Wight Adası: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
|||
1. satır:
{{Yerleşim bilgi kutusu
| ad = '''Wight Adası''' <br>Törensel Kontluk ve <br/>Tek Seviyeli Yerel İdare Konseyi
| yerli_ad = Isle of Wight Ceremonial County and <br>Unitary Authority
| resmi_ad =
| diğer_ad =
| takma_ad =
| slogan = ''All this beauty is of God'' (Tüm Bu Güzellik Tanrıdandır.)
| görüntü =
| görüntü_boyutu = [[Dosya:IsleOfWightFromTheISS.jpg|250px]]
| görüntü_açıklaması= ISS uydusundan Wight Adası
| harita = EnglandIsleWight.png
| harita_boyutu = 200px
| harita_açıklaması = <center>Wight Adasi'ninn İngiltere'de konumu</center>
| bayrak = Flag_of_the_Isle_of_Wight.svg
| bayrak_boyutu = 200px
| damga =
| damga_boyutu =
| arma =
| arma_boyutu = 200px
| altbölüm_türü = [[Ülkeler listesi|Ülke]]
| altbölüm_adı = {{bayraksimge|İngiltere}} [[İngiltere]]
| altbölüm_türü1 = Bölge
| altbölüm_adı1 = [[Gǘney Doğu İngiltere]]
| altbölüm_türü2 = Törensel Kontluk
| altbölüm_adı2 = Wight Adasi (Isle of Wight) Kontluğu
| altbölüm_türü3 = Tek Seviyeli Yerel Idare ve merkezi
| altbölüm_adı3 = ight Adasi (Isle of Wight) Konseyi<br /> [[Newport (Isle of Wight)|Newport]]
| kuruluş_sıfatı =
| kuruluş_tarihi =
| önder_türü =
| önder_adı =
| önder_parti =
| önder_türü1 =
| önder_adı1 =
| önder_parti1 =
| yüz_ölçümü_toplam_km2 = 384
| yüz_ölçümü_su_km2 =
| nüfus_as_of = 2011
| nüfus_not = Tahmin
| nüfus_urban =
| nüfus_toplam = 138,400
| nüfus_yoğunluğu_km2 = 364
| nüfus_yoğunluğu_urban_km2 =
| nüfus_yoğunluğu_metro_km2 =
| nüfus_metro =
| zaman_dilimi =
| utc_offset =
| utc offset =
| zaman_dilimi_DST=
| utc_offset_DST =
| latd =50 | latm =40 | lats =53 | latNS = N
| longd =01 | longm =16 | longs =51 | longEW = W
| rakım_m =
| posta_kodu =
| alan_kodu =
| website = [http://www.iwight.com www.iwight.com]
}}
'''Wight Adası''' ([[İngilizce]]: ''Isle of Wight'') [[Birleşik Krallık]]'ta [[İngiltere]] ülkesinin [[Güney Doğu İngiltere|Gübney Doğu]] bölgesinde bir "torensel kontluk"tur ve "bir tek seviyeli yerel idare birimi"dir. Tek seviyeli yerel idare biriminin yönetim merkezi [[Newport]]'dadır.
İngiltere anakarasının yaklaşık 5-8 kilometre güneyinde, [[Manş Denizi]]'nde bulunan bir adadiur. Kuzeyinde bulunan [[Southampton]] ve [[Portsmouth]] liman ve şehirlerine giden kanal şekilli Manş Denizi koluna [[Solent]] adı verilmektedir.
==Cografya==
[[Dosya:Isle of Wight.jpg|thumb|250px|left|Compton Down'a giden kiyi yarlari ustunde giden 15km uzunlukta askeri yol]]
[[Dosya:Wight.png|thumb|right|Uydudan goruntu]]
===Fiziksel cografya===
Yüzölçümü 384 km<sup>2</sup>; 2011 tahminine gore nüfusu 138,400 kişi olup; nufus yogunlugu 364/km<sup>2</sup> olmaktadir. Wight Adasi Britanya'nin en buyuk alanli ve en buyuk nufuslu adasidir. Bu adanin dogu-bati yonunde en buyuk eni 37 km ve kuzey guney yonunde eni 20 km olup takriben bir baklava dilimi dortgen seklindedir. En yakin anakara parcasi Soiuzerinde olup Hampshire kiyilarin 6 km uzaktadir. Adada 285 km2 arazi tarim alani, 52km2 arazi uzeri yapilasmis arazidir. Ada etrafinda 88 km kusur uzunlugunda sahil bulunmaktadir.
