Libya: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Türk Vardar (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
Peykbot (mesaj | katkılar)
k +düzen, değiştirildi: mahkum → mahkûm
149. satır:
=== Libya Krallığı ===
[[Dosya:Omar Mukhtar 13.jpg|155px|thumb|left|Ömer Muhtar]]
Bu dönemde İtalyan sömürgeciliğine karşı [[Ömer Muhtar]] tarafından başlatılan direniş hareketi ise Ömer Muhtar'ın yakalanarak idam edilmesi sonucunda başarısızlığa uğradı. [[İkinci Dünya Savaşı]]'ndan sonra bölge [[Fransa]] ve [[İngiltere]]'ye bırakıldı. Birleşmiş Milletler 1949'da Libya'nın bağımsız bir ülke olması gerektiği kararını aldı. Görüşmelerde Libya'yı, 1920'lerden beri İtalyanlar'la mücadele etmiş olan, sonrasında Mısır'a sürgüne giden [[Şeyh İdris]] temsil etti.
 
1951'de Libya bağımsızlığını kazandı ve [[Birleşmiş Milletler]] aracılığıyla bağımsızlığa kavuşan ilk ülke oldu. İdris ülkenin kralı oldu.
 
=== Sosyalizm ve Muammer Kaddafi dönemi ===
159. satır:
[[Londra]]-[[New York]] seferini yapan [[Pan Am 103]] sefer sayılı [[Boeing]] 747 uçağı 21 Aralık 1988 tarihinde havada infilak etti ve İskoçya'nın Lockerbie kasabasına düştü. Uçak içindeki 259 kişi ve kasabadaki 11 kişiyle birlikte toplam 270 kişi hayatını kaybetti. [[Semtex]] adlı patlayıcıyı uçağa yerleştirenlerin Libya uyruklu olduğunun anlaşılmasından sonra, Libya'dan tazminat talep edildi. Libya her iki şüpheliyi de İskoçya'ya iade ederek kişi başı 10 milyon dolarla toplam 2,75 milyar dolar tazminat ödedi.
 
İskoç mahkemelerinde yargılanan şüphelilerden Lamin Khalifah Fhimah beraat etti. Libya gizli servisi üyesi olan Abdelbaset Ali al-Megrahi ise 2001 yılında ömür boyu hapse mahkummahkûm edildi ve cezasını İskoçya'da çekmeye başladı. Yükümlü olduğu esnada prostat kanseri olan Megrahi 20 Ağustos 2009 tarihinde üç aylık ömrü kaldığı gerekçesiyle İskoç hükümeti tarafından serbest bırakıldı. Olayda ölen yolcuların 189'u Amerikalıydı. Serbest bırakma kararı ABD başkanı Barack Obama tarafından "hata" olarak nitelendirildi.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/south_of_scotland/8197370.stm BBC.co.uk]</ref> Megrahi halen hayatta ve Libya'da yaşıyor. Dönemin [[Birleşik Krallık]] başbakanı Gordon Brown serbest bırakma kararının (özerk) İskoçya parlamentosuna ait olduğunu, Birleşik Krallık hükümetinin kararı olmadığını açıklamıştı ancak daha sonradan basına sızan [[Wikileaks]] belgelerinde Birleşik Krallık hükümetinin Libya ile ekonomik anlaşmalarının sürekliliğini sağlayabilmek için Libya'nın isteğine boyun eğerek Megrahi'nin serbest bırakılmasını teşvik ettiği ortaya çıktı.<ref>[http://www.economist.com/node/18114922 Economist.com]</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2010/dec/07/wikileaks-gaddafi-britain-lockerbie-bomber Guardian.co.uk]</ref>
 
=== İç savaş ===
166. satır:
 
== Silahlı Kuvvetler ==
[[Libya]] tarihinde üç silahlı kuvvet vardır.1950 yılında bağımsızlaşan [[Libya Krallığı]]'nın "[[Libya Kraliyet Silahlı Kuvvetleri]]".[[Muammer Kaddafi]] döneminin "[[Libya Arap Cemehiriyesi Silahlı Kuvvetleri]]" ve iç savaş sonrası, [[Ulusal Geçiş Konseyi]] tarafından kurulan "[[Libya Ulusal Ordusu]]".
 
