Yahvist: Revizyonlar arasındaki fark

Yahvist metin, Yehova'nın insanı kilden yaratıp hayat nefesi üflemesiyle başlayıp [[Musa]]'yı "kendi elleriyle" kile gömmesiyle biter. J'de Yehova, insansı bir figürdür, Cennet Bahçesinde (Eden) akşam melteminde yürüyüşten hoşlanır, [[Adem]] ve [[Havva]]'ya hayvan postundan giysiler yapar, Abram'ın kendisine sunduğu yemeklerin tadını çıkarır, insanlarla yüz yüze konuşur (bkz Çıkış 24:10-11), savaşta [[Yeşu]]'nun yanında yer alır, Musa'yı kendi elleriyle gömer. Sodom ve Gomora hikayesindehikâyesinde de görüldüğü gibi kendisiyle pazarlık yapılabilir. Çıkış kitabında [[İsrailoğulları]]na öfkeli olan Tanrı'nın Musa soyundan gelenler hariç halkı yok edeceğini söylemesine rağmen bu fikirden caydığı görülür (Çıkış 32:14).

J kaynağının kendisine has özelliği insan ile toprak arasındaki ilişkidir. Bu motif ilk Tekvin 2:4b - 3:24'te görülür; "ilk insan ''adam''dır çünkü topraktan çıkarılmıştır."<ref name="Michael D. Coogan 2009">Michael D. Coogan, ''A Brief Introduction to the Old Testament'' (New York: Oxford, 2009), 47.</ref> [[İbranice]]'de Yer/Dünya/Toprak ''adama''dır, dolayısıyla insan toprağın türevidir. Başlangıçta insan toprak ile uyum içinde yaşar. İnsanın cennet bahçesinde kurallara uyamamasıyla bu ilişki bozuldu. Tekvin 3:19'da, toprağın insan için lanetlendiğini, yemek bulmak için toprağın işlenmesi gerektiğini anlatır.<ref name="Michael D. Coogan 2009"/> Tekvin 3:19'da aktarıldığı üzere insanın toprakla uyumu insanın ölümünden sonra gerçekleşecektir. Bu motif [[Habil ve Kabil]] hikayesindehikâyesinde de işlenmiştir. Cinayetten sonra Kabil toprağın laneti altına girdi.<ref>[http://incil.info/kitap/2.+Krallar/18#%2Fkitap%2FYaratilis%2F4 Tekvin 4:11]</ref> Görünüşe göre insanla toprak arasındaki ilişki [[Nuh]]'tan sonra düzelmiştir. Kendisi için ''toprak adamı'' olarak bahsedilen Nuh ile toprağın laneti hafiflemiştir.<ref>[http://incil.info/kitap/2.+Krallar/18#%2Fkitap%2FYaratilis%2F5 Tekvin 5:29]</ref> Sonuç olarak J kaynağında insanın yozlaşmasıyla toprak arasındaki ilişki yer alır.<ref name="Michael D. Coogan 2009"/>

J kaynağında sıkça tekrarlanan temalardan biri de insan ile kutsal dünya arasındaki sınırlardır. Örneğin Tekvin 3:22'de anlatıldığına göre, yasak meyvenin yenmesiyle erkek ve kadın tanrı gibi oldular ve [[Eden|Cennet Bahçesi]]'nden kovuldular, böylece hayat ağacına erişimleri engellendi ve tam anlamıyla ilahi ve ölümsüz olamadılar. Bu tema, Tanrı'nın oğullarıyla insan kadınlar arasındaki cinsel ilişkiyi anlatan Tekvin 6:1-4'te de aktarılır. [[Yehova]] bunun kurallara aykırı olduğunu belirtip bu ilişkilerden doğanların yaşam sürelerini sınırlamıştır.<ref name="Michael D. Coogan 2009"/> Son olarak bu tema Tekvin 11:1-9'da [[Babil Kulesi]] hikayesiylehikâyesiyle görülür; insanın istediği herhangi birşeyi yapabilme yeteneğini gören Tanrı onların ilahi vasıfa ulaşmalarını engellemek için iletişimlerini kesmek amacıyla dillerini değiştirdi.<ref name="Michael D. Coogan 2009"/>