Wight Adasi'nda bulunan arazilerin niteligi gayet cesitlidir. Bu cesitlilik dolayisula Wight Adasina "Minyatur Ingiltere Adasi" adi verilmistir. Wight Adasinin batisi genellikle kirsaldir. Adanin tumun ortasindan tepelik bir arazi gecmektedir. Bu tebesir kayaclardan olusan tepelik arazinin nisbeten yuksek sirti sahilden gayet iyice gorulur mazaraklar yaratmaktadir, Bu tepelik arazinin sirti denize kadar ulasmakta ve hatta denizde "Neddles (Igneler)" adi verilen deniz icinde bulunan bir sira sivri, ince yuksek kayalardan olusan bir manazara yaratmaktadir. Wight Adasi'na gelen turistler icin bu deniz icinde kayalar manzarasi gayet populer olarak gorulmekte ve fotografi cekilmektedir. Adanin guney bati bolgesi kendine has nadir buluna sosyal ve tarihi bulunan bir arazuidir ve bunun icin "Wight'in Gerisi" olarak adlandirlmaktadir. Adanin en yuksek noktasi zirvesi 231m olan "St, Baoniface Down" tepesidir. Adanin diger tarflatrida cestli arazi sekillerinde bulunmaktadir. Adanin ortasinda dogu-bati yonunde uzanan eski kalkerden tepelik arazi bulunmaktadir. Bu tepelik arazinin kuzeyinde arazi alcak rakimli koruluklara ve meralar halindedir. Adanin guneyi Mans Denizi sahilleridir ve tebesir kayalardan olusan be nedenle yumusak ufalanabilir kayalik olan yuksek sahil yarlari doga manzaralari ile cok sayida turist cekmektedir. Bu yarlarda bulunan kuslar, yuvalari ve diger vahsi hayvanlar uluslararasi korumaya tabidirler.
Adanin kuzeyine dogru araziyi yaran cok sayida kucuk akarsiu bulunmaktadir. Bunlardan en buyuk "Medina Nehri" adanin kuzeune Solent'e akmaktadir. Diger bir akarsu olan "Dogu Yar Cayi" hemen hemn kuzey-doguyya doiogru akmakta ve adanin tam dogusunda buluna Bambridge Limani'nda deniz kavusmaktadir. Bir diger akarsu "Western Yar Cayi" ise batida olup Freshwwater Korfezi ustunden cikip kisa bir mesafe aldiktan sonra Yarmmouth'da nbuluna nisbeten buulkk bir halicte denise akmaktadir.
Adanin alaninin yarisindan fazlasinin dogasi, ozellikle Bati tarafi, "Wight Adasi Ustun Dogal Guzellik Alani" olarak nitelendirilmistir ve bu bolgede herhangi bir insansi yapisi faaliyeti ozel koruuma statutuye tabi olark kontrol edilmektedir
===Iklim===
Wight Adasi Ingiltere adasinin en guneyinde bulundugu icin Ingiltere'nin diger bolgeleinde daha iliman alt-iklime sahptuir. Bunu icin Wight Adasi, ozellikle adanin guney dogusundaki tatil merkezleri, birkac yuzyildir populer iic turizim ve yazlik tatil bolgesi olmustur. Bu nisbeten iliman iklimi diger bolgelere nazaran daha uzun bitkisel buyume mevsimi saglamakta ve Ingiltere'de as gorulen bitkisle tarim bu adada yapilmaktadir.