== Demografi ==
[[Dosya:Libya ethnic-tr.svg|thumb|Libya'daki etnik dağılım]]
Libya çok büyük bir yüzölçümüne sahip olmasına rağmen nüfusun tamamına yakının kıyı bölgelerde yaşar. Örneğin; [[Trablus]] ve [[Sirenayka]]'da km²'ye düşen insan sayısı 50 iken ülkenin geri kalanında, km²'de 1 kişinin altına düşer. Ülkenin büyük ölçüde çöllerle kaplı olmasından dolayı, ülke yaşayanların %90'ı kıyı şehirlerinde yaşamaktadır. Ülkeyi kaplayan [[çöl]]lerin büyüklüğünü, bütün ülkedeki alanda km²'ye düşen insan sayısının 3,6'ya düşmesinden anlaşılabilinir. Tarımsal faaliyetlerin imkansız olduğu çöllerle kaplı Fizan'dan ziyade halk [[Trablus]] ve [[Sirenayka]] bölgelerinde yaşamaktadır.
 
Bütün nüfusun %90'ı, ülke topraklarının sadece %10'unda yaşamaktadır. Ülke toplam nüfusunun %88'i şehirde yaşamaktadır ve çoğunluğu üç büyük şehir olan Trablus, Bingazi ve El Bayda'da bulunmaktadır.<ref>[http://www.aljazeera.net/NR/exeres/B03C1677-B155-4530-A35A-FF6BA5C6EB89.htm Aljazeera.net - [[Al Jazeera]] News]</ref> 6,5 milyon civarındaki [[Libya]] nüfusunun yaklaşık yarısı '15 yaşından' küçüktür. 1984 yılında dünya çapındaki en büyük nüfus artış hızına ulaşan Libya'da, yıllık doğum oranı %4 olarak tespit edilmişti. 1984'de 3,6 milyon olan ülke nüfusu 1964'de 1,54 milyondu.<ref>"[http://countrystudies.us/libya/ Libya]". [[Library of Congress Country Studies]].</ref>
 
[[Dosya:Libyan.jpg|thumb| [[El Bayda]] şehrinde 2009 yılında çekilmiş bir fotoğrafta Libyalı Arap gençler görülüyor]]
Libya halkının etnik unsurlarını öncelikle; Araplaşmış [[Berberiler]], [[Türkler]], Saf [[Arap]] ve çöl kabilelerinden oluşan [[Bedeviler]] ile [[Tuaregler]] oluşturmaktadır.<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/libya/tribes.htm] GlobalSecurity.org 21 Şubat 2011 </ref> Ayrıca az sayıda Sahara altı siyahlarından olan [[Sahel|Sahiller]] ile [[Tobular]] da mevcuttur. Ayrıca ülke çok sayıda [[Orta Afrika]]'dan göçmen barındırmakta ve ayrıca çok sayıda [[Mısır]]lı göçmenler ülkede yaşamaktadır.<ref>[http://www.allbusiness.com/government/employment-regulations-foreign-employees/1099229-1.html African immigrants flee Libya]. AllBusiness.com. 1 Kasım 2000.</ref> 2011'de tahminlere göre 60.000 Bangladeşli, 30.000 Çinli, 30.000 Filipinli Libya'da çalışmaktadır.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12552374] Libya protestoları: Yabancı hükümetlerin boşaltma planları BBC 24 Şubat 2011</ref> Libya'da yaşayan Türk vatandaşlarının sayısı yaklaşık olarak 25.000'dir <ref>[http://www.turkishweekly.net/news/111993/turkey-struggles-with-chaotic-evacuation-of-citizens-from-libya.htm] Turkish Weekly 22.02.2011 </ref>, fakat ataları Türk olanların sayısı 80.000'dir.<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/1571813764] Harzig, Christiane; Juteau, Danielle; Schmitt, Irina (2006), The Social Construction of Diversity: Recasting the Master Narrative of Industrial Nations, Berghahn Books, ISBN 1-57181-376-4 .</ref>
 
Libya'nın resmi dili [[Arapça]] olduğu gibi halk arasından da %80'in üzerinde bir oranla Arapça; Arapça'nın [[Ağız (dilbilim)|ağız]] ve [[lehçe (dilbilim)|lehçe]]leri konuşulmaktadır. Ülkenin geriye kalanı olan %20'si ise [[Berberi dilleri|Berberi Dili]] olan [[Berberi dilleri|Tamazight]] dilini konuşmaktadır.<ref>Anderson, Lisa, (2006), [http://encarta.msn.com/text_761570705__1/Libya.html "'Libya', III. People, B. Religion & Language"], ''MSN Encarta'', 17 Temmuz 2006. [http://www.webcitation.org/5kwsdZv1K Archived] 2009-10-31.</ref> İngilizce ve İtalyanca büyük şehirlerde konuşulmaktaysa da, İtalyan esaretini yaşamış yaşlıların büyük çoğunluğu İtalyanca bilmektedir.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Libya" sayfasından alınmıştır