Yahvist geleneğin üçüncü teması insanın artan yozlaşmasıdır. Havva'nın Tanrı'nın kurallarına uymaması, [[Habil ve Kabil]] hikayesindekihikâyesindeki kardeş katli gibi olayların sonunda [[Nuh Tufanı|tufan]] gerçekleşti (Tekvin 6:5-6). ''Rab'', insanoğlunun artan günahkarlığını görünce onları yarattığına pişman oldu ve kalbine sıkıntı çöktü. Bu antroposentrizm iması Yahvist kaynakla bağdaştırılır.<ref name="Michael D. Coogan 2009"/>

Yahvist kaynak muhtemelen Adem ve Havva hikayesiylehikâyesiyle başlar; Tanrı'nın önce ışığı yaratmasıyla başlayan Yaratılış hikayesihikâyesi P'nin çalışması olduğu düşünülür, muhtemelen P bu bilgiyi sözlü geleneklerden elde etmiştir. J'deki yaratılış hikayesihikâyesi bugün kaybolmuştur ve belki de hiçbir zaman öğrenilemeyecektir. [[Harold Bloom]]'a göre, [[Tora]]'da bir deniz canavarı olan [[Leviathan]]'ın yok edilişi J kaynağına aittir çünkü dış güçlerin üstesinden gelme Yhwh'ın bir özelliğidir.

J, genel insan durumuyla ilgili hikayelerhikâyeler anlatır; kimisi [[Adem]] ve [[Havva]], [[Habil ve Kabil]] gibi geniş çaplı hikayelerhikâyeler olup kimisi [[Ham]]'ın laneti ve [[Babil Kulesi]] gibi küçük çaplıdır. Ayrıca [[Nuh Tufanı]]'nı ve kısa kesildiği için zor anlaşılan [[Nefilim]] hikayesinihikâyesini içinde barındırır.

Yahvist kaynağı, kuzeydeki [[İkinci İsrail Krallığı|İsrail Krallığı]]'nın yok olmasıyla bölgenin önemli merkezi haline gelen güneydeki [[Yehuda Krallığı]]'yla ilgili hikayelerhikâyeler anlatması ön plana çıkmaktadır ve bu hikayelerhikâyeler kuzeyle ilgilenen [[Elohist]] kaynakta yer almamaktadır. Örneğin, [[Edom]] kavminin atası olan [[Esav]]'ın, onun kardeşi [[Yakup]]'a olan kızgınlığını, sonra barışmasını anlatan hikayelerhikâyeler ve Edom'un krallarının isimleri bulunur.

Elohist'in aksine Yahvist kaynak, Edom'da olduğu gibi, isimlerini ataları [[Lut]]'tan alan düzlüklerdeki şehirlerle de ilgilenmektedir. [[Sodom ve Gomora]], Yahvist kaynaktan doğan bir hikayehikâye olup Tanrı insansıdır ve kendisiyle pazarlık yapıldığı görülür. Yine bu düzlüklerde yaşayan ve [[Lut]] ile kızı arasındaki ensest ilişkiden doğan [[Moav]] ve [[Ammon]] uluslarının karalanması Yahvist kaynağa aittir.

J, aynı zamanda güneydeki kavimlerin politik durumlarıyla ilgili öyküler sunar, buna en uygun örnek [[Dina]]'ya yapılan tecavüz hikayesidirhikâyesidir; bu hikayehikâye [[Şehem]]'in sahiplerini ve [[Şimon kabilesi|Şimon]] ile [[Levi kabilesi|Levi]] kabilelerinin neden toprak sahibi olamadıklarını anlatır. Yahvist kaynak ayrıca, ilk doğan olmasına rağmen [[Reuben kabilesi]]nin topraklarının neden az olduğunu anlatmaya çalışır. Akademisyenler tarafından Reuben ile [[Bila]] arasındaki ensest ilişki [[redaktör]] tarafından kesildiğine inanılır ve bugün [[Tora]]'da bunula ilgili sadece bir cümle bulunur.

Yahvist, güney kabilelerine ilgi duymasına rağmen her zaman onlar hakkında olumlu şeyler söylemedi. [[Yehuda (Beni İsrail|Yehuda]]'nın çocukları bir şekilde karalanmıştır. Er, sebepsiz bir şekilde kötü gösterilmektedir; [[Onan]]'ın yengesiyle evlenmediğini<ref>Geleneğe göre İbranilerde ölmüş adamın karısı ile ölünün kardeşinin veya en yakın akrabasının evlenme mecburiyeti bulunmaktaydı.</ref>, Şelah'ın çocuksuz olduğunu, Farez ile Zara'nın fahişelik ve ensestliğin ürünü olduğunu anlatmaktadır. Yahvist, kuzey kahramanı olan [[Yusuf]]'u aşağılayıp [[Potifar]]'ın karısı tarafından tecavüze uğradığını anlatıp rüya tabircisi olduğuyla ilgili hikayelerihikâyeleri es geçmektedir. [[Musa]]'nın gençliğinde katil olduğunu bildirir.