Yilin tumune bakilirsa yillik ortalama isi 13°C ve Temmuz/Agustos ortalama isisi 18°C olartak gozumlenmistir. Sahil yarlari ile korunaklai olan bazi sahil mevkileri, ornegin "Ventnor" daha da sicak mikro-iklim sartalri gostermektedir. Wight Adasi Birlesik Krallik ve Bati Avrupa'da buluna bircol mevkilere nazaran daha cok sayida gunesli gunler gormektedir ve gozumlenen yillik acik havali gunesli say=talr ortalamasi 18000-200 saat arasindadir ve bu Wight Adasi'ndn Kuzey Ispanya sahillerdindne daha fazla guneli hava olmasina isaret etmektedir. Gozumlenen ortalama yillik yagmur 76.6 cm'dir. En islak olan aylar olan Aralik ve Ocak aylari icin aylik yagmur gozlem ortalamasi 89 cm ve en dusuj=k yagmur gozlem ortalamasi ise 51cm ile Temmuz ayindadir.
===Jeolojik cografya===
Ada gayet cesitli orijinli jeolojik kayalardan olusmustur. Bunlar 127 milyon yil once olusan [[mezozoik]] Zamanin [[kretase]] Donemin baslarinda olusan kayalar ile yaklasik 30 milyon yil once [[Senozoik]] Zaman'ın [[Paleojen]] Dönemi ortalarinda olusan kayalar arasinda degismektedir. Adanin kuzeyi genelikle [[Tersiyer]] donemde ortaya cikan killerden olusmakta ve adanin guneyi ve ortasinda bulunan kalkerden tepelik arazi ise "Kratese" donemde olusan tebesir kayaliklarla kaplidir. Adadaki kayalar tumuyele [[Tortul kayaçlar]]dir. Bu kayacalr icerisinde minerallar bulunduran [[kireç taşı]], "camur tasi" ve [[kumtaşı]]'dan olusan kayacalrdir. Bunlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) bulundururlar. Wight Adasi kayaclari =nda gayet zengin fosil yataklari bulunmaktadir. Adanin sahillerinde bulunan yarlara deniz tarfindna erozyona ugratildikaca bu fosiller ortaya cikmaktadir. Bu yarlar ve yaralrdan duaen kayalardan olusan sahillerde, ozellikle Whitecliff Korfezi"'de bulunan ince linyit tabakalari icinde fosillesmis [[yumuşakçalar]] ve kabuklari bulunmaktadir. Adadaki kiyi yaralrinda, ozellikle Yaverland Korfezi" ve "Compton Korfezi"'ndeki yarlarda ve sahillerde, cok sayida [[dinazor]] fosil kemikleri ve fosillesmis dinazor ayakizleri bulunmustur. Bu nedenle Wight Adasi "Dinazor Adasi" olarak da nitelendirilmistir. Adanin kuzey sahillerinde en genci takriben 30 milyon yil eski, zangin fosillesmis kabuklu deniz hayvanlari, timsahlar, kaplumbagalar ve memeliler kemikleri yataklari bulunmaktadir. Adanin guneyindeki tebesir kayalari Buzuk Caginda buzkkaral kapli olup buzullara tarfindna gayet derin vadiler azilmistir. Buzul Donemi sonunda yaklasik 10,000 yol once araziyi kaplayan buz levhasi eriyip deniz seviyesi yukseldigi zaman deniz kenarindna gayet dik (nerede ise 90 derece dik) tebesir kayasindan yuksek yarlar ortaya cikmistir. Bunlardan en dramatik goruslu olani adanin guneyinde bulunan "Needles" (Igneler)" adi verilen yarlardir. Ada Ingiltere adasinin anakarasindan muhtemelen 7000 yil once ayrilmistir.
