean-Dominique Maraldi]]
|1746
|-
|style="text-align: center;"|[[Messier 2|M2]]
|Jean-Dominique Maraldi
|1746
|}
İlk keşfedilen küresel yıldız kümesi [[Messier 22|M22]] idi. 1665 yılında Alman amatör astronom [[Abraham Ihle]] tarafından keşfedildi. <ref>{{cite web
| author = Sharp, N. A.
| url = http://www.noao.edu/image_gallery/html/im0575.html
| title = M22, NGC6656
| publisher = REU program/NOAO/AURA/NSF
| accessdate = 2006-08-16 }}</ref> Bununla birlikte, ilk teleskoplara verilen [[ışık düzengeci]] ile küresel yıldız kümeleri içindeki bireysel yıldızların [[açısal çözünürlük]]leri, [[Charles Messier]] [[Messier 4|M4]] cismini gözleyene kadar belirlenememişti. <ref name="boyd2008">{{cite book
| first=Richard N. | last=Boyd | date=2008
| title=An introduction to nuclear astrophysics
| page=376 | publisher=University of Chicago Press
| isbn=0-226-06971-0 }}</ref> Keşfedilen ilk sekiz küresel yıldız kümesi tabloda gösterilmiştir. Hemen sonrasında, [[Nicolas Louis de Lacaille|Abbé Lacaille]], [[47 Tucanae|NGC 104]], [[NGC 4833]], [[Messier 55|M55]], [[Messier 69|M69]] ve [[NGC 6397]] cisimlerini 1751–52 kataloğunda listelemiştir. Sayıdan önce gelen ''M'' Charles Messier’in kataloğuna atıfta bulunurken, ''NGC'' ise [[John Louis Emil Dreyer|John Dreyer]] tarafından hazırlanan [[Yeni Genel Katalog]]’a atıfta bulunur.
[[William Herschel]] araştırmaya başlamadı çünkü 1782’de büyük teleskopları kullanarak programı uygulayamamıştı. Bilinen 33 küresel yıldız kümesindeki yıldızları çözümleyebilmişti ve aynı zamanda 37 yeni küresel yıldız kümesi daha buldu. Herschel’in 1789 yılındaki derin gökyüzü cisimleri kataloğunda, ilk defa ''küresel yıldız kümesi'' adını kullandı ve tanımladı.
Keşfedilen küresel yıldız kümesi sayısı gittikçe artmaya devam etti, 1915’te 83’e ulaştı, 1930’da 93’ye ulaştı ve 1947 yılı itibariyle 97’ye ulaştı. Toplamda 152 küresel yıldız kümesi [[Samanyolu]] gökadası içinde keşfedilmiştir. Samanyolu dışında ise 180 ± 20 gibi bir sayı olduğu tahmin ediliyor.<ref name="milky way" /> Bu ekstra ve keşfedilmemiş küresel yıldız kümelerinin Samanyolu dışındaki gaz ve tozun arkasında gizlendiği düşünülüyor.
1914’ün başlarında, [[Harlow Shapley]] küresel yıldız kümeleriyle alakalı bir dizi çalışmaya başladı ve yaklaşık 40 civarında bilimsel makale yayımladı. Kümelerdeki [[RR Lyrae değişeni]]ni inceledi, buralarda [[sefe değişeni]]nin olduğunu varsaymıştı. Bunların periyot-parlaklık ilişkilerini kullanarak mesafe tahminleri yaptı. Daha sonra, sefe değişenlerinden daha sönük RR Lyrae değişenleri bulundu. Bu Shapley’in kümelerin mesafelerini çok fazla hesaplamasına neden oldu.<ref>{{cite book
| author=Ashman, Keith M.; Zepf, Stephen E.
| title=Globular cluster systems | date=1998
| volume=30 | series=Cambridge astrophysics series
| page=2 | publisher=Cambridge University Press
| isbn=0-521-55057-2 }}</ref>
[[File:NGC 7006 (HST).jpg|left|thumb|[[NGC 7006]] çok yoğun bir Class I tipi küresel yıldız kümesidir.]]
== Ayrıca bakınız ==
| |||