Elohist kaynağa kıyasla Yahvist kaynak daha uzun bir zaman dilimini kapsar. [[Kenan toprakları]]na girmeden önce [[12 Casus]] hikayesinihikâyesini sunar. Kuzeydekilerle ilgili bir hikayehikâye olmasına rağmen Yahvist kaynak, Kenan topraklarına giderken [[Şeria Nehri]]'nin doğusundan gidip önce oradaki şehirlerin fethedildiğini anlatır. [[Ruhbani kaynak|Ruhbani kaynağın]] kendine bir has dili olduğundan bu kolaylıkla ayırt edilebilirken Yahvist ve Elohist hikayelerihikâyeleri ayırt etmek bazen güç olabilmektedir, dolayısıyla biraz evvel anlatılan Elohist kaynağa bağlı da olabilir. Genelde Kenan topraklarının orta ve kuzey kesimiyle Elohist kaynak, güney kesimiyle de Yahvist kaynak ilgilenmektedir fakat güneydeki ayaklanmanın bastırılması hikayesihikâyesi [[redaktör]] tarafından kesintiye uğramıştır.

Yahvist'in dini öyküleri de Elohist'e kıyasla farklılıklar gösterir - [[Yahudilik'te sünnet|sünnet]] olayı Yahvist kaynakta yer alırken ilginç bir şekilde Elohist kaynakta yer almamaktadır; örneğin [[İsmail]]'in sünnet oluşunun anlatılışı Yahvist kökenlidir. [[Konaklama yerinde Sippora]] hikayesihikâyesi de Yahvist kökenlidir fakat bugünkü [[Tora]]'da [[redaktör]] tarafından fazlaca kesintiye uğradığı için akademik olarak ne anlatılmak istendiği anlaşılamamaktadır.

Genelde Yahvist, Elohist gibi doğaüstü bir dünya sunmamaktadır; örneğin, Musa'nın doğaüstü güçleri yoktu ve [[On Bela]] sürecinde Firavun Musa'ya yalvardıkça, belaları durdurması için Musa da Tanrı'ya yalvarıyordu. Buna rağmen, gerek Adem ve Havva hikayesindekihikâyesindeki yılan gerekse de Balaam hikayesindekihikâyesindeki eşek gibi konuşan hayvanlar Elohist'te değil Yahvist'te yer almaktadır.

J'nin, [[Yehuda kabilesi|Yehuda]] ve onunla ilgili kabilelerin ([[Levi kabilesi|Levi]], [[Şimon kabilesi|Şimon]], [[Reuben kabilesi|Reuben]]) çeşitli hikayelerihikâyeleri ve geleneklerinin biraraya getirilmesiyle oluştuğuna inanılmaktadır. J'de ayrıca, Yahuda'nın yaşadığı düzlüklerde komşuları olan ve aynı kökenden geldikleri [[Edom]] ([[Esav]] aracılığıyla akraba), [[Moav]] ve [[Ammon]] ([[Lut]] aracılığıyla akraba) gelenekleri de mevcuttur.

[[Richard Elliot Friedman]]'a göre J kaynağında güçlü tematik bir devamlılık söz konusu olup Yeşu, Samuel ve oradan Süleyman'ın [[kort tarihi]]ne kadar uzanır; Edom Yehuda'dan M.Ö. 815'te koptuktan sonra fakat İsrail M.Ö. 722'de yıkılmadan evvel muhtemelen bir kadın tarafından derlenmiştir. Dediğine göre J, "Yehova cenneti ve yeri yarattığı gün" cümlesiyle başlar ve yukarıda da belirtildiği gibi Yaratılış hikayesihikâyesi P tarafından eklenmiştir.

* [[Richard_Elliott_FriedmanRichard Elliott Friedman|Friedman, Richard Elliott]], ''[[Who Wrote the Bible?]]'', Harper San Francisco, 1987. ISBN 0-06-063035-3