===Komşu kontluklar===
Wight Adasi bir ada olup ''[[Manş Denizi]]'' ve kuzeyde bu denizin bir bogazi seklinde olan ''[[Solent]]'' ile cevrilidir. Bu deniz ve deniz parcasinin otesinde kuzeybatida [[Dorset|Törensel Dorset Kontluğu]], kuzeyde [[Hampshire|Törensel Hampshire Kontluğu]]
{|class="wikitable"
|-
|width=35% align=center|<small>'''Kuzeybatı:'''</small><br /> [[Dorset]]
|width=30% align=center|<small>'''Kuzey:'''</small><br />[[Hampshire]]<br />''[[Solent]]''
|width=35% align=center|<small>'''Kuzeydoğu:'''</small><br />''[[Batı Sussex]]''
|-
|align=center|<small>'''Batı:'''</small><br />''[[Manş Denizi]]''
|align=center|<span style="font-size:120%"><br />'''Wight Adası''' <br/>(Isle of Wight)</span>
|align=center|<small>'''Doğu:'''</small><br /><br />''[[Manş Denizi]]''
|-
|align=center|<small>'''Güneybatı:'''</small><br />''[[Manş Denizi]]''
|align=center|<small>'''Güney:'''</small><br />''[[Manş Denizi]]''
|align=center|<small>'''Güneydoğu:'''</small><br />''[[Manş Denizi]]''
|}
== Onemli yerleskeler==
* [[Newport, Isle of Wight|Newport]]: Wight Adasinin yonetim merkezi. "IWight Adasi Tek Seviyteli Yerel Idare Konseyi" icin merkez. Wight Adasin'bda buluna en onemli carsi ve alisveris merkezi. "Medina Nehri" kiyisinda kurulu. 19. yuyilin yarisindan Newport Quay limani Ingiltere'nin onemli limanlarindna biri idi.
* [[Ryde]]: 30.000 kardar nufusu ile Wight Adasi'nda nufus bakimindan en buyuk kasaba. Cografi konumu adanin kuzeydogusunda. Kilometrelerce uzunlukta kumsal sahil seridi bulunmaktadir. 19. yuzyil sonu ve 20. yuzyil baslarinda buyuk yazlik turizm ve tatil kasabasi olmustur. 19. yiyilda bu turizsteli=eri cekmek icin metalden eglence rihtimi yaptirildiktan sonra Ingiltere'de sahil yazlik tatil merkezlerinde buoyle rihtimlar yaptirlmasi moda oululararsi yelkencilik merkesi lmustur. Sehir bu donemde yaptirilan "Kralice Viktoriya Mimari Tipi" binalar ile Ingiltere'de taninmistir.
* [[Cowes]]: uluslararasi yelkencilik merkezi. Yazin bir hafta suren ve bicrok yelkencilik sporu yarismasi yapilan "Cowes Haftasi" ile meshurdur.
* [[East Cowes]]: Kralice Viktoriya'nin yazlik sarayi olan "Osborne House" bulundugu kasaba. "Norris Satosu" adli malikane konagi da bu kasaba yanindadir. 20. yilda 1925-1964 doneminde "Sai-unders_Roe Sirketi" fabrikasi bu kasabad bulnmakta idi,. Bu sirkete Britanya'da ucak yapimi,deniz ucagi yapimi, roket endustirisi ve "[[hava yastıklı tekne]] gelistirilip uretilmesi ile isim yapmisti.
* [[Sandown]]: Populer bir yazlik sahil tatil merkezi. Turistler icin gorulecek yerleri "Wight Adasi Hayvanat Bahcesi", "Binazior Adasi" jeoloji Mmuzesi ve buyuk hgolf sahasidir.
* [[Shanklin]] : Sandoen'in hemen guneyinde diger bir populer bir yazlik sahil tatil merkezi. Turistler icin gorulecek yerleri uzun kumsal plajlar. Sk=hanklin Chine adli tyardan denize iden turuistik patika, eski koy merkezi.
* [[Ventnor]]: Adanin guneyindedir. Adanin en yukksek mevki St. Bonifavce Down tepesi yamacalrina kurulmus oldugu icin ana cadesi dik yokuslu bir yerleskedir. Sehirn dik yokusun basladigi kucuk liman Ventnor Haven .
== Ekonomi ==
Wight Adasi Kontluğu'ndaki cari fiyatlarla gayrisafi toplam katma değer ve önemli sektörlerin gayrisafi katma değerleri şu tabloda gösterilir.<ref>http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_economy/RegionalGVA.pdf</ref>
{| class="wikitable"
|-
! Year || Bölgesel Gayrisafi Katma Değer (£mil.)<ref>Yuvarlama yapıldığı için toplam değişik olabilir</ref> || Tarım (£mil.)<ref>Avcılık ve ormancılık hasılalarını da kapsar</ref> || Sanayi (£mil.)<ref>Enerji üretimi ve inşaat hasılasını da kapsar.</ref> || Hizmetler(£mil.)<ref>Finans sektörü hizmetlerini dolaylı olarak kapsar.</ref>
|-
| 1995 || '''831''' || 28 || 218 || 585
|-
| 2000 || '''1,202''' || 27 || 375 || 800
|-
| 2003 || '''1,491''' || 42 || 288 || 1,161
|}
==Ulasim==
Wight Adasi'nda toplam 767 km uzunlugunda karayolu bulunmaktadir. Ana karayollari adanin onemli sehir ve kasabaalri arasinda bulunmakta ve ikici derecede onemli karayollari ise koyleri birbirne baglamaktadir. Wight Adasi Birlesik Krallik'ta hic otoyol bulunmayan nadir kontluklardan biridir. Bununla beraber Newport'un Coppins Bridge mevkiini adanin tek hastahanesi ve Adadaki hapishanelerin bulundugu kuzey Newport yakinda diger bir mevkiye baglayan otoyol standartlarina yakin standartda cifte yol bulunmaktadir.
Wight Adasi'nda ozel bir otobus sirketi olan "Southern Vectis" otobus sirketi merkezi olan Newpoert'tan tum ada yerleskelerini birbirine baglayan gayet kapsamli ve duzenli kamu tasinim otobus agini isletmektedir.
Wight Adasi Ingiltere'nin anakarasindan deniz kollari ile ayri olan bir adadir ve bu ada karayolu veya demiryolu koprusu veya tuneli ile anakaraya bagli degildir. Wightlink ve Red Funnel gemicilik sirketleri ferileri ile vr Hovertravel sirketi [[hava yastıklı tekne]] ile adayla anakara arasinda otomobil ferisi ve yaya yolcu tasima hizmetlerini duzenli olarak saglamaktadirlar.
Wight Adasi'nda eskiden 55 mildeen daha fazla demiryolu hattindna olusan demiryolu agi uzerinde demiryolu tasia hizetleri verilmekte idi. Gunumuzde bu agin buyuk bir kisni kapatilmistir ve demiryolu tasima hizmeeleri ancak tek bir hat uzerinde verilmektedir. Bu tek hatin adai Island Libe olup Ryde ile Sahanklin arasinad 14 km uzunlukta tek hattan demiryolu tasima shismeti saglamaktadir. Bu hatta eskiden Londra Metrosu tarfindna kullanilmis olan elektrikli yolcu katarlar kullanilmaktadir. Bu tek hatta Smalbrook Junction kavsaginda baglanan ve buradan Wootton varoslarina kadar giden 7.7 km uzunlukta bir hatta nostaljik istim lokomattifleri ile turistik tarihi tren hizmeti saglanmaktadir.
The Island formerly had its own railway network of over 55 miles, but only one line remains in regular use. The Island Line is part of the United Kingdom's National Rail network, running a little under 9 miles (14 km) from Ryde to Shanklin. The line was opened by the Isle of Wight Railway in 1864, and from 1996 to 2007 was run by the smallest train operating company on the network, Island Line Trains. It is notable for utilising ex-London Underground rolling stock. Branching off the Island Line at Smallbrook Junction is the heritage Isle of Wight Steam Railway, which runs for 5½ miles (8.9 km) to the outskirts of Wootton.
Wight Adasi'nida ozel ucak kullana sirkete ve sahislarin taleplerini karsilamak uzere Sandaown'de Isle of Wight Havammeydani ve
Bembridge Havameydani adli ozel hava alanlari hizmete acik bulunmaktadirlar.
Turizmi tesvik icin Wight Adasi'nda 322 km uzunlugunda "bisiklet yolu" agi kurulmus ve isletilmektedir. Bu bizklet yollarini gayet buyuk bir kismi diger karayolaari disinda ozel bisiklet yolu guzergahi takip etmektediler. Bazi biziklet yollari ozel olarak isaretlenmis "bisiklet patikalsi" konumundadir. Wight Adasi'nda su "bisiklet patikalari bulunmaktadir:
* "Sunshine Trail (Gunes Isgii Bisiklet Patikasi)": 19km uzunlukta Sandown, Shanklin, Godshill ve Wroxall'dan gecen bir yuvarala tur yapma patikasi.
* "Troll Trail (Troll Bisklet Patikasi)": %90 karayolundan ayri olan bir guzergahta 13 mil uzunlukta Cowes ile Sandown arasinda bisiklet patikasi.
* "Round the Island Cycle Route (Adanin Etrafini Dolanan Bisiklet Patikasi)": 52 mil uzunlukta bislklet patikasi.
== Hapishaneler==
Wight Adasi'nin etrafinin denizle kapli olmasi ve anakaraya ancak feriler ile gecilebildigi icin ve Ingiltere'nin guneynin yuksek nufus yogunlugu olan yerleskelerine yakinligi dolayisyla Wight Adasinda 2009'dan beri tek bir hapishane yonetimi altinda olan iki onemli Hapishane bulunmaktadir:"Albany" ve "Parkhurst". Bunlar eski ordu egitim kislalarinin bulundugu arazilerde kurulmuslardi. 1990'i yillara kadar bu iki hapisane en guvenceli ve en azili mahpuslarin konuldugu "A-Kategorili" hapishanelerdi ama gunumuzde bu degismistir. Bu iki hapisane Ingiltere'de mahpuslarin kacmalarinin en zor oldugu ve gayet siki disiplin uyugulanan hapishaneler olarak isim yapmislardi. 2013'e kadar "Camp Hill "adli ucuncu bir hapishane de bulunmakta idi ama bu Mart 2013'de kapatilmistir.
==Resimler==
<center><gallery>
Dosya:Carisbrooke_Castle_gate_2.jpg|Carisbrooke Satosu muhafazali kapidi
Dosya:Isle_of_Wight_coastline.jpg|Alum Korfezi, sahil yarlari ve arkada "Needles (Igneler)" deniz kayaliklari
Dosya:Osborne-house1.jpg|r=thumb|East Cowes'da Ktrlaice Viktoriya'nin yazlik sarayi "Osborne House"
Dosya:Newport High Street top.JPG|Wight Adasi idari merkez [[Newport, Isle of Wight|Newport]]'da ana cadde
Dosya:Cowes_Yacht_Haven_during_Cowes_Week_2008.JPG|Cowes'da yat marinasi "Cowes Week" yelkencilik haftasi doneminde
Dosya:Wight_Ryder_II.JPG|Wight Adasi'nin Ingiltere anakarasina baglayan hizli katamaran feri servisi
</gallery></center>
== Kaynakça ==
* {{kaynak wiki|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Isle of Wight|tarih=26 Şubat 2015| dil=İngilizce | madde=Isle of Wight}}
{{kaynakça}}
== Ayrıca bakınız ==
*[[Güney Doğu İngiltere]]
*[[Wight Adası]]
== Dış bağlantılar ==
{{commons|Isle of Wight}}
* {{dmoz|Regional/Europe/United_Kingdom/England/Isle_of_Wight}} {{en icon}}
* [http://www.visitisleofwight.co.uk/ Resmi Wight Adasi Turizm Kilavuzu]e]
* [http://www.iwight.com Wight Adasi Kontluk resmi websitesi]
* {{wikivoyage|IsleofWight}} {{en icon}}
* [http://www.isleofwight.co.uk/ Wight Adasi bagimsiz misafir kilavuzu ]]
{{İngiltere'deki kontluklar}}
{{Wight Adası}}
{{Birleşik Krallık-taslak}}
{{ada-taslak}}
{{bk-yerleşim-taslak}}
[[Kategori:Wight Adası| ]]
